مدرسه صدر براي اصفهان به منزله مدرسه فيضيه براي قم

شکوه ديرين حوزه اصفهان و جايگاه علمي آن برکسي پوشيده نيست. در اين ميان مدرسه صدر که در بازار بزرگ حوالي بازار گلشن و جارچي باشي قرار دارد از جايگاه ويژه اي برخوردار است و محور حوزه هاي علميه اصفهان به شمار مي رود. اين مدرسه در طول تاريخ مرکز اجتماع علماء فضلا،محل تدريس و تحصيل چهره هاي مبرز علمي همچون آخوند کاشي، جهانگير خان قشقايي،آقا رحيم ارباب، شيخ محمد حکيم خراساني، سيدمحمد باقر درچه اي،ميرزا علي آقا شيرازي،آيت الله العظمي بروجردي،شهيد مطهري،شهيد بهشتي و... بوده است. و از نظر منزلت براي اصفهان به منزله فيضيه است براي قم.

مؤسس مدرسه صدر
 

حاج محمد حسين خان صدر اصفهاني يکي از مردان خود ساخته اي بود که در ابتدا از علم و دانش رسمي برخوردار نبود ولي از آنجا که شنيده بود هرکس در مکه معظمه در وقت نزول باران زير ناودان طلا بايستد و دعا کند، دعايش مستجاب مي شود. هنگامي که به زيارت خانه خدا مشرف گرديد يکصد مجيدي (پول رايج زمان عبدالمجيد عثماني)به کليددار کعبه معظمه داد تا افتخار توقف زير ناودان طلا را به او بدهد.چون بارش باران آغاز شد زير ناودان طلا ايستاد و عرضه داشت:«خدايا تو براي من دنياي خوب عنايت کن و توفيق ده تا با آن آخرت خوبي براي خود تأمين کنم.»
او از مکه بازگشت، کريم خان زند در مکه درگذشت،آغامحمد خان قاجار از شيراز به اصفهان گريخت. مرحوم صدر به او پناه داد و از هيچ گونه پذيرايي دريغ نورزيد. او نيز هنگامي که به سلطنت رسيد،حکومت اصفهان را به مرحوم صدر تفويض کرد.
او پس از رسيدن به مقامات حکومتي در سال 1234قمري به صدارت رسيد و به لقب «صدر اعظم» مفتخر گرديد.به همين جهت است که آثار او به نام (صدر) مشهور مي باشد.
مرحوم صدر در مدت بيست و نه سال حکومت و صدارت خدمات فراواني انجام داد و موقوفات زيادي از خود به يادگار نهاد و آثار ارزشمندي بنياد کرد از جمله:
1- بناي مدرسه صدر در نجف که به مدرسه صدرالاعظم معروف است (در سال 1226 قمري).
2-مدرسه صدر بازار در بازار بزرگ.
3-مدرسه صدر خواجو در خيابان چهارباغ خواجو.
از ژرف نگري مرحوم صدر اين است که وي موقوفات فراواني نيز براي اداره و پايداري اين مدارس وقف نمود که تعداد آن ها قابل توجه است. در مورد کارداني، گره گشايي و بخشش، ايثار و تواضع حاج محمد حسين خان در برابر علماء و سادات و ديگر فضايل برجسته اش داستان ها گفته اند که يک نمونه ظريف آن را آقاي طبسي در کشکول خود آورده است.
بذل و بخشش هاي او در نوع خود بي نظير بود، يک نمونه بارز آن بخشش جالب او در بستر بيماري بود که به مرگ وي منتهي شد . هنگامي که مرحوم صدر در بستر بيماري افتاد، دستور داد آنچه از مال دنيا تحت تملک اوست همه را بين فقرا تقسيم کنند.
مرحوم صدر پس از يک عمر خدمت ،سرانجام روز چهارشنبه 13 صفر 1239 قمري در عهد فتحعلي شاه در تهران درگذشت. طبق وصيت جنازه اش به قم انتقال يافته، در اطراف ضريح مقدس کريمه اهل بيت، حضرت معصومه(سلام الله عليها)،طواف داده شد. آنگاه روي تخت روان، درحالي که گروهي قاري قرآن در حال تلاوت آيات الهي او را تشييع مي کردند به نجف اشرف حمل گرديد.
پيکر پاک مرحوم صدر با احترام تمام در سرداب مدرسه صدر نجف که خود بنيان نهاده بود به خاک سپرده شد. صد و ده سال بعد از رحلت حاج محمد خان، در سال 1349 قمري هنگام بازسازي مقبره وي ،جنازه آن مرحوم تر و تازه ظاهر مي شود که به نقل از مرحوم علم الهدي، مرحوم سيد محمد صدر به داخل سرداب رفته به دو طرف صورت وي بوسه زد. آنگاه دستور داد که روي لحد را بپوشانند.

بناي مدرسه صدر
 

مدرسه علميه صدر بين سال هاي 1220 تا 1229 قمري در زميني به مساحت 9000 متر مربع و با الگوگيري از مدرسه چهارباغ در يک طبقه پايه گذاري و در طبقه اول 58 حجره و شش حجره هم در طبقه دوم بنا گرديد.
در سه طرف ، ايوان بزرگ با سقف بلند به عنوان مدرسه ساخته شد. در طرف غربي مدرسه به جاي ايوان، کتابخانه اي در زمان مرحوم آيت الله خراساني تأسيس گشت. شکل حجره ها و ايوان هاي جلوي آنها و مدرسه ها (ايوان هاي بزرگ با سقف بلند) و حياط بسيار وسيع و باغچه هاي متناسب و نسبتاً بزرگ، بسيار جالب و نشانه بلند نظري و همت والاي باني مدرسه است.معماري، طرح و نقشه مدرسه موجب جلب توجه و از آثار هنر و انديشه و ابتکار مردم باهوش و هنرمند و مبتکر اصفهان در نيمه اول قرن سيزدهم مي باشد. همچنين درختان کاج کهن و بسيار بلند بر زيبايي مدرسه افزوده است.
در حدود سال 1385 قمري در پشت مدرسه بزرگ شمالي سالني بزرگ براي تدريس و همچنين اقامه نماز جماعت تأسيس گرديد.
در سال 1366 شمسي طرح طبقه فوقاني و احداث بيش از چهل باب حجره و ايوان هاي مقرنس شده و سه باب مدرسه در زواياي فوقاني همچنين ساختماني در سه طبقه با زيربناي تقريبي 3000 متر مربع به منظور کتابخانه و سالن اجتماعات تهيه و اجرا گرديد. کتابخانه مدرسه صدر که به جاي کتابخانه قديمي تأسيس شد با حدود 20000 هزار جلد کتاب حوزوي و متنوع و بيش از 1000 نسخه کتاب خطي و چاپ سنگي، گنجينه اي گرانبها را در خود جاي داده است.
از سال 1386 شمسي نيز با همت مديريت محترم مدرسه جناب حجت الاسلام و المسلمين حاج آقا تمنايي و با درآمد حاصل از موقوفات مدرسه، تعميرات اساسي و قابل توجهي صورت گرفت که اين اقدامات کمي و کيفي در جهت رفاه هرچه بيشتر روحانيون و طلاب مدرسه و همچنين تجهيز مدرسه به امکانات مورد نياز و زيبايي بيش از پيش مدرسه بوده است که همچنان در حال انجام مي باشد.

مرکز تدريس و تحصيل علماء و مجتهدين بزرگ
 

از زمان تأسيس مدرسه صدر تاکنون تعداد زيادي از مجتهدين و فقهاي بزرگ و حکماء و فلاسفه و ادباء جليل القدر در اين مدرسه تحصيل علم نموده و يا تدريس و تأليف داشته اند که احصاء کامل نام همه آنها مقدور نيست و تنها به ذکر نام شماري از آنها اکتفاء مي کنيم:
شيخ عبدالحسين محلاتي، جهانگير خان قشقايي،آخوند ملا محمد کاشاني معروف به آخوند کاشي، حاج آقا رحيم ارباب، حاج ملا محمد جواد آدينه، سيد ابوالقاسم دهکردي،ملامحمد حسين فشارکي،شيخ علي يزدي،شيخ محمد حکيم خراساني،سيد محمد نجف آبادي ،ميرسيد علي نجف آبادي،شيخ محمدرضا مسجد شاهي نجفي، شيخ هيبت الله هرندي، سيد محمد باقر ابطحي سده اي،حاج آقا صدرکوهپايي،حاج ميرزا علي آقا شيرازي،حاج آقا حسين طباطبايي بروجردي،شيخ محمود مفيد،حاج ميرزا رضا کلباسي،سيدعلي بهبهاني رامهرمزي،شهيد سيد ابوالحسن شمس آبادي،سيد محمدرضا خراساني،سيد مجتبي لنکراني نجفي اصفهاني،شيخ احمد فياض،حاج آقا حسين خادمي ،شيخ علي مشکوت سده اي، سيد عبدالحسين طيب، سيد علي موحد ابطحي ،حاج شيخ حسن صافي اصفهاني و حاج سيد محمد علي صادقي(مير محمد صادقي)
با توجه به اين که مدرسه صدر مرکز حوزه علميه اصفهان است ،محوريت آموزشي اين مدرسه بر سطوح عالي متمرکز بوده و علاوه بر 230 طلبه اي که در سطوح مختلف مشغول درس و بحث مي باشند،هفت کرسي درس خارج نيز با حضور بيش از 800 نفر از فضلاء در اين مدرسه برپا مي باشد و آيات عظيم الشأن و علماي بزرگواري همانند:آيت الله العظمي حاج شيخ حسين مظاهري،آيت الله العظمي شيخ محمد تقي مجلسي،آيت الله سيد ابوالحسن مهدوي چون چشمه هاي جوشاني جرعه هاي علم و معرفت را به کام تشنگان مي ريزند.

سنگاب مدرسه صدر
 

سنگاب نفيسي را حاج محمد ابراهيم در سال 1275 قمري وقف مدرسه نموده که هم اکنون در ايوان غربي قرار دارد. در لبه اين سنگاب با خط خوش نستعليق اين بيت را نقش کرده اند:
مي نوش آب و لعنت حق بر يزيد کن
جان را فداي مرقد شاه شهيد کن

مدرسه صدر در جريان انقلاب
 

مدرسه صدر در جريان انقلاب اسلامي پايگاه بزرگي بود که بسياري از حرکت ها و جوشش ها از آن آغاز مي شد؛ به عنوان نمونه مي توان از اولين راهپيمايي پانصد هزار نفري اصفهان ياد نمود که مبدأ آن مدرسه صدر بود و به سوي دانشگاه ادامه يافت که به همين دليل فرماندار نظامي حکومت جبار شاه با نيروهايش به اين مدرسه يورش برد و مدتي درب مدرسه بسته بود تا آن که بعد از چندي به دنبال تلاش هايي مجدداً مفتوح گرديد و فعاليت ها از سر گرفته شد .در دوران 8 سال دفاع مقدس نيز روحانيون و طلاب اين مدرسه در جبهه هاي نبرد حضور و فعاليت چشمگيري داشته و 41 شهيد از جمله سردار شهيد حجت الاسلام مصطفي رداني پور و حجت الاسلام شهيد عبدالله ميثمي را تقديم انقلاب و آرمان هاي آن نمود.
منبع : ماهنامه موج عصر شماره 13 و 14