روند سياسي شکل گيري دعاوي امارات متحده عربي در قبال جزاير سه گانه(2)

تلاش امارات براي جلوگيري از بهبود روابط دوجانبه ميان ايران و ديگر کشورهاي عضو شوراي همکاري خليج فارس
 

در اين رابطه ابتدا توجه به سه مقدمه و مفروضه مفيد است:
1- ميان جمهوري اسلامي ايران و پنج کشور عضو شوراي همکاري خليج فارس (به استثناي امارات) هيچ موضوع پيچيده يا لاينحلي وجود ندارد و ميان روابط جمهوري اسلامي ايران با کشور امارات نيز به استثناء موضوع جزاير سه گانه ي ايراني، هيچ موضوع پيچيده و يا لاينحلي وجود ندارد.
2- در سال هاي اخير، تنها مسأله اي که هر از چندگاه و در پي نشست هاي سران با وزيران خارجه شوراي همکاري خليج فارس سبب تنش و تيرگي روابط ميان ايران و شوراي همکاري مي شود، حمايت از دعاوي امارات در مورد جزاير سه گانه و پاسخ متقابل ايران به اين مسأله است.
3- اين درحالي است که روابط دوجانبه ميان ايران و هريک از اين کشورها از سطح نسبتاً مطلوبي برخوردار است و در عين حال، روابط تجاري و بازرگاني ميان ايران و امارات، حتي از ديگر کشورهاي عضو شوراي همکاري بيشتر است.
با توجه به مقدمات فوق مي توان تلاش هاي امارات براي طرح بحث جزاير سه گانه در اجلاس هاي شوراي همکاري را مهم ترين عامل تيرگي روابط ميان ايران با ديگر کشورهاي منطقه يا لااقل مهم ترين عامل در جلوگيري از بهبود روابط ميان آنها دانست. به طوري که پس از انتخاب آيت الله هاشمي رفسنجاني به رياست جمهوري اسلامي ايران و طرح بحث تنش زدايي در روابط ايران و اعراب که به نزديک تر شدن ايران با برخي از کشورهاي عربي به خصوص عربستان سعودي انجاميد و سپس در دولت هاي بعدي تاکنون، به صورت جدي تري پيگيري شد و ادامه يافت، ملاقات آيت الله هاشمي رفسنجاني رئيس جمهور وقت، در فروردين 1376(مارس 1997) با اميرعبدالله، وليعهد وقت عربستان که در حاشيه اجلاس کنفرانس اسلامي در اسلام آباد پاکستان انجام شد، سرفصل جديدي در روابط ايران و عربستان بود. علاوه برآن، سياست هاي آقاي خاتمي رئيس جمهور وقت، که از آذر ماه 1377 (دسامبر 1997) و در پي اجلاس سران سازمان کنفرانس اسلامي در تهران رياست اين سازمان را نيز برعهده داشت و در اين کنفرانس ميزبان سران تمامي کشورهاي اسلامي از جمله کشورهاي عربي بود، براي اماراتي ها نگران کننده بود. سفر آيت الله هاشمي رفسنجاني به عربستان و سپس سفر آقاي خاتمي در ارديبهشت 1378(1999) روابط دو کشور را به مقدار قابل ملاحظه اي ارتقاء بخشيد و اين امر بلافاصله تاثير خود را بر مساله جزاير باقي گذاشت، به طوري که هفتادويکمين اجلاس وزراي خارجه کشورهاي عضوي شوراي همکاري خليج فارس در 20 ارديبهشت 1378(10مه 1999) به دليل اختلافات شديد امارات و عربستان سعودي بر سر روابط کشورهاي عضو شورا بدون صدور بيانيه پاياني خاتمه يافت. مسکوت ماندن ادعاهاي امارات براثر شوک ناشي از اين روابط به حدي براي مقامات امارات نگران کننده بود که اعتراض شديد آن ها را عليه نحوه عمل عربستان در برداشت و حتي به تهديد به خروج امارات از شوراي همکاري کشيده شد، اما نهايتاً با پادرمياني قطر و حمايت هاي عمان از امارات، اين مساله فيصله يافت.