هوش هاي کوچولو؛ کوچولوهاي خلاق
نويسنده:دکتر کتايون خوشابي
بچه هاي تيزهوش نيازمند مراقبت و توجه بيشتري هستند
افراد تيزهوش، کودکان و جواناني هستند که در سطح پيش دبستاني، ابتدايي يا متوسطه در زمينه هاي هوش، خلاقيت، توانايي رهبري، توانايي در هنرهاي نمايشي، ورزشي و...استعدادهايي دارند که دليل بر قابليت آموزش و عملکرد آنها در سطوح بالاست و به همين دليل نيازمند خدمات و فعاليت هاي بيشتري هستند که توسط مدرسه ارائه نمي شود.مثلا عواملي که هوش را تشکيل مي دهند شامل توانايي کلامي، توانايي عددي، توانايي عددي، توانايي درک فضايي، حافظه، استدلال و شيوايي کلام است که آزمون هاي هوشي اغلب اين حوزه ها را بررسي مي کنند. به عنوان مثال آزمون هاي مربوط به گنجينه لغايت نشانه هاي خوبي از توانايي علمي يک کودک و علمکردش در مدرسه است. توانايي مربوط به درک تشابه ها و استدلال منطقي هم با زمينه هاي هوش در ارتباط هستند. بنابراين از اين ويژگي ها به عنوان شاخص هاي سنجش هوش کودک مي توانيم استفاده کنيم.
«تيزهوشان ترد و شکننده و بيمارگونه هستند.» «تيزهوشان مي توانند بدون کمک ديگران مشکلات خود را حل کنند.» «تيزهوشان زود مي سوزند يا تيزهوشي آنها ديري نمي پايد.» اين باورهاي غلط معمولا به عدم درک و فهم متقابل جامعه از کودکان و نوجوانان تيزهوش مربوط مي شود.
IQ
تقسيم بندي بهره هوشي:
نرمال:110-90
بالاتر از نرمال:120-110
با هوش:130-120
تيز هوش:140-130
نابغه:بالاتر از 140
خلاقيت، نشان تيزهوشي
خلاقيت يکي از ويژگي هاي کودکان تيز هوش است؛ ولي ممکن است شخص از نظر ذهني بسيار تيزهوش باشد، بدون اين که خلاق باشد. منظور از خلاقيت، ظرفيت سازماندهي دوباره اطلاعات و تجارب از دانسته هاي قبلي فرد است. مثلا کودکي که بدون آموزش متوجه مي شود که جمع يک با2، مي شود3 در حال انجام يک عمل خلاقانه است يا وقتي کودکي که از ترکيب 2 رنگ، رنگ جديدي را کشف مي کند، خلاقيت خود را تقويت کرده است. در فرآيند خلاقيت بايد فرد توانايي شناخت مسائل، تحليل و بازسازي اطلاعات و ابداع راه حل هاي جديد را داشته باشد. اگر فقط بخواهيم به طور فهرست وار به توانايي هاي کودکان تيزهوش اشاره کنيم، اين توانمندي ها شامل:گستره مطلوب گنجينه لغايت، توانايي بيان، روخواني خوب، نوشتن و حافظه دقيق، يادگيري با حداقل تلاش، تفکر منطقي و استدلالي انعطاف پذير، تفکر به منظور جست و جوي راه حل هاي متفاوت براي مسائل، علاقه مندي به پيچيدگي در ايده ها و قوانين، قدرت برنامه ريزي و سازمان دهي، خلاقيت خوب و قوه بصري و تخيل قوي، قدرت ابتکار، کنجکاوي زياد، گستره خوب دامنه اطلاعات و علائق، درک قوي زيبايي شناسي، توجه به جزئيات، عملکرد کلي فوق العاده در زمينه تحصيلي، هنري، ورزشي، قدرت خوب رهبري، توجه و تمرکز با دامنه وسيع، انتقاد پذيري، قابل اعتماد بودن، برخورداري از احساس مسئوليت اجتماعي، داشتن حس بذله گويي، وجود روحيه تعاون و تشريک مساعي در آنان، درک روابط فضايي از طريق بازي با اشکال و طرح هاي متنوع، ثبات احساسات، اعتماد به نفس خوب، انرژي متناسب و فعال بودن، رشد زودرس در زمينه صحبت کردن در دوران کودکي و بازي با کودکان بزرگ تر است. غني سازي و جهش جزو روش هايي است که در آموزش کودکان تيزهوش مورد استفاده قرار مي گيرند.
غني سازي و آموزش جهشي خوب است يا نه؟
در روش غني سازي از مطالب اضافه در زمينه هاي مختلف علمي، هنري و ورزشي در آموزش کودک استفاده مي شود. معمولا اين روش غني سازي با توجه به تنوع زمينه هاي مختلف آموزشي براي همه کودکان به خصوص کودکان تيزهوش استفاده مي شود. روش ديگري که در حال حاضر کاربرد چنداني در آموزش کودکان تيزهوش ندارد، جهش است. از معايب مهم جهش اين است که کودکاني که جهش مي کنند از لحاظ رشد جسماني، اجتماعي و عاطفي با کودکاني که در کلاس بالاتر هستند، متفاوت هستند مثل کودکي که رشد عقلي اش مانند يک کودک 10 ساله بوده در حالي که از نظر سني، بدني، اجتماعي و عاطفي فقط 5 ساله هستند.اين تفاوت ها باعث بروز احساس انزوا و بيگانگي در کودکان تيزهوش مي شود و اغلب آنان بعد از جهش در دوست يابي دچار مشکل مي شوند چون هوش اجتماعي آنان نسبت به کودکان همکلاس احتمالا پايين تر بوده و ممکن است در جمع همکلاسي ها پذيرش خوبي نداشته باشند. به همين خاطر ممکن است منزوي و گوشه گير شوند.
بچه باهوش من
اغلب والدين قادر به تشخيص هوش سرشار در کودکان تيزهوش خود هستند.مثلا مادري که اظهار مي کند پسر 5 ساله اش مانند کودکان کلاس دوم و سوم ابتدايي روخواني مي کند يا کودک 2 ساله اي که به خوبي صحبت مي کند و گنجينه لغات گسترده اي دارد، در انجام امور مربوط به خودش خودکفا، مستقل و توانمند است يا دختر 5 ساله اي که در بازي شطرنج به شدت ماهر است و قادر است بزرگسالان را شکست دهد و... .
در صورت شناسايي کودکان تيزهوش چه اتفاقي مي افتد؟ مطالعات نشان مي دهد بسياري از کودکان تيزهوش در صورت عدم شناسايي از طريق والدين و مدرسه، در محيط هاي آموزشي دچار ناکامي، تنفر و نارضايتي شده و تعدادي از آنان ترک تحصيل کرده يا مدارج دانشگاهي را طي نمي کنند. کودکان مستعد اغلب متوجه مي شوند که مدارس رسمي تسهيلات ضروري براي کمک به تامين نيازهاي خاص آن ها را ايجاد نمي کنند که در اين بين، نقش مدارس مربوط به تيزهوشان مشخص تر مي شود.
اين کودکان در صورت عدم شناسايي دچار مشکلات عديده اي مي شوند و ممکن است به عنوان کودکان بيش فعال و نافرمان شناخته شوند. کودکان بزرگ تر هم در صورت عدم درک مناسب از طرف والدين و محيط آموزشي پرخاشگر مي شوند. معمولا اين گونه کودکان ياد مي گيرند با محيط خود در جنگ دائمي باشند و بنابراين تبديل به کودکان و نوجواني ناسازگار و پرخاشگر مي شوند يا اين که به دليل کسب ناکامي هاي متعدد در محيط اجتماعي ياد مي گيرند به افراد سازگار و مطيع تبديل شوند و به همين دليل توانايي هاي خود را پنهان مي کنند. اين کودکان در محيط هايي که توانايي ذهني شان ارزش داده نمي شود، سعي مي کنند خود را مخفي کنند و مودب باشند. اين نتايج هم براي اين کودکان و هم جامعه غم انگيز است. آن هايي که با مسئولان مدرسه يا والدين درگير مي شوند اغلب دچار عوارض روانشناختي متعدد از جمله اضطراب و افسردگي مي شوند؛ در جامعه تنها هستند و معتقدند ديگران آنها را به طور کافي درک نمي کنند... . در مورد تيزهوشان نوجواني که تسليم ملاحظات اجتماعي خود مي شوند نتايج حتي غم انگيز تر است. آن ها ممکن است در آينده تعهد واقعي به شغل هاي خود نداشته يا اين که از شغلي به شغل ديگر در جست و جوي رضايتي دست نيافتني پرسه بزنند. تنهايي و سرخوردگي جنبه هاي غمناک يک زندگي ارضا نشده است. در عين حال جامعه يک ذهن خلاق را که مي توانست در حل مسائل مهم آن را ياري کند از دست داده است.
يادداشت
کودک تيزهوش مراقبت مي خواهد
اولين مسئوليت والدين، شناسايي کودکان تيزهوش است. از طرف ديگر همه کودکان به خانه اي نياز دارند که روابط گرم، دوستي و تفاهم در آن وجود داشته باشد. خانه بايد محبت بارزي را براي کودکان تامين کند. اين کودکان بايد بدانند مجبور نيستند به طور دائمي در بالاترين سطوح توانايي ها يا استعدادهايشان عمل کنند، بلکه حق دارند مانند تمام همسالان شان، کودک باشند. آن ها بايد احساس کنند مي توانند گريه کنند، بازي هاي کودکانه کنند، فرياد بزنند، بدون ترس از اين که براي بيش از حد کودکانه بودن رفتارشان مورد سرزنش قرار گيرند.کودکان تيزهوش بايد بدانند که والدين شان آنها را در برابر حملات غيرمنصفانه و بي عدالتي هايي که از سوي ديگران به ويژه همکلاسي ها يا اوليا مدرسه اعمال مي شوند، محافظت مي کنند. از طرف ديگر کودکان تيزهوش نبايد صرفا به دليل تيزهوشي خود از امتياز خاصي برخوردار شوند يا محروميتي بر آنها تحميل شود.کودکان تيزهوش صرفا به خاطر برتري توانايي هاي ذهني يا استعدادهاي ويژه به تدريج در جامعه منزوي مي شوند؛ مثلا ساير کودکان با آن ها بازي نمي کنند يا بزرگسالان عقايدشان را در مباحثات ناديده مي گيرند. آنها از نظر جامعه اطراف خود قابل احترام هستند؛ اما لزوما قابل معاشرت شناخته نمي شوند. والدين مي توانند براي رهايي کودکان خود از اين موقعيت هاي ناخوشايند کمک کنند. به عنوان مثال آن ها مي توانند به کودکان خود براي دوست يابي کمک کنند؛ البته دوستاني با علائق مشترک و توانايي هاي مشابه. والدين به عنوان مربيان کودک نقش مهمي در افزايش توانمندي کودکان تيزهوش خود دارند. استفاده از اسباب بازي هاي کمک آموزشي که به وفور در تمامي مراکز کمک آموزشي موجود است به کودکان کمک شاياني مي کند در سنين 3 تا 6 سال، اسباب بازي هايي که رنگ، اندازه، شکل، محاسبه امتيازات بازي ها و شمارش را به کودکان آموزش مي دهد.بديهي است با بزرگ تر شدن کودکان بايد از بازي هاي پيچيده تري مانند شطرنج و بازي هاي فکري مانند رالي پارک و... استفاده کرد. خواندن کتاب هاي متعدد براي آنها به قدرت خلاقيت شان کمک زيادي مي کند. بازديد از مکان هاي فرهنگي مانند نمايشگاه ها، موزه ها و جشنواره ها اطلاعات عمومي اين کودکان را افزايش مي دهد. خريد کتاب، اشتراک مجلات مخصوص کودکان، شريک کردن کودکان در فعاليت ها به منظور کسب مهارت هاي زندگي مانند صحبت درباره مواد غذايي هنگام رفتن به سوپرمارکت، کمک کردن به تهيه غذا توسط کودکان، کمک به کودک در کسب مفاهيم ساده رياضي با آموزش خرد کردن مواد غذايي يا کار کردن با مقادير کم پول. استفاده از وسايل کم آموزشي حتي 2يا3 سال جلوتر نيز به کودک کمک بيشتري مي کند.
منبع:نشريه شهرزاد، شماره14.
افراد تيزهوش، کودکان و جواناني هستند که در سطح پيش دبستاني، ابتدايي يا متوسطه در زمينه هاي هوش، خلاقيت، توانايي رهبري، توانايي در هنرهاي نمايشي، ورزشي و...استعدادهايي دارند که دليل بر قابليت آموزش و عملکرد آنها در سطوح بالاست و به همين دليل نيازمند خدمات و فعاليت هاي بيشتري هستند که توسط مدرسه ارائه نمي شود.مثلا عواملي که هوش را تشکيل مي دهند شامل توانايي کلامي، توانايي عددي، توانايي عددي، توانايي درک فضايي، حافظه، استدلال و شيوايي کلام است که آزمون هاي هوشي اغلب اين حوزه ها را بررسي مي کنند. به عنوان مثال آزمون هاي مربوط به گنجينه لغايت نشانه هاي خوبي از توانايي علمي يک کودک و علمکردش در مدرسه است. توانايي مربوط به درک تشابه ها و استدلال منطقي هم با زمينه هاي هوش در ارتباط هستند. بنابراين از اين ويژگي ها به عنوان شاخص هاي سنجش هوش کودک مي توانيم استفاده کنيم.
«تيزهوشان ترد و شکننده و بيمارگونه هستند.» «تيزهوشان مي توانند بدون کمک ديگران مشکلات خود را حل کنند.» «تيزهوشان زود مي سوزند يا تيزهوشي آنها ديري نمي پايد.» اين باورهاي غلط معمولا به عدم درک و فهم متقابل جامعه از کودکان و نوجوانان تيزهوش مربوط مي شود.
IQ
تقسيم بندي بهره هوشي:
نرمال:110-90
بالاتر از نرمال:120-110
با هوش:130-120
تيز هوش:140-130
نابغه:بالاتر از 140
خلاقيت، نشان تيزهوشي
خلاقيت يکي از ويژگي هاي کودکان تيز هوش است؛ ولي ممکن است شخص از نظر ذهني بسيار تيزهوش باشد، بدون اين که خلاق باشد. منظور از خلاقيت، ظرفيت سازماندهي دوباره اطلاعات و تجارب از دانسته هاي قبلي فرد است. مثلا کودکي که بدون آموزش متوجه مي شود که جمع يک با2، مي شود3 در حال انجام يک عمل خلاقانه است يا وقتي کودکي که از ترکيب 2 رنگ، رنگ جديدي را کشف مي کند، خلاقيت خود را تقويت کرده است. در فرآيند خلاقيت بايد فرد توانايي شناخت مسائل، تحليل و بازسازي اطلاعات و ابداع راه حل هاي جديد را داشته باشد. اگر فقط بخواهيم به طور فهرست وار به توانايي هاي کودکان تيزهوش اشاره کنيم، اين توانمندي ها شامل:گستره مطلوب گنجينه لغايت، توانايي بيان، روخواني خوب، نوشتن و حافظه دقيق، يادگيري با حداقل تلاش، تفکر منطقي و استدلالي انعطاف پذير، تفکر به منظور جست و جوي راه حل هاي متفاوت براي مسائل، علاقه مندي به پيچيدگي در ايده ها و قوانين، قدرت برنامه ريزي و سازمان دهي، خلاقيت خوب و قوه بصري و تخيل قوي، قدرت ابتکار، کنجکاوي زياد، گستره خوب دامنه اطلاعات و علائق، درک قوي زيبايي شناسي، توجه به جزئيات، عملکرد کلي فوق العاده در زمينه تحصيلي، هنري، ورزشي، قدرت خوب رهبري، توجه و تمرکز با دامنه وسيع، انتقاد پذيري، قابل اعتماد بودن، برخورداري از احساس مسئوليت اجتماعي، داشتن حس بذله گويي، وجود روحيه تعاون و تشريک مساعي در آنان، درک روابط فضايي از طريق بازي با اشکال و طرح هاي متنوع، ثبات احساسات، اعتماد به نفس خوب، انرژي متناسب و فعال بودن، رشد زودرس در زمينه صحبت کردن در دوران کودکي و بازي با کودکان بزرگ تر است. غني سازي و جهش جزو روش هايي است که در آموزش کودکان تيزهوش مورد استفاده قرار مي گيرند.
غني سازي و آموزش جهشي خوب است يا نه؟
در روش غني سازي از مطالب اضافه در زمينه هاي مختلف علمي، هنري و ورزشي در آموزش کودک استفاده مي شود. معمولا اين روش غني سازي با توجه به تنوع زمينه هاي مختلف آموزشي براي همه کودکان به خصوص کودکان تيزهوش استفاده مي شود. روش ديگري که در حال حاضر کاربرد چنداني در آموزش کودکان تيزهوش ندارد، جهش است. از معايب مهم جهش اين است که کودکاني که جهش مي کنند از لحاظ رشد جسماني، اجتماعي و عاطفي با کودکاني که در کلاس بالاتر هستند، متفاوت هستند مثل کودکي که رشد عقلي اش مانند يک کودک 10 ساله بوده در حالي که از نظر سني، بدني، اجتماعي و عاطفي فقط 5 ساله هستند.اين تفاوت ها باعث بروز احساس انزوا و بيگانگي در کودکان تيزهوش مي شود و اغلب آنان بعد از جهش در دوست يابي دچار مشکل مي شوند چون هوش اجتماعي آنان نسبت به کودکان همکلاس احتمالا پايين تر بوده و ممکن است در جمع همکلاسي ها پذيرش خوبي نداشته باشند. به همين خاطر ممکن است منزوي و گوشه گير شوند.
بچه باهوش من
اغلب والدين قادر به تشخيص هوش سرشار در کودکان تيزهوش خود هستند.مثلا مادري که اظهار مي کند پسر 5 ساله اش مانند کودکان کلاس دوم و سوم ابتدايي روخواني مي کند يا کودک 2 ساله اي که به خوبي صحبت مي کند و گنجينه لغات گسترده اي دارد، در انجام امور مربوط به خودش خودکفا، مستقل و توانمند است يا دختر 5 ساله اي که در بازي شطرنج به شدت ماهر است و قادر است بزرگسالان را شکست دهد و... .
در صورت شناسايي کودکان تيزهوش چه اتفاقي مي افتد؟ مطالعات نشان مي دهد بسياري از کودکان تيزهوش در صورت عدم شناسايي از طريق والدين و مدرسه، در محيط هاي آموزشي دچار ناکامي، تنفر و نارضايتي شده و تعدادي از آنان ترک تحصيل کرده يا مدارج دانشگاهي را طي نمي کنند. کودکان مستعد اغلب متوجه مي شوند که مدارس رسمي تسهيلات ضروري براي کمک به تامين نيازهاي خاص آن ها را ايجاد نمي کنند که در اين بين، نقش مدارس مربوط به تيزهوشان مشخص تر مي شود.
اين کودکان در صورت عدم شناسايي دچار مشکلات عديده اي مي شوند و ممکن است به عنوان کودکان بيش فعال و نافرمان شناخته شوند. کودکان بزرگ تر هم در صورت عدم درک مناسب از طرف والدين و محيط آموزشي پرخاشگر مي شوند. معمولا اين گونه کودکان ياد مي گيرند با محيط خود در جنگ دائمي باشند و بنابراين تبديل به کودکان و نوجواني ناسازگار و پرخاشگر مي شوند يا اين که به دليل کسب ناکامي هاي متعدد در محيط اجتماعي ياد مي گيرند به افراد سازگار و مطيع تبديل شوند و به همين دليل توانايي هاي خود را پنهان مي کنند. اين کودکان در محيط هايي که توانايي ذهني شان ارزش داده نمي شود، سعي مي کنند خود را مخفي کنند و مودب باشند. اين نتايج هم براي اين کودکان و هم جامعه غم انگيز است. آن هايي که با مسئولان مدرسه يا والدين درگير مي شوند اغلب دچار عوارض روانشناختي متعدد از جمله اضطراب و افسردگي مي شوند؛ در جامعه تنها هستند و معتقدند ديگران آنها را به طور کافي درک نمي کنند... . در مورد تيزهوشان نوجواني که تسليم ملاحظات اجتماعي خود مي شوند نتايج حتي غم انگيز تر است. آن ها ممکن است در آينده تعهد واقعي به شغل هاي خود نداشته يا اين که از شغلي به شغل ديگر در جست و جوي رضايتي دست نيافتني پرسه بزنند. تنهايي و سرخوردگي جنبه هاي غمناک يک زندگي ارضا نشده است. در عين حال جامعه يک ذهن خلاق را که مي توانست در حل مسائل مهم آن را ياري کند از دست داده است.
يادداشت
کودک تيزهوش مراقبت مي خواهد
اولين مسئوليت والدين، شناسايي کودکان تيزهوش است. از طرف ديگر همه کودکان به خانه اي نياز دارند که روابط گرم، دوستي و تفاهم در آن وجود داشته باشد. خانه بايد محبت بارزي را براي کودکان تامين کند. اين کودکان بايد بدانند مجبور نيستند به طور دائمي در بالاترين سطوح توانايي ها يا استعدادهايشان عمل کنند، بلکه حق دارند مانند تمام همسالان شان، کودک باشند. آن ها بايد احساس کنند مي توانند گريه کنند، بازي هاي کودکانه کنند، فرياد بزنند، بدون ترس از اين که براي بيش از حد کودکانه بودن رفتارشان مورد سرزنش قرار گيرند.کودکان تيزهوش بايد بدانند که والدين شان آنها را در برابر حملات غيرمنصفانه و بي عدالتي هايي که از سوي ديگران به ويژه همکلاسي ها يا اوليا مدرسه اعمال مي شوند، محافظت مي کنند. از طرف ديگر کودکان تيزهوش نبايد صرفا به دليل تيزهوشي خود از امتياز خاصي برخوردار شوند يا محروميتي بر آنها تحميل شود.کودکان تيزهوش صرفا به خاطر برتري توانايي هاي ذهني يا استعدادهاي ويژه به تدريج در جامعه منزوي مي شوند؛ مثلا ساير کودکان با آن ها بازي نمي کنند يا بزرگسالان عقايدشان را در مباحثات ناديده مي گيرند. آنها از نظر جامعه اطراف خود قابل احترام هستند؛ اما لزوما قابل معاشرت شناخته نمي شوند. والدين مي توانند براي رهايي کودکان خود از اين موقعيت هاي ناخوشايند کمک کنند. به عنوان مثال آن ها مي توانند به کودکان خود براي دوست يابي کمک کنند؛ البته دوستاني با علائق مشترک و توانايي هاي مشابه. والدين به عنوان مربيان کودک نقش مهمي در افزايش توانمندي کودکان تيزهوش خود دارند. استفاده از اسباب بازي هاي کمک آموزشي که به وفور در تمامي مراکز کمک آموزشي موجود است به کودکان کمک شاياني مي کند در سنين 3 تا 6 سال، اسباب بازي هايي که رنگ، اندازه، شکل، محاسبه امتيازات بازي ها و شمارش را به کودکان آموزش مي دهد.بديهي است با بزرگ تر شدن کودکان بايد از بازي هاي پيچيده تري مانند شطرنج و بازي هاي فکري مانند رالي پارک و... استفاده کرد. خواندن کتاب هاي متعدد براي آنها به قدرت خلاقيت شان کمک زيادي مي کند. بازديد از مکان هاي فرهنگي مانند نمايشگاه ها، موزه ها و جشنواره ها اطلاعات عمومي اين کودکان را افزايش مي دهد. خريد کتاب، اشتراک مجلات مخصوص کودکان، شريک کردن کودکان در فعاليت ها به منظور کسب مهارت هاي زندگي مانند صحبت درباره مواد غذايي هنگام رفتن به سوپرمارکت، کمک کردن به تهيه غذا توسط کودکان، کمک به کودک در کسب مفاهيم ساده رياضي با آموزش خرد کردن مواد غذايي يا کار کردن با مقادير کم پول. استفاده از وسايل کم آموزشي حتي 2يا3 سال جلوتر نيز به کودک کمک بيشتري مي کند.
منبع:نشريه شهرزاد، شماره14.
/ج
