اعتماد به نفس را در خود هميشگي سازيم؟!
نويسنده: دکتر فريدون ضرغام
روانپزشک ( اصفهان)
روانپزشک ( اصفهان)
کنترل نفس يا خویشتن داری صفتي است که براي هر کس کشش و جاذبه اي وصف ناپذير دارد. معمولا با خود مي گوييم "کاشکي فقط مي توانستم جلو زبانم را بگيرم" و از اين قبيل. پاره اي از افراد را مي بينيم که قادرند جلو نفس خودشان را بگيرند و در نتيجه دل مان مي خواهد که مثل آنها بشويم و در سايه آن به آرزوهاي خودمان برسيم.
يکي از شاعران اروپايي مي گويد که:
در پستي و بلندي هاي زندگي هميشه بر روان خود مسلط بودم، عنان سرنوشتم را در دست داشتم و در حقيقت ناخداي وجود خود بودم. تسلط بر نفس چيزي است که هم آدمي را تحريک مي کند و هم تشويق، براي بسياري از ما پيدا کردن صفت تسلط بر نفس مستلزم استقامت، کار و فکر است. ولي وقتي به هدف رسيديم و خويشتن دار شديم، زندگي خودمان را زير فرمان مي گيريم و به سوي هدفي که در پيش داريم، هدايتش مي کنيم و سرانجام به طلايي ترين آرزوهاي خود در زندگي خواهيم رسيد. در اين دنيا کمتر چيزي هست که مثل موضوع رسيدن به آرزوها: در سايه کار کردن، با حوصله و شکيبايي و استقامت و بردباري، شيرين و رضايت بخش باشد.
براي رسيدن به مرحله خويشتن داري نخستين قدمي که بايد برداشت اين است که شخص خودش را بشناسد.
" خودت را بشناس" در واقع مفهوم همان کتيبه اي است که در بالاي سر در، معبد قديمي دلفي هست و هنوز که هنوز است اگر کسي بخواهد عاقل شود بايد با بکار بستن اين مفهوم تربيت نفس را آغاز کند.
انسان موجودي است که قدرت نامحدودي در مورد گول زدن خويش دارد.
براي اينکه از خود فريبي در امان به مانيد خوب است به دو نکته اساسي توجه کنيد:
نخست آنکه خوب دقت کنيد و به بينيد در مورد ديگران چه مي گوييد و يا چه انتقادي از آنها مي کنيد.
ديگر اينکه خوب دقت کنيد و به بينيد عکس العمل ديگران در حق شما کدام است و شما به آنها چه مي گوييد.
گفته اي است در کتاب تورات که مي گويد:
بعضي ها کوچک ترين عيب را در چهره ديگري تشخيص مي دهند، ليکن قادر نيستند بزرگ ترين عيب را در صورت خود به بينند.
مردم معمولا عيب هاي خودشان را به ديگران نسبت مي دهند و از ديگران به سبب آن معايب انتقاد کردن را شروع مي کنند، شرط عقل و دانايي اين است که به جاي جستجوي معايب ديگران به کردار و گفتار و پندار خودمان توجه کنيم.
نگاه کنيد به بينيد چه مي گوييد. اگر مي بينيد که در مورد ديگران چيزهاي بد و منفي مي گوييد هيچ بعيد نيست که علت اين بدگويي به خاطر معايب و يا تقصيرهايي باشد که در خودتان وجود دارد، شما به طور ناخودآگاهانه، و خود آگاهانه نيز آن را به ديگران نسبت مي دهيد و انتقاد کردن از آنان را شروع مي کنيد. وقتي که از اين موضوع در رنج هستيم که مبادا ديگران درباره ي ما بد فکر کنند و يا سخن ناهنجاري بر زبان آورند، راه عاقلانه اين است که بي درنگ در خودمان دقيق شويم و به بينيم ما، درباره ي "ديگران" چگونه فکر مي کنيم و چه کلماتي در مورد آنها بر زبان مي آوريم.