(1) بدين صورت که در جلسه بعدي وزراي خارجه عضو شوراي همکاري خليج فارس در رياض در تيرماه 1378 (ژوئيه سال 1999) بيانيه اي با عنوان بيانيه «هفتاد و يکمين» اجلاس منتشر شده و براي دلجويي از امارات و خواست اين کشور مبني بر فراموش نشدن مساله جزاير، با توجه به روابط گرم ايران با کشورهاي عرب خليج فارس، مقرر گشت که کميته اي متشکل از وزراي خارجي سه کشور عربستان، عمان و قطر به همراه دبيرکل شوراي همکاري، موضع جزاير را پيگيري کند.
هدف اصلي سياست هاي امارات در سال هاي اخير آن است که به هر صورت ممکن مانع برقراري روابط نزديک مابين تهران و پايتخت هاي کشورهاي عرب خليج فارس تا قبل از رسيدن به ميل خود که همانا در اختيار گرفتن سه جزيره باشد، گردد. نشريه اخبار الساعه که توسط مرکز دولتي مطالعات استراتژيک ابوظبي منتشر مي گردد، مي نويسد:«بعضي حقايق نشانگر مقاصد حقيقي نظام ايران از نزديک شدن به کشورهاي عضور شورا است و حاکي از آن است که اين ورود به صورت طبيعي به خانواده خليجي نيست، بلکه هدف از آن مصالح ذاتي تهران و پراکندن روحيه تفرقه و اختلاف بين برداران در شوراي همکاري است.»(2)
سفر آقاي احمدي نژاد به کشور امارات که نخستين سفر يک رئيس جمهوري ايران به اين کشور بود نيز علي رغم برخي خوش بيني ها مبني بر احتمال اصلاح رفتار دولت امارات تأثير چنداني بر روند پيگيري ادعاهاي دولت امارات بر جاي نگذاشته است. بيانيه هاي پاياني اجلاس شوراي همکاري که پس از اين سفر تشکيل شدند باز هم به تکرار حمايت هاي خود از ادعاهاي امارات و محکوم کردن ايران در قبال «اشغال» اين جزاير پرداختند.
7-2. مداخله کشورهاي عضو بيانيه دمشق
در بيستم شهريور 1371(10سپتامبر 1992)، هشت کشور عضو بيانيه دمشق (معروف به 2+6) يعني شش کشور عضو شوراي همکاري خليج فارس به علاوه سوريه و مصر نيز بر بيانيه شوراي همکاري خليج فارس که چند روز قبل صادر شده بود، صحه گذاشند و «ادعاي حاکميت امارات بر ابوموسي» را تاييد کردند.
امارات با کشاندن موضوع جزاير به اتحاديه عرب، توانسته است در بيانيه هاي پاياني اجلاس هاي اتحاديه عرب، موضوع جزيرا را بگنجاند. تقريبا در تمامي بيانيه ها، کشورهاي عضو اتحاديه با حمايت از ادعاهاي امارات، به محکوم کردن ايران به عنوان اشغالگر جزاير پرداخته و خواهان حل مساله هستند. در جديدترين مورد، اجلاس سران اتحاديه عرب در فروردين ماه 1387 آن هم در کشوري چون سوريه، در حضور هيئت نمايندگي ايران به رياست وزير امور خارجه به تکرار اين مواضع از زبان دبيرکل اتحاديه عرب (عمر و موسي) پرداخته است.

