کارآمدي استراتژي تبلغي، در دفاع از انقلاب اسلامي (1)

رهيافت هايي از امام خميني (ره) براي دفاع از آرمان هاي انقلاب اسلامي با تکيه بر الگوي تبليغات ديني)
 

چکيده:
 

در اين مقاله سعي شده است کارآمدي استراتژي تبليغ در دفاع از انقلاب اسلامي به عنوان يک استراتژي بنيادي از ديدگاه امام خميني (ره) استخراج و ترسيم شود. اين معيارها با توجه به محتواي سخنان امام خميني (ره) به دست آمده و سپس در يک الگوي نظري با يکديگر در ارتباط قرار گرفته است. مجموعه عناصر الگوي مطلوب تبليغ براي دينداران و در رأس آنها روحانيون يکي از اصلي ترين استراتژي بسط آرمان هاي اسلامي و دفاع از اين آرمان ها در مقابل دشمنان در طول تاريخ بوده است. در اين استراتژي، مخاطب با ادله بينه استحکام تفکر ديني در مقابل هرگونه روش ارعاب و خشونت آشنا مي گردد و با ارکان دين روبه رو مي شود. مولفين اين مقاله اميدوارند جامعه ديني ما به ويژه روحانيت بر اساس آموزه هاي امام خميني نه تنها اين سنت حسنه را به فراموشي نسپارند بلکه با بهره گيري از ابزارهاي جديد، هر چه بيشتر به قوت اين استراتژي در مقابل سياست هاي ارعاب و ترور غرب افزوده و احکام تعالي بخش اسلام و آرمان هاي رهايي بخش انقلاب اسلامي و امام خميني را به جهانيان معرفي نمايند.
واژگان کليدي: استراتژي تبليغ، انقلاب اسلامي، امام خميني، تبليغات ديني

مقدمه
 

اثربخشي تبليغات مذهبي و موفقيت روحانيون در آن به عنوان يکي از مهم ترين انتظارات نقشي که براي اين گروه اجتماعي تعريف شده است، از موضوعاتي است که همواره از دغدغه هاي خاطر امام خميني بوده است و ايشان در بيانات خود از بدو ورود به صحنه مبارزات اجتماعي به مناسبت هاي مختلف گوشه هايي از اين دغدغه خاطر را ظاهر کرده است. در اين مقاله سعي خواهد شد با استفاده از تحليل کيفي بيانات ايشان، الگوي مطلوب تبليغ در مقابل ساير ابزارهاي دفاع و نشر آرمان ها و انديشه ها براي مبلغان مذهبي ترسيم شود و مشخص گردد که متغيرهاي مهم و نوع رابطه آنها با يکديگر به منظور موفقيت مبلغ ديني در انجام وظيفه خود از نظر ايشان به چه کيفيتي است.
در مجموع مي توان گفت امام خميني در استراتژي تبليغ سعي در پاسخ دادن به پنج سوال اصلي داشته اند. اين سوالات به شرح ذيل مي باشند:
1. وظايف مبلغان ديني با توجه به نقش آنها و تعدد انتظارات نقش ايشان (مذهبي، سياسي، فرهنگي، اجتماعي، قضايي، اقتصادي و...) چيست؟
2. تبليغات دشمنان اسلام و انقلاب اسلامي ايران برچه موضوعاتي متمرکز مي باشد و آنها با چه اهدافي دست به تبليغ مي زنند و دينداران چگونه بايد با اين تبليغات مقابله کنند؟
3. مخاطرات دروني در جهت ايفاي نقش روحاني به ويژه به عنوان يک مبلغ کدامند و چه توجهات و وظايفي در اين باره متوجه روحانيون است؟
4. اهميت نقش يک عالم ديني در نظام اجتماعي ايران در دوره پس از انقلاب اسلامي در چه مواردي است و ضرورت توجه روحانيون به اين موضوع در چيست؟
5. ابزارهاي مختلف تبليغي که مبلغان ديني و به طور کلي دينداران بايد به آنها توجه بيشتري نمايند کدامند و اين ابزارها چه نقشي در مبارزات نوين امپرياليسم غرب با اسلام دارند؟
6. در قسمت هاي آتي تلاش مي شود ضمن پاسخگويي به هر يک از سوالات پنج گانه فوق، مشخص شود که اين پنج مقوله چگونه با يکديگر در ارتباط هستند به نحوي که جامعه ديني و عالمان دين با توجه و عمل به آنها، مي توانند به عنوان يک مبلغ در نقش خود توفيق حاصل کنند.