اگر دقت کنيد که ديگران نسبت به شما چه واکنشي از خود نشان مي دهند، آن وقت ممکن است به توانيد به معايب کوچک و بي اهميت خود پي ببريد و آنها را بر طرف سازيد. مهم اين است که بايد به مدد راه هايي که توضيح داده شد، به وجود دشمناني که در خود ما وجود دارند و ما از آنها آگاه نمي باشيم پي ببريم و چاره اي برايشان به يابيم، براي آنکه بر نفس خود مسلط شويم بايد بتوانيم چيزهاي نامربوط را از ذهن خود دور سازيم.
مي پرسيد اين چيزهاي نامربوط و بي فايده کدامند؟:
اين ها عبارتند از همه احساسات منفي و مخربي که احيانا ممکن است به ما دست دهد و يا انتقاد بيش از اندازه از خويشتن و يا عذر آوردن و يا دليل تراشي بي جهت، براي موجه جلوه دادن اشتباهات و نظاير آن، خلاصه هر چه از اين مقوله در خود سراغ داريم بايد کاملا از ذهن و از روان ما پاک شوند.
هم چنان که داريم در راه خود شناسي کوشش مي کنيم، بهتر است مواظب باشيم، همان طوري که بايد در مورد معايب ديگران اغماض و چشم پوشي و گذشت از خود نشان دهيم، در مورد گناهان و تقصيرهاي خودمان نيز نبايد بيش از اندازه سخت گير باشيم.
احساس گناه در واقع باري است که بر دوش کشيدن آن فايده اي ندارد.
بايد ياد بگيريم که خودمان را به بخشيم و همواره شکست ها و اشتباهات گذشته خود را به رخ خودمان نکشيم، بلکه بر عکس گذشته را فراموش کرده به طرف آينده اي بهتر گام برداريم، عاقلانه نيست اگر بگوييم که انجام اين کارها آسان و سريع است. بلکه بايد بالاخره اين کار خودشناسي را روزي شروع کرد. وقتي شروع کرديد، نصف کار تمام شده است. خويشتن داري مستلزم داشتن انضباط است، زيرا وجودي که نظم و ترتيب بر آن حاکم نباشد ممکن است به طرف هدف هاي ارزنده هدايت نشود و گمراه گردد. پس شما زماني مي توانيد زندگي تان را بهتر سازيد که:
بخواهيد زندگي تان را بهتر کنيد براي رسيدن به اين هدف نظم و ترتيبي را به خودتان تحميل کنيد که من نام آن را انضباط مي گذارم.
مثالي مي زنم که براي همه کس مانوس و آشناست:
وقتي که نمي دانيد چه بکنيد و ميل به انجام کاري نداريد، چه بايد بکنيد؟ ممکن است بتوانيد علت اين بي رغبتي به کار را به يک ماجرا نوميد کننده که قبلا براي تان پيش آمده است، نسبت بدهيد. علت اين بي رغبتي هر چه باشد، فقط يک چاره دارد و آن اين است که تصميم بگيريد و کار را شروع کنيد. اين است معني انضباطي که در بالا بدان اشاره کردم و در زير نيز آن را توضيح مي دهم.
فرماندهي کشتي وجودتان را در اختيار به گيريد و اين جمله را شعار و محرک خود قرار دهيد که " حالا آن کار را انجام بده" اين جمله را روي کاغذي به خط درشت به نويسيد و بعد جايي آويزان کنيد که پيوسته در ميدان ديدتان باشد. از چيزهاي بيهوده دست بکشيد، کاري دقيق و مشخص را پيشه خود سازيد و در يک مرحله آن را به انجام برسانيد. اين ديگر مهم نيست که فلان کار چقدر طول مي کشد.
مهم اين است که وقتي آن را شروع کرديد به پايانش برسانيد. وقتي که قدم اول را در هر کاري برداشته ايد، قدم هاي ديگر را بخودي خود برخواهيد داشت. هميشه اين قدم اول است که خيلي اهميت دارد.
