ارزیابی فنی و اقتصادی حذف بخشی از پروژه های زیربنایی، برای اهش هزینه های اجرایی آن ها (1)

نویسنده: دکتر ناصر حاجیان

چکیده

بعضاً دیده شده که عرض بزرگراه ها در حین ساخت به منظور کاهش هزینه ها کم می شود. کم شدن عرض در حین بهره برداری، مشکلاتی را از قبیل ایجاد ترافیک و راه بندان برای بزرگراه به وجود خواهد آورد. عرض بزرگراه های خرم و خیام و صیاد شیرازی که جزئی از رینگ سوم ترافیکی شهر اصفهان اند نیز در حین ساخت کاهش یافت. این کاهش عرض بعضاً باعث ایجاد راه بندان های طولانی می گردد. در این مقاله، بازپرداخت های یکسان سالانه ی مربوط به سرمایه گذاری ساخت یکی از باندهای این پروژه ها، همراه با هزینه های ناشی از ایجاد ترافیک بر اثر کاهش عرض بزرگراه محاسبه شده است. نتایج حاصل، بر افزایش چشمگیر و چندبرابری میزان هزینه های ناشی از راه بندان به هزینه ی ساخت یک باند دلالت نمود. بر همین اساس، پیشنهادهای زیر برای ساخت پروژه های مشابه ارائه می گردد:
1- از کاهش عرض طراحی شده ی بزرگراه ها در حین ساخت، جداً خودداری شود.
2- برای کاهش خسارات ناشی از راه بندان ها، تلاش شود با مدیریت صحیح و افزایش تعداد پلیس و به کارگیری سامانه های هوشمند، در حین راه بندان ها عوامل موثر در این زمینه که عبارت اند از: طول راه بندان، زمان راه بندنان، تعداد راه بندان در روز، طول اشغالی هر ماشین و ... به حداقل کاهش یابد.
3- نقاط حساس و بحرانی در طول مسیر را ه اغلب راه بندان ایجاد می کنند، در اسرع وقت تعریض نموده و یا دست کم تعداد پلیس در آن محل ها افزایش یابد؛ چون توجیه اقتصادی دارد.

مقدمه و بررسی منابع

توسعه و پیشرفت هر کشور بستگی به اجرای دقیق و کارآمد پروژه ها و طرح های مختلف در زمینه های علمی، پژوهشی، اقتصادی و فرهنگی دارد. کشور ما که در زمره ی کشورهای در حال توسعه می باشد نیز برای رسیدن به توسعه ای متوازن و پیشرفتی همه جانبه، ملزم و محتاج به اجرای منظم این گونه طرح هاست. بزرگ ترین شهر ایران که از جمله کلان شهرهای دنیاست، تهران است و پس از آن مهم ترین شهر از نظر اقتصادی و فرهنگی و سیاسی، شهر زیبای اصفهان می باشد.
به دلیل اهمیت استان و به خصوص شهر اصفهان اجرای پروژه های زیر بنایی در این استان امری ضروری ست. اهمیت این گونه پروژه ها در اجرای انضباط و رعایت قوانین شهرسازی است و از نظر حمل و نقل شهری نیز نیاز به ساخت بزرگراه ها و خیابان هایی است که جواب گوی بار ترافیکی روز افزون شهر باشد.

جدول 1: پارامترهای متغیر مورد استفاده

ردیف	نام پارامتر	واحد	محدوده ی انتخابی تغییرات	مقدار انتخاب
1	نرخ تورم (سالانه)	-	0.27-0.1	0.15
2	نرخ بازگشت سرمایه (سالانه)	-	0.29-0.3	0.14
3	طول راه بندان	متر	2900-300	1000
4	طول اشغالی یک ماشین	متر	11.5-5	6
5	زمان ترافیک	ساعت	0.1-1.4	0/5
6	تعداد نفر در هر ماشین	نفر	5-1	3
7	تعداد راه بندان در یک روز	عدد	14-0	5
8	بنزین مصرفی در هر ساعت	لیتر	6.5-0	5
9	قیمت یک لیتر بنزین	ریال	7500-1000	4000

جدول 2: کل پارامترهای مورد استفاده در تحقیق

ردیف	نام	نوع
1	هزینه ی ساخت بزرگراه (ریال)	ثابت
2	متوسط نرخ تورم سالانه	متغیر
3	نرخ بازگشت سرمایه (سالانه)	متغیر
4	سال ساخت پروژه	ثابت
5	سال ارزیابی پروژه	ثابت
6	فاصله ی زمان بین ساخت و ارزیابی (سال)	محاسبه شده
7	هزینه ی ساخت پروژه با توجه به تورم در زمان ارزیابی (ریال)	محاسبه شده
8	عمر پروژه (سال)	ثابت
9	بازپرداخت های یکسان سالانه ی هزینه ی ساخت پروژه (ریال)	محاسبه شده
10	طول پروژه (متر)	ثابت
11	تعداد باند بزرگراه	ثابت
12	بازپرداخت های یکسان سالانه ی هزینه ی ساخت پروژه برای یک باند (ریال)	محاسبه شده
13	باز پرداخت های یکسان سالانه ی هزینه ی ساخت پروژه برای یک کیلومتر یک باند (ریال)	محاسبه شده
14	طول راه بندان کیلومتر	متغیر
15	طول اشغالی یک ماشین	متغیر
16	تعداد ماشین در راه بندان	محاسبه شده
17	زمان ترافیک	متغیر
18	تعداد نفر در هر ماشین	متغیر
19	تعداد افراد درگیر در ترافیک	محاسبه شده
20	کل وقت تلف شده	محاسبه شده
21	ارزش متوسط یک ساعت هر نفر	ثابت
22	تعداد راه بندان در یک روز	متغیر
23	ارزش کل وقت تلف شده در یک روز	محاسبه شده
24	بنزین مصرفی در هر ساعت	متغیر
25	قیمت یک لیتر بنزین	متغیر
26	کل هزینه ی بنزین مصرفی راه بندان در یک روز	محاسبه شده
27	کل هزینه ی راه بندنان ها در یک سال	محاسبه شده
28	نسبت هزینه ی راه بندان سالانه به بازپرداخت های سالانه ی مربوط به ساخت یک باند	محاسبه شده

جدول 3: پارامترهای متغیر مورد استفاده همراه با روابط به دست آمده

از بزرگ ترین پروژه های عمرانی که در شهر اصفهان اجرا شده است، مجموعه ی بزرگراه های حکیم عمر خیام و شهید صیاد شیرازی می باشد. این بزرگراه ها نقش بسیار موثری در بهبود حمل و نقل شهری، کاهش بار ترافیکی معابر شهر و سهولت آمد و شد وسایل نقلیه دارند.
طبق اظهارات مسئولات اجرایی، بزرگراه های مذکور از حیث سرعت عملیات، کیفیت اجرا و استفاده از فن آوری های جدید، در نوع خود کم نظیر بوده اند؛ ولی از آن جا که بیش تر

پروژهای عمرانی، به خصوص در کشور ایران به هنگام ساخت و بهره برداری نهایی با مشکلاتی همچون نبود زمان بندی دقیق در اجرای پروژه، فقدان بهره وری مطلوب از پروژه و مسائل اقتصادی، و در نهایت با نقص های فنی و اجرایی مواجه می شوند، این پروژه نیز از این رویه مستثنا نبوده و به علت رعایت نشدن زمان بندی دقیق برای بهره وری سریع تر و بهره نگرفتن از نظریات کارشناسان، پیش از موعد دچار مشکلاتی از جمله نشست سطح قسمتی از بزرگراه، نفوذ آب از داخل دیوار حائل بزرگراه به داخل، و آب گرفتگی و جاری شدن روان آب ناشی از بارندگی در قسمت های ورودی و خروجی بزرگراه شده است.
در این مقاله که حاصل نتایج به دست آمده از یک طرح تحقیقاتی ست، با توجه به بازدیدهای انجام گرفته از قسمت های مختلف طرح و گفت و گو با ا هالی و مردمی که در معرض پیامدهای ساخت این بزرگراه قرار گرفته اند و بعضاً مسئولان و مجریان این پروژه و تهیه ی عکس ها و فیلم ها از قسمت های مختلف آن، به بررسی مزایا و معایب آن ها پرداخته می شود. لازم به ذکر است که در این بررسی، ذکر معایب تنها جنبه ی انتقادی داشته و در جهت بهبود
ورفع آن هاست.

به دلایل غیرکاشناسی و تنها برای کاهش هزینه ها، اغلب مشاهده می شود که قسمتی از پروژه ها در حین ساخت حذف می گردد. این مساله باعث می شود که پس از افتتاح طرح، استفاده از آن با مشکلاتی رو به رو شود. همان گونه که ذکر شد، یکی از طرح های زیربنایی که در شهر اصفهان در سال های گذشته اجرا گردیده، مجموعه ی بزرگراه های خرم و خیام و صیاد شیرازی، قسمتی از رینگ ترافیکی سوم شهر اصفهان است. عرض بزرگراه های فوق پس از طراحی و در هنگام ساخت کاهش یافت. این مساله باعث گردیده که با خراب شدن یک ماشین یا یک تصادف کوچک، راه بندان های طولانی مدت در این بزرگراه ها اتفاق بیفتد. در این مقاله با در نظر گرفتن کلیه ی عوامل دخیل، ارزیابی فنی و اقتصادی کاهش عرض بزرگراه فوق انجام پذیرفته و در نهایت، تاثیر اقتصادی آن از منظر اتلاف وقت و آلودگی محیط زیست و دیگر موارد مشخص شده و پیشنهادهایی در این ارتباط ارائه گردیده است.
اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق را می توان بدین صورت بیان نمود که کاهش عرض بزرگراه باعث گردیده تا راه بندان های طولانی در زمان های پیک ترافیک اتفاق بیفتد که باعث اتلاف وقت و افزایش مصرف سوخت و ایجاد آلودگی می شود. همچنین، یکی از اهداف اصلی انجام این تحقیق و تهیه ی این مقاله را می توان جلوگیری از تغییرات غیر کارشناسانه در پروژه ها در هنگام ساخت دانست.

شرح و روال کار

برای انجام این تحقیق، ابتدا با مراجعه به ارگان های ذی ربط، کلیه ی اطلاعات مربوط به بزرگراه صیاد شیرازی جمع آوری شد و مورد بررسی قرار گرفت. سپس پارامترهای موثر و مورد نیاز در انجام ارزیابی مشخص گردید. پارامترهای فوق به سه دسته ی ثابت، متغیر و محاسبه ای، تقسیم و در جداول 2 و 1 ارائه شده اند. در اقدامی دیگر، برای انجام محاسبات و ارزیابی های مورد نیاز، برنامه ای کامپیوتری از سوی نگارنده تهیه شد.
برای هر کدام از پارامترهای متغیر و تأثیرگذار در هزینه ها، محدوده ای انتخاب شده که در جدول 1 نشان داده شده است. سپس محاسبات با ثابت نگه داشتن بقیه ی پارامترها و برای 14 حالت برای هر کدام از متغیرها در یک شیت جداگانه توسط برنامه ی کامپیوتری تهیه شده، انجام پذیرفت. خلاصه ی نتایج حاصل که عبارت اند از مقادیر متغیر همراه با نسبت هزینه های ناشی از راه بندان به هزینه های سالانه ی مربوط به بازپرداخت های یکسان ساخت طرح، همراه با روابط به دست آمده ی بین آن ها، در جداول 3 و 5 به صورت ترسیمی در شکل های 1 تا 9 نشان داده شده است.

جدول 4: پارامترهای متغیر مورد استفاده همراه با تاثیر و پیشنهادهای در مورد اصلاح هر کدام از آن ها

ردیف	نام پارامتر	تاثیر پارامترها	پیشنهادات
1	نرخ تورم سالانه	با افزایش مقدار تورم، هزینه های مربوط به خسارات ناشی از راه بندان کاهش می یابد.	-
2	نرخ بازگشت سرمایه ی سالانه	با افزایش نرخ بازگشت سرمایه، باز پرداخت های یکسان سالانه ی مربوط به ساخت یک باند بزرگراه افزایش می یابد.	-
3	طول راه بندان	با افزایش طول راه بندان، هزینه های مربوط به خسارات ناشی از راه بندان به صورت خطی افزایش می یابد.	با افزایش تعداد پلیس و استفاده از سامانه های هوشمند و عریض کردن نقاط بحرانی در طول مسیر می توان طول راه بندان را کم نمود و توجه اقتصادی قابل قبولی دارد.
4	طول اشغالی یک ماشین	با افزایش طول اشغالی یک ماشین، هزینه های مربوط به خسارات ناشی از راه بندان در ظاهر کاهش می یابد؛ ولی چون طول راه بندان کم تر می شود، به صورت غیرمستقیم هزینه های راه بندان افزایش می یابد.	با فرهنگ سازی درباره ی این موضوع که خودروها در راه بندان یا فاصله ی کم و مرتب پشت سر هم قرار گیرند، طول راه بندان کاهش چشمگیری می یابد.
5	زمان ترافیک	هر چه قدر زمان ترافیک افزایش یابد، هزینه های مربوط به خسارات ناشی از راه بندان به صورت خطی افزایش می یابد.	با افزایش تعداد پلیس می توان زمان راه بندان را کاهش داد.
6	تعداد نفر در هر ماشین	به صورت ظاهر هر چه قدر افراد در خودروها افزایش یابد، هزینه های مربوط به خسارات ناشی از راه بندان به صورت خطی افزایش می یابد؛ ولی چون افزایش تعداد افراد در هر خودرو، تعداد خودروها در بزرگراه را کم می کند، به صورت غیر مستقیم طول راه بندان را کم نموده و هزینه ها را کاهش می دهد.	با فرهنگ سازی می توان از طریق افزایش استفاده کنندگان از هر خودرو، تعداد خودروها در بزرگراه و طول راه بندان را کاهش داد/
7	تعداد راه بندان در یک روز	با افزایش تعداد راه بندان در روز، خسارات ناشی از راه بندان به صورت خطی افزایش می یابد.	با مدیریت و افزایش تعداد پلیس در بزرگراه می توان تعداد راه بندان را کاهش داد.
8	بنزین مصرفی در هر ساعت	با افزایش مقدار بنزین مصرفی در هر ساعت خسارات ناشی از راه بندان به صورت خطی افزایش می یابد.	با فرهنگ سازی و خاموش کردن ماشین در طول زمان راه بندان می توان هزینه ها را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
9	قیمت یک لیتر بنزین	با افزایش قیمت بنزین، خسارات ناشی از راه بندان به صورت خطی افزایش می یابد.	با افزایش قیمت بنزین به قیمت واقعی، فرهنگ استفاده از حمل و نقل عمومی افزایش یافته و تعداد استفاده کنندگان از خودروهای شخصی کم تر می شود و طول راه بندان ها کاهش می یابد.