الف) کار ويژه هاي روحانيت در استراتژي تبليغ
 

بخش اصلي و محور سخنان امام خميني درباره روحانيون به وظايفي مربوط مي شود که از ايشان در نقش خود و به ويژه باز تعريف نقش آنها در دوره پس از انقلاب اسلامي انتظار مي رود. اين انتظار هم به عنوان يک انتظار مبتني بر آموزه هاي مکتب اسلام تعريف شده است و هم به عنوان انتظاراتي که قشرهاي مختلف مردم از نقش روحانيت پيدا کرده اند، هرچند بين اين دو عملا نمي توان تفکيکي معنادار قائل شد.
اين وظايف در ديدگاه امام خميني از تعدد و تنوع درخور ملاحظه اي برخوردار است که حاکي از سنگيني نقشي است که بر گروه يا قشر اجتماعي روحانيت بعد از انقلاب قرار دارد و مي تواند اين قشر را با فشار نقش و تعارض نقش روبه رو سازد. تنها بيان تيتروار اين وظايف، ده ها صفحه فضاي نوشتاري را طلب مي کند.
از مهم ترين نکات قابل توجه در اين بخش، توجه به شيوه هاي رفتاري روحانيون است. موارد متعددي از وظايف به رفتار و عمل روحانيون و توجه ايشان به اين شيوه ها با توجه به ارزيابي رفتار ايشان از جانب مردم است. توجه به زهد به ويژه زهدي که مي توان آن را زهدي اين جهاني ناميد در بيانات امام خميني بارها تکرار و بر آن تأکيد شده است.توجه به ارزش هاي فرامادي و مبارزه با خواهش هاي نفساني و دوري از منافع شخصي موضوعي است که به دفعات مورد توجه و اشاره ايشان قرار گرفته است.
يکي از نکاتي که از مجموع ديدگاه هاي ايشان درباره روحانيون مي توان دريافت اينکه امام خميني روحانيت را يک مجموعه يکپارچه و به هم پيوسته قلمداد کرده و وظايفي که براي ايشان برشمرده عمدتا صرف نظر از اين است که آيا يک روحاني در محيط نظامي خدمت مي کند، در مقام يک مبلغ در يک روستاست، در مقام رئيس جمهور يا نماينده مجلس است و يا در نقش يک معلم. وظايف روحانيون را با توجه به نقش تبليغي رئيس آنها مي توان به شيوه زير طبقه بندي کرد:

- وظيفه شناختي و واقع گرايي در آن
 

در اين رابطه روحانيون بايد آنچه در نزد افکار مردم ايران يا افکار عمومي جهانيان به عنوان نقطه کور مطرح است روشن نمايند، در تبليغ به صحت تبليغات اهميت فراوان دهند و در آن مبالغه نکنند. سلامت تبليغ امري شناختي است که به لحاظ روان شناسي تبليغات از مهم ترين عوامل موفقيت تبليغات در بلندمدت ارزيابي مي شود. امام خميني همواره تأکيد داشته اند اسلام را آن طور که هست بايد عرضه داشت و معرفي کرد. چهره واقعي اسلام را بايد ابلاغ کرد.
شناساندن اسلام به ساير ملت ها از ديگر وظايف شناختي است که از ديدگاه امام خميني روحانيون بايد به آن بها دهند. بايد احکام اسلام را به مردم بفهمانند و آن چيزي که نادرست و نارواست و در ميان مردم جا افتاده است بايد تصفيه کنند.
در ميان وظايف شناختي، رشد و تکامل فکري روحانيون جوان توسط ايشان مورد تأکيد قرار گرفته و همواره بر همکاري و مشورت با افراد مطلع توجه داشته اند. در همين حيطه ثابت کردن مستند دروغ ديگران و پرده برداري از بوق هاي تبليغاتي بيگانگان نيز به دفعات مطرح شده است.
گفتن مسائل روز و فراموش نکردن آن و همچنين گفتن مسائل اخلاقي و اعتقادي نيز از ديگر وظايف شناختي است که امام خميني براي روحانيون و در گفتگوي با ايشان توصيه کرده اند (رک: اخلاق از ديدگاه امام خميني، ص9-13 و ص21).

- معنويت گرايي
 

دوري از هوا و هوس هاي نفساني و توجه به معنويات در برابر ماديات از جمله وظايفي است که امام خميني همواره به شيوه هاي گوناگون براي روحانيون مورد تأکيد قرار داده اند. به عنوان نمونه ايشان همواره اظهار داشته اند که براي خدا کار کنيد و نه براي مقام و منصب، از طمع دوري کنيد، از هواهاي نفساني دوري کنيد، از خودنمايي بپرهيزيد، در زندگي سادگي را پيشه کنيد، به معنويات به جاي ماديات توجه کنيد و معنويت را به مردم بفهمانيد، تزکيه نفس را بالاتر از تحصيل علم و حکمت قرار دهيد و تحصيل را با تهذيب همراه کنيد و از منافع شخصي بپرهيزيد (رک: روحانيت طلايه دار اسلام فقاهت از ديدگاه امام خميني، ص 77-78؛ امام و انقلاب فرهنگي، ص 78؛ امام و روحانيت، ص 47 و ص 75-93؛ تبليغات از ديدگاه امام خميني، ص3؛ اخلاق از ديدگاه امام خميني، ص16 و ص 22-27؛ نقش روحانيت در اسلام، ص 48).
اينها مجموعه اي است که در بين مجموع وظايف روحانيون از ديدگاه امام خميني مي توان آنها را تحت عنوان معنويت گرايي گروه بندي کرد.

- عمل گرايي
 

عمل گرايي به معناي محدود نشدن در حوزه فکر و نظر و وارد صحنه و ميدان عمل شدن، يکي از محورهايي است که در ديدگاه هاي امام خميني درباره وظايف روحانيون مشاهده مي شود. در اين رابطه به عنوان نمونه مي توان به موارد زيراشاره کرد:
* اهميت تبليغ عملي (تبليغات از ديدگاه امام خميني، ص10).
* ورود به ميدان عمل در لحظه ضرورت (روحانيت طلايه دار در اسلام فقاهت از ديدگاه امام خميني، ص57، 61)
* اهميت عمل و حل گرفتاري هاي مسلمين (امام و انقلاب فرهنگي، ص89-87).
* هم زماني علم و عمل (امام و انقلاب فرهنگي، ص5).
* کفر ستيزي و آرام نماندن در برابر ستم ستمکاران (امام و روحانيت، ص56).
* پشتيباني از استقلال کشورهاي اسلامي (امام و انقلاب فرهنگي، ص99-105).

- وحدت گرايي
 

مي توان گفت وحدت و تأکيد امام خميني بر آن موضوعي است که احتمالا بيش از هر موضوع ديگري از جانب ايشان مورد تأکيد قرار گرفته است. وحدت ميان روحانيون، وحدت ميان مردم، وحدت روحانيون و مردم، وحدت حوزه و دانشگاه يا به تعبير ايشان وحدت فيضيه و دانشگاه و وحدت کشورهاي اسلامي از زمينه هايي هستند که در آنها اهميت وحدت توسط ايشان مورد يادآوري و تأکيد قرار گرفته است. در همين زمينه مي توان به برخي موارد اشاره کرد:
* هماهنگي بين همه نهادها در تبليغ (درس هايي از وصيتنامه امام خميني، ص92،93).
* حفظ وحدت در برابر تبليغات دشمنان (درس هايي از وصيتنامه امام خميني، ص93،92).
* طرد و دور نکردن دانشگاهيان، وحدت حوزه و دانشگاه، پيوند با دانشگاهيان و جوانان،
شکستن سد بين فيضيه و دانشگاه (امام و روحانيت، ص60، 454-456؛ امام و انقلاب فرهنگي، ص150-154).
* همه يک هدف را دنبال کردن (امام و انقلاب فرهنگي، ص114).
* حفظ جماعات (امام و انقلاب فرهنگي، ص114؛ درس هايي از وصيت نامه امام، ص88).
* پيوند و انسجام با مردم (امام و انقلاب فرهنگي، ص106).
* حفظ وحدت کلمه و... (امام و انقلاب فرهنگي، ص106؛ درس هايي از وصيتنامه امام خميني، ص89، 90).

- کميت گرايي توأم با کيفيت
 

کميت گرايي در اينجا نه به معناي غلبه کميت بر کيفيت بلکه تنها نشان دهنده يکي از ابعاد مورد نظر امام خميني در تبليغات توسط روحانيون است. در واقع بر اساس اين متغير مشخص مي شود که ايشان همواره بر گسترش تبليغات و اکتفا نکردن به آنچه هست توجه داشته و خواهان افزايش حجم تبليغات موجود بوده اند. اين متغير را مي توان در اشاره هاي ايشان به مواردي نظير موارد ذکر شده در زير يافت:
* دامنه دار کردن تبليغات (امام و روحانيت، ص59).
* حجم زياد تبليغات و توجه به ايجاد مجامع تبليغات (تبليغات از ديدگاه امام خميني، ص5).
* احتياج به مجالس تعزيه و روضه بيشتر از گذشته (درس هايي از وصيتنامه امام خميني، ص39-50).
در عين حال علاوه بر اين به طور مستقيم و غير مستقيم مي توان کيفيت گرايي را در بسياري از گفته هاي ايشان يافت. به عنوان مثال برخي اشاره هاي ايشان در اين رابطه عبارتند از:
* محتوا دادن به صورت ها (نقش روحانيت در اسلام، ص59، 60).
تصفيه آن چيزي که نارواست و... (امام و روحانيت،ص9 و ص24-30
منبع: 15 خرداد شماره 15