8- در سطح سازمان هاي بين المللي
 

8-1. در سطح سازمان کنفرانس اسلامي
 

امارات تمام سعي خود را براي گنجاندن موضوع جزاير در دستور کار و همچنين بيانيه هاي پاياياني اجلاس هاي سازمان کنفرانس اسلامي- که ايران نيز يکي از اعضاي فعال آن است به کار مي بندد.
امارات خصوصا در سال هاي 1380 تا 1384 شمسي، با توجه به رياست کشور قطر و امير اين کشور براين سازمان، تلاش زيادي نمود که اين موضوع در سطح کنفرانس اسلامي نيز مطرح گردد.

8-2. طرح بحث لزوم ارجاع پرونده جزاير به سازمان ملل متحد
 

8-2-1. طرح و کشاندن بحث به ديوان دادگستري بين المللي
 

از زمان بالا گرفتن اختلافات ايران و امارات در مورد جزاير در تابستان (مرداد و شهريور)1371 و زماني که هنوز گفتگوهاي دوجانبه براي رفع سوءتفاهم در ابوظبي ادامه داشت، شيخ زايد، رئيس وقت حکومت امارات عربي متحده اعلام کرد که کشورش، منازعه با ايران را به ديوان دادگستري بين المللي ارجاع مي دهد و سپس، وزير خارجه امارات، در همين راستا و نيز با هدف بين المللي کردن، موضوع را در مجمع عمومي سازمان ملل متحد نيز مطرح نمود.
ارجاع مساله به ديوان بين المللي دادگستري که در بيانيه شوراي همکاري خليج فارس نيز بدان اشاره شده است و با توجه به بودجه وسيعي که امارات براي برنده شدن در اين قضيه مصرف مي نمايد، يکي از آرزوهاي حکام امارات است، گرچه از لحاظ حقوقي تنها زماني يک موضوع مي تواند به ديوان ارجاع گردد که دو کشور داراي اختلاف، صلاحيت ديوان را براي بررسي همان موضوع پذيرفته باشند، اما بايد توجه داشت که در اين ارتباط گاه امارات مي تواند برخي ديگر از کشورها را نيز با خود همراه نمايد. سعود الفيصل، وزير خارجه سعودي به روزنامه الوطن مي گويد: «ديوان بين المللي دادگستري بهترين ابزار براي ختم منازعه است، اگر مذاکرات مستقيم نتواند صورت پذيرد در اين قضيه، ايران، فرصت مذاکرات مستقيم را رد مي کند.(3)
تاکنون ايران احاله موضوع به ديوان بين المللي دادگستري نظر منفي داشته است.(4)

8-2-2. کشاندن مساله به شوراي امنيت سازمان ملل
 

يکي ديگر از شگردهاي امارات کشاندن مجدد مسأله به شوراي امنيت سازمان ملل متحد است. خصوصا با توجه به اينکه پرونده ي شکايت کشورهاي عربي که در ابتداي بازپس گيري جزاير توسط ايران مطرح شد، مختمومه نشد بلکه مسکوت ماند و لذا پرونده کماکان در شوراي امنيت مفتوح است در اين ارتباط همه ساله در نطق وزير امور خارجه امارات مساله جزاير گنجانده شده و با توجه به روش امارات در ارسال و ثبت مواضع خود در سازمان ملل متحد، پيش بيني مي شود که در اين زمينه امارات بيش از پيش فعال گردد. در اجلاس 47 مجمع عمومي ملل متحد در 1371، 12 کشور پيرامون جزاير سه گانه به اتخاذ موضع پرداختند. در اجلاس 48، 8 کشور، اجلاس 49(1373)14کشور، اجلاس 50(1374) 13 کشور، 51 (1375) 16 کشور، اجلاس 52(1376) 12 کشور، اجلاس 53(1377)10 کشور و در اجلاس 54(1378) 11 کشور به اين موضوع اشاره نمودند(5) و اين امر هر ساله با تعداد متفاوتي از کشورها ادامه دارد. به عبارت ديگر رايزني هاي فعالانه دولت امارات با کشورهاي مختلف جهت جلب حمايت آنان سبب مي شود تا نمايندگان اين کشورها در نطق هاي خود در مجمع عمومي سازمان ملل، بندي را نيز در مورد جزاير سه گانه بگنجانند و يک موضوع را که به تماميت سرزميني ايران مرتبط است، در مجامع مهم بين المللي مطرح نمايند.

9- در سطوح ديگر (متفرقه)
 

همان گونه که گفته شد امارات تمام سعي خود را براي تبديل بحث جزاير سه گانه از موضوعي دوجانبه ميان ايران و امارات، به موضوعي منطقه اي و سپس بين المللي به کار مي بندد. صرف نظر از موارد پيش گفته، دولت امارات در هر سطح مکاني که بتواند، موضوع جزاير را مطرح نموده و در مورد آنها به سود خود يارگيري يا موضع تراشي مي کند. برخي از اين سطوح بدين قرار است:

9-1. درسطح فردي
 

در سفر تمامي مقدمات کشورهاي ديگر به امارات، از آنان خواسته مي شود که در مورد اماراتي بودن جزاير سه گانه، به اظهار نظر بپردازند به عنوان مثال، در فاصله شش ماه اول سال 1378، هشت تن از مقامات امريکايي در مورد جزاير به اظهار نظر پرداختند.(6) همگي آنان در ابوظبي و پس از اعلام عقد قراردهاي بلندمدت و بزرگ که اکثرا در مورد تجهيزات نظامي بود به اين کار مبادرت ورزيدند.(7)

9-2. در سطح کشورهاي همسيايه ايران
 

امارات علاوه بر کشورهاي عربي عضو شوراي همکاري خليج فارس، سعي مي کند تا با نزديک شدن به ساير همسايگان ايران، جهت ايجاد فشار به ايران از همه سوء استفاده کند. امارات دومين کشور از مجموعه تنها دو کشور در جهان بود که دولت طالبان را در کابل به رسميت شناخته بود. همچنين با هزينه امارات، چند هواپيما براي طالبان خريداري شد که علي رغم تحريم هوايي افغانستان توسط سