راه هاي مبارزه با اسراف يا اصلاح الگوي مصرف(2)

راه هاي مبارزه با اسراف يا اصلاح الگوي مصرف:
 

1ــ فرهنگ سازي الگوي مصرف:
 

براي مبارزه با اسراف و اصلاح نمودن الگوي مصرف، اولين گام تبيين و معرفي الگوي مصرف است تا آحاد جامعه بتوانند ميزان بهره گيري خود از امکانات و سرمايه هاي مادي و معنوي را بر اساس يک الگوي صحيح تنظيم نمايند. و اين کار در درجه نخست بر عهده متفکران و صاحب نظران و درجه دوم بر عهده دولتمردان و حاکمان جامعه و سپس رسانه هاي ملي مي باشد.
ترديدي نيست که مهم ترين عامل اسراف و زياده روي مردم، جهل و ناآگاهي آنان از يک الگوي صحيح و مناسب است، اگر انسان بداند که ميزان و حق هر چيزي چه مقدار است و اسراف نمودن چه آثار زيانباري دارد و چه حقوقي را ضايع مي سازد و چه ثروت ها و نيروهايي را به هدر مي دهد، در اين صورت قطعاً راه اعتدال و ميانه روي را در پيش گيرد. لذا دانشمندان مي گويند:"اسراف، نا آگاهي از مقدار حقوق است."
عالمان ديني و رسانه هاي همگاني ما نيز اگر با فرهنگ سازي خود، پايان کار اسراف کار را تبيين نمايد و اينکه اسراف چه گناه عظيمي است و انسان مسرف در نزد پروردگار چقدر مذموم و مطرود است؛ اين امر در مبارزه با اسراف مؤثر مي باشد.

2ــ تبيين نقش ايمان و ارزش قناعت و ساده زيستي:
 

ايمان و زهد ديني مهم ترين کارکرد را در جلوگيري از اسراف و زياده روي دارد. انسان مؤمني که به امر و نهي پروردگار متعهد است، از همه گناهان و از جمله اسراف خودداري مي نمايد. و هر چه در جاي ايمان و زهد قوي تر باشد، الگوي مصرف را بيشتر رعايت مي نمايد. در نقطه مقابل، ضعف ايمان و تعهد ديني از مهم ترين عوامل آلودگي به اسراف باشد. بويژه اگر مديران و مسئولان نظام با سيره عملي خود قناعت و ساده زيستي را سيره و مدل زندگي خود قرار بدهند، قطعاً اسراف از اجتماع ما رخت بر بندد و الگوي مصرف اصلاح مي گردد.
امروزه متأسفانه هم برخي از مديران جامعه و هم رسانه هاي عمومي عملاً به ترويج فرهنگ مصرف گرايي مي پردازند و روحيه تجمل گرايي و تنوع طلبي بجاي روحيه قناعت و ساده زيستي يک ارزش تلقي مي شود. رسانه هاي تصويري نيز با بهره گيري از جاذبه هاي رنگ تصوير، هيجان و ساير عوامل، نياز کاذبي در بينندگان براي مصرف بيشتر مي آفرينند. از طرف ديگر رواج خصلت چشم و همچشمي و افتادن در دام رقابت هاي مادي زندگي، زمينه هاي مصرف گرايي و اسراف و زياده روي فراهم نموده است.
مقام معظم رهبري فرمود: ما بايد اعتراف کنيم به اين مسئله که عادت هاي ما، سنت هاي ما، روش هاي غلطي که از اين و آن ياد گرفته ايم، ما را سوق داده است به زياده روي در مصرف به نحو اسراف.(2)

3ــ تربيت صحيح خانوادگي
 

تربيت خانوادگي نقش بزرگي در ميانه روي و اعتدال فرزندان دارد. اگر والدين آموزش هاي لازم را به فرزندان منتقل نسازند، قطعاً بچه هايي که از وجود چنين آگاهي هايي محروم باشند، حد و مرزي براي مصرف قائل نمي شوند.
در روايات ما وارد شده که هر گاه پيامبر در خانه اسراف و زياده روي مشاهده مي نمود، از آن نهي مي فرمود. آن حضرت روزي بر عايشه وارد شد، ديد تکه ناني زير پا افتاده، آن را برداشت و خورد و فرمود:"اي حميرا! همسايگي نعمت هاي الهي را گرامي بدار؛ چون وقتي نعمت از قومي رخت بر بست بعيد است که به سوي ايشان باز گردد.(3)
امام صادق (ع) فرمود:"پدرم وقتي غذايي را مي ديد که در منزلش در افکنده شد، به همان اندازه از خرجي خانواده اش کم مي کرد.(4)
مقام معظم رهبري در تعريف صحيح از صرفه جويي فرمود: مردم عزيز و خانواده هاي محترم توجه داشته باشيد که صرفه جويي به معناي مصرف نکردن نيست؛ صرفه جويي به معناي درست مصرف کردن، بجا مصرف کردن، ضايع نکردن مال، مصرف را کار آمد و ثمر بخش کردن است. ايشان در ادامه در مورد اسراف خانواده ها در خصوص مصرف نان فرمودند:"من يکي دو تا از اين آمارهاي تکان دهنده را عرض بکنم؛ از جمله اسراف در نان، بر حسب بررسي ميداني اي که در تهران و بعضي مراکز استانها شده است، گفته مي شود که 33 در صد نان ضايعات است. يک سوم همه ناني که در اين شهرها توليد مي شود، دور ريخته مي شود. فکرش را بکنيد شما؛ يک سوم! آن وقت کشاورز ما با آن همه زحمت گندم را توليد کند و اگر يک سالي بارندگي کم بود (مثل سال گذشته که توليد گندم در کشور کم شد) دولت از پول عمومي، از بودجه مردم گندم از خارج وارد کند ، اين گندم آرد بشود، خمير بشود، نان بشود، بعد يک سوم از اين همه ثروت دور ريخته شود. چقدر تاسف آور است.(5)

4ــ نقش مسئولان و رسانه هاي ملي:
 

چنانچه مسئولين اقتصادي کشور، زيان هاي ناشي از مصرف بي رويه آب، نان و سوخت و ديگر اقلام زندگي را به صورت آمار و ارقام به اطلاع ملت برسانند و مشخص نمايند که با صرفه جويي در مصرف اين اقلام، کشور به پيشرفت هايي دست مي يابد. مثلاً مشخص کنند که اگر هر فردي در هر روز تنها ده گرم نان را دور بريزد، اسراف در نان چه رقم سرسام آوري پيدا مي کند و يا اگر در هر خانه اي تنها يک لامپ اضافي در بست خاموش گردد، چه صرفه جويي کلاني در سطح کشور پديد مي آيد. در اين صورت مردم انگيزه قوي تري براي پرهيز از اسراف و گرايش به قناعت پيدا مي کنند يا چنانچه فيلمي از مراحل مختلف تهيه و توزيع پاره اي از اقلام زندگي ساخته و به نمايش در مي آيد و مردم از زحمت هاي طاقت فرسايي که در پشت توليد اين اقلام نهفته است، آگاه کردند، قدر شناس آنها خواهد بود و از زياده روي در مصرف آنها پرهيز خواهند نمود.
کسي که خود در زندگي اش براي دست يابي به اين نعمت هاي الهي زحمت و رنجي را متحمل نشده است و از سختي هايي که در توليد اين نعمت ها کشيده شده است نيز هيچگونه آگاهي ندارد، چه دليلي دارد که نسبت به اين مواهب الهي و نعمات مادي قدرشناس باشد و ميانه روي را در مصرف آنها رعايت نمايد.(6)

نتيجه گيري:
 

مهمترين راه هاي عملي عبارتند از:
الف ــ تبيين و معرفي الگوي مناسب مصرف.
ب ــ تبيين نقش ايمان و پارسايي و نيز فرهنگ سازي ارزش قناعت و ساده زيستي که به رعايت بيشتر الگوي مصرف منتهي خواهد شد و در نقطه مقابل مبارزه عملي دولت و ملت با ترويج فرهنگ مصرف گرايي و روحيه تجمل گرايي.
ج ــ قطعاً تربيت صحيح خانوادگي و ارائه آموزش هاي لازم نقش مهمي در اعتدال ميانه روي خانواده ها و دوري از اسراف و زياده روي خواهد داشت.
د ــ مسئولان اقتصادي کشور و رسانه هاي ملي نيز با تبيين زيان هاي ناشي از مصرف بي رويه مواهب الهي به صورت آمار و ارقام مي تواند نقش مهمي در ترويج فرهنگ اصلاح الگوي مصرف داشته باشند.

پي‌نوشت‌ها:
 

1. عضو هيئت علمي دانشگاه پيام نور
2.شريعه، بيانات مقام معظم رهبري، ‌شماره 28.
3.وسايل الشيعه، ج 24، باب 77، ص 381.
4.دعائم الاسلام، ج 2، فصل 2،‌ ص 114.
5.شريعه، بيانات مقام معظم رهبري،‌ شماره 28، ص 20.
6.ر.ك. روش هاي كاربردي امر به معروف و نهي از منكر، ‌دكتر محمد رضا شرفي،‌ ص 51.
فهرست منابع
1.قرآن کريم.
2.نهج البلاغه.
3.فاضل نراقي، احمد بن محمد مهدي، عوائد الايام، چاپ مرکز النشر التابع لمکتب الاعالم الاسلامي.
4.مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، چاپ داراحياء التراث العربي، موسسه الوفا، لبنان.
5.طبرسي، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، چاپ دارالحياء التراث العربي، لبنان.
6.شيخ طوسي، محمد بن حسن، التبيان في تفسير القران، چاپ دار الحياء التراث العربي، لبنان.
7.حر عاملي، محمد بن حسن، وسايل الشيعه، چاپ موسسه آل البيت (ع).
8.راغب اصفهاني، حسين بن محمد، معجم المفردات الفاظ القرآن الکريم، چاپ المکتبه المرتضويه، بيروت.
9.احمد بن فارس، معجم مقاييس اللغه، چاپ دارالجميل، بيروت.
10.طريحي، فخر الدين، مجمع البحرين، چاپ مکتبه بوذر جمهري، تهران.
11.افريقي، محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، چاپ دارالفکر، قم.
12.قيومي، احمد بن محمد، المصباح المنير، چاپ دار الکتب العلميعه، تهران.
13.محمد بن يزيد قزويني، سنن ابن ماجه، چاپ داراحياء التراث، لبنان.
14.انصاري، محمد رضا، روش هاي کاربردي امر به معروف و نهي از منکر، انتشارات پيام آزادي، تهران.
نشريه فكر و نظر شماره 10-11