اين قدم اول ممکن است نوشتن يک نامه يا زدن يک تلفن يا رفتن به باغچه و يا باز کردن در فلان اطاق کار و از اين قبيل باشد. براي اينکه بتوانيد اداره وجود خودتان را در دست بگيريد و در واقع بتوانيد تصميم بگيريد، بايد با خود بگوييد:
من بايد اين کار را به کنم و تا اين کار به پايان نرسيده کار ديگري را شروع نکنم" اگر قادر به اجراي اين تصميم شديد، مي توان گفت که اهل نظم و انضباط هستيد. به خودتان وعده بدهيد وقتي که مثلا فلان قدم را برداشتيد جايزه به خودتان خواهيد داد. مثلا يک فنجان چاي داغ خواهيد نوشيد و يا به يک گردش مختصر خواهيد رفت و يا يک تکه شيريني به دندان خواهيد گرفت. ولي مهم اين است که کار را شروع کنيد. هم چنين مي توانيد از محرک هاي مختلفي در اين راه استفاده کنيد.
اديسون مخترع برق، شايد بزرگ ترين مخترع جهان باشد. در ميان نامه هايي که از او باقي مانده است، نامه کوتاهي است که اين کلمات را در آن نوشته است " وقتي که مايوس شدي و يا شکست خوردي بياد ايوب بيفت که بيشتر از تو صبر و شکيبايي از خود نشان داد."
چنان که مي بينيد مرد بزرگي مانند اديسون نيز گاهي مثل ما احتياج داشت که به وسيله اي خودش را به کار و کوشش تحريک کند.
اخيرا کتابي در انگلستان تحت عنوان ( کسب موفقيت از راه مثبت انديشي) چاپ شده که بسياري از اين نوع محرک ها را در آن مي توان يافت که من اهم آنها را در اينجا مي آورم:
* اميد چاشني سحر آميزي است که در هر نوع اوضاع و احوالي به کار مي آيد.
* ذهن تان را هميشه متوجه به چيزهايي کنيد که مي خواهيد و آن را از چيزهايي که نمي خواهيد دور سازيد.
* با شور و علاقه باشيد و با شور و با علاقه عمل کنيد.
* دشمني دشمني مي آورد، و محبت محبت.
* رضايت خاطر يک حالت رواني است و من از همين حالا چنين حالتي را براي خود انتخاب مي کنم.
* هر چيزي که در زندگي ارزش داشته باشد ارزش اين را دارد که آدمي در طلبش کار کند.
* خوب است هر صبح و شب اين محرک ها را به خودتان درس بدهيد و آنوقت مفهوم اين محرک ها را به کار بنديد. اين محرک ها هميشه بدردتان مي خورند مخصوصا وقتي که رغبتي به کاري نداريد و حوصله تان تنگ است. اين محرك ها بزرگ ترين وسايلي هستند که شما مي توانيد بدان واسطه تسلطي بر نفس خود پيدا کنيد و خويشتن دار شويد.
* از هر وسيله اي که در دست داريد براي پيدا کردن اعتماد به نفس استفاده کنيد. خودتان را عادت بدهيد که به خويشتن اعتماد کنيد و خودتان و قوا و استعدادهاي فطري آنرا بسوي کسب توفيق در کارهايي که مي کند بسيج نماييد.
* شما بايد اين قدرت را داشته باشيد که با خودتان در صلح و صفا زندگي کنيد و اگر مي خواهيد سعادتمند باشيد و دل مردگي، کينه و اضطراب را که از آفات زندگي به حساب مي آيند از خود دور سازيد بايد حساب خودتان را با خودتان تسويه کنيد، بدين معني که خودتان را دوست داشته باشيد و محترم بداريد فراموش نکنيد شما در اين دنيا منحصر به فرد هستيد و از اينکه مي توانيد کاري و يا خدمتي در اين دنيا انجام بدهيد شاد و خرم باشيد.
* فهرستي از محاسن خودتان را فراهم آوريد و به توفيق هايي که در زندگي به دست آورده ايد، تکيه کنيد و به آن مبادرت ورزيد.
منبع: بهداشت روان، شماره 27
يکي از شاعران اروپايي مي گويد که:
در پستي و بلندي هاي زندگي هميشه بر روان خود مسلط بودم، عنان سرنوشتم را در دست داشتم و در حقيقت ناخداي وجود خود بودم. تسلط بر نفس چيزي است که هم آدمي را تحريک مي کند و هم تشويق، براي بسياري از ما پيدا کردن صفت تسلط بر نفس مستلزم استقامت، کار و فکر است. ولي وقتي به هدف رسيديم و خويشتن دار شديم، زندگي خودمان را زير فرمان مي گيريم و به سوي هدفي که در پيش داريم، هدايتش مي کنيم و سرانجام به طلايي ترين آرزوهاي خود در زندگي خواهيم رسيد. در اين دنيا کمتر چيزي هست که مثل موضوع رسيدن به آرزوها: در سايه کار کردن، با حوصله و شکيبايي و استقامت و بردباري، شيرين و رضايت بخش باشد.
براي رسيدن به مرحله خويشتن داري نخستين قدمي که بايد برداشت اين است که شخص خودش را بشناسد.
" خودت را بشناس" در واقع مفهوم همان کتيبه اي است که در بالاي سر در، معبد قديمي دلفي هست و هنوز که هنوز است اگر کسي بخواهد عاقل شود بايد با بکار بستن اين مفهوم تربيت نفس را آغاز کند.
انسان موجودي است که قدرت نامحدودي در مورد گول زدن خويش دارد.
براي اينکه از خود فريبي در امان به مانيد خوب است به دو نکته اساسي توجه کنيد:
نخست آنکه خوب دقت کنيد و به بينيد در مورد ديگران چه مي گوييد و يا چه انتقادي از آنها مي کنيد.
ديگر اينکه خوب دقت کنيد و به بينيد عکس العمل ديگران در حق شما کدام است و شما به آنها چه مي گوييد.
گفته اي است در کتاب تورات که مي گويد:
بعضي ها کوچک ترين عيب را در چهره ديگري تشخيص مي دهند، ليکن قادر نيستند بزرگ ترين عيب را در صورت خود به بينند.
مردم معمولا عيب هاي خودشان را به ديگران نسبت مي دهند و از ديگران به سبب آن معايب انتقاد کردن را شروع مي کنند، شرط عقل و دانايي اين است که به جاي جستجوي معايب ديگران به کردار و گفتار و پندار خودمان توجه کنيم.
نگاه کنيد به بينيد چه مي گوييد. اگر مي بينيد که در مورد ديگران چيزهاي بد و منفي مي گوييد هيچ بعيد نيست که علت اين بدگويي به خاطر معايب و يا تقصيرهايي باشد که در خودتان وجود دارد، شما به طور ناخودآگاهانه، و خود آگاهانه نيز آن را به ديگران نسبت مي دهيد و انتقاد کردن از آنان را شروع مي کنيد. وقتي که از اين موضوع در رنج هستيم که مبادا ديگران درباره ي ما بد فکر کنند و يا سخن ناهنجاري بر زبان آورند، راه عاقلانه اين است که بي درنگ در خودمان دقيق شويم و به بينيم ما، درباره ي "ديگران" چگونه فکر مي کنيم و چه کلماتي در مورد آنها بر زبان مي آوريم.
اگر دقت کنيد که ديگران نسبت به شما چه واکنشي از خود نشان مي دهند، آن وقت ممکن است به توانيد به معايب کوچک و بي اهميت خود پي ببريد و آنها را بر طرف سازيد. مهم اين است که بايد به مدد راه هايي که توضيح داده شد، به وجود دشمناني که در خود ما وجود دارند و ما از آنها آگاه نمي باشيم پي ببريم و چاره اي برايشان به يابيم، براي آنکه بر نفس خود مسلط شويم بايد بتوانيم چيزهاي نامربوط را از ذهن خود دور سازيم.
مي پرسيد اين چيزهاي نامربوط و بي فايده کدامند؟:
اين ها عبارتند از همه احساسات منفي و مخربي که احيانا ممکن است به ما دست دهد و يا انتقاد بيش از اندازه از خويشتن و يا عذر آوردن و يا دليل تراشي بي جهت، براي موجه جلوه دادن اشتباهات و نظاير آن، خلاصه هر چه از اين مقوله در خود سراغ داريم بايد کاملا از ذهن و از روان ما پاک شوند.
هم چنان که داريم در راه خود شناسي کوشش مي کنيم، بهتر است مواظب باشيم، همان طوري که بايد در مورد معايب ديگران اغماض و چشم پوشي و گذشت از خود نشان دهيم، در مورد گناهان و تقصيرهاي خودمان نيز نبايد بيش از اندازه سخت گير باشيم.
احساس گناه در واقع باري است که بر دوش کشيدن آن فايده اي ندارد.
بايد ياد بگيريم که خودمان را به بخشيم و همواره شکست ها و اشتباهات گذشته خود را به رخ خودمان نکشيم، بلکه بر عکس گذشته را فراموش کرده به طرف آينده اي بهتر گام برداريم، عاقلانه نيست اگر بگوييم که انجام اين کارها آسان و سريع است. بلکه بايد بالاخره اين کار خودشناسي را روزي شروع کرد. وقتي شروع کرديد، نصف کار تمام شده است. خويشتن داري مستلزم داشتن انضباط است، زيرا وجودي که نظم و ترتيب بر آن حاکم نباشد ممکن است به طرف هدف هاي ارزنده هدايت نشود و گمراه گردد. پس شما زماني مي توانيد زندگي تان را بهتر سازيد که:
بخواهيد زندگي تان را بهتر کنيد براي رسيدن به اين هدف نظم و ترتيبي را به خودتان تحميل کنيد که من نام آن را انضباط مي گذارم.
مثالي مي زنم که براي همه کس مانوس و آشناست:
وقتي که نمي دانيد چه بکنيد و ميل به انجام کاري نداريد، چه بايد بکنيد؟ ممکن است بتوانيد علت اين بي رغبتي به کار را به يک ماجرا نوميد کننده که قبلا براي تان پيش آمده است، نسبت بدهيد. علت اين بي رغبتي هر چه باشد، فقط يک چاره دارد و آن اين است که تصميم بگيريد و کار را شروع کنيد. اين است معني انضباطي که در بالا بدان اشاره کردم و در زير نيز آن را توضيح مي دهم.
فرماندهي کشتي وجودتان را در اختيار به گيريد و اين جمله را شعار و محرک خود قرار دهيد که " حالا آن کار را انجام بده" اين جمله را روي کاغذي به خط درشت به نويسيد و بعد جايي آويزان کنيد که پيوسته در ميدان ديدتان باشد. از چيزهاي بيهوده دست بکشيد، کاري دقيق و مشخص را پيشه خود سازيد و در يک مرحله آن را به انجام برسانيد. اين ديگر مهم نيست که فلان کار چقدر طول مي کشد.
مهم اين است که وقتي آن را شروع کرديد به پايانش برسانيد. وقتي که قدم اول را در هر کاري برداشته ايد، قدم هاي ديگر را بخودي خود برخواهيد داشت. هميشه اين قدم اول است که خيلي اهميت دارد.
اين قدم اول ممکن است نوشتن يک نامه يا زدن يک تلفن يا رفتن به باغچه و يا باز کردن در فلان اطاق کار و از اين قبيل باشد. براي اينکه بتوانيد اداره وجود خودتان را در دست بگيريد و در واقع بتوانيد تصميم بگيريد، بايد با خود بگوييد:
من بايد اين کار را به کنم و تا اين کار به پايان نرسيده کار ديگري را شروع نکنم" اگر قادر به اجراي اين تصميم شديد، مي توان گفت که اهل نظم و انضباط هستيد. به خودتان وعده بدهيد وقتي که مثلا فلان قدم را برداشتيد جايزه به خودتان خواهيد داد. مثلا يک فنجان چاي داغ خواهيد نوشيد و يا به يک گردش مختصر خواهيد رفت و يا يک تکه شيريني به دندان خواهيد گرفت. ولي مهم اين است که کار را شروع کنيد. هم چنين مي توانيد از محرک هاي مختلفي در اين راه استفاده کنيد.
اديسون مخترع برق، شايد بزرگ ترين مخترع جهان باشد. در ميان نامه هايي که از او باقي مانده است، نامه کوتاهي است که اين کلمات را در آن نوشته است " وقتي که مايوس شدي و يا شکست خوردي بياد ايوب بيفت که بيشتر از تو صبر و شکيبايي از خود نشان داد."
چنان که مي بينيد مرد بزرگي مانند اديسون نيز گاهي مثل ما احتياج داشت که به وسيله اي خودش را به کار و کوشش تحريک کند.
اخيرا کتابي در انگلستان تحت عنوان ( کسب موفقيت از راه مثبت انديشي) چاپ شده که بسياري از اين نوع محرک ها را در آن مي توان يافت که من اهم آنها را در اينجا مي آورم:
* اميد چاشني سحر آميزي است که در هر نوع اوضاع و احوالي به کار مي آيد.
* ذهن تان را هميشه متوجه به چيزهايي کنيد که مي خواهيد و آن را از چيزهايي که نمي خواهيد دور سازيد.
* با شور و علاقه باشيد و با شور و با علاقه عمل کنيد.
* دشمني دشمني مي آورد، و محبت محبت.
* رضايت خاطر يک حالت رواني است و من از همين حالا چنين حالتي را براي خود انتخاب مي کنم.
* هر چيزي که در زندگي ارزش داشته باشد ارزش اين را دارد که آدمي در طلبش کار کند.
* خوب است هر صبح و شب اين محرک ها را به خودتان درس بدهيد و آنوقت مفهوم اين محرک ها را به کار بنديد. اين محرک ها هميشه بدردتان مي خورند مخصوصا وقتي که رغبتي به کاري نداريد و حوصله تان تنگ است. اين محرك ها بزرگ ترين وسايلي هستند که شما مي توانيد بدان واسطه تسلطي بر نفس خود پيدا کنيد و خويشتن دار شويد.
* از هر وسيله اي که در دست داريد براي پيدا کردن اعتماد به نفس استفاده کنيد. خودتان را عادت بدهيد که به خويشتن اعتماد کنيد و خودتان و قوا و استعدادهاي فطري آنرا بسوي کسب توفيق در کارهايي که مي کند بسيج نماييد.
* شما بايد اين قدرت را داشته باشيد که با خودتان در صلح و صفا زندگي کنيد و اگر مي خواهيد سعادتمند باشيد و دل مردگي، کينه و اضطراب را که از آفات زندگي به حساب مي آيند از خود دور سازيد بايد حساب خودتان را با خودتان تسويه کنيد، بدين معني که خودتان را دوست داشته باشيد و محترم بداريد فراموش نکنيد شما در اين دنيا منحصر به فرد هستيد و از اينکه مي توانيد کاري و يا خدمتي در اين دنيا انجام بدهيد شاد و خرم باشيد.
* فهرستي از محاسن خودتان را فراهم آوريد و به توفيق هايي که در زندگي به دست آورده ايد، تکيه کنيد و به آن مبادرت ورزيد.
منبع: بهداشت روان، شماره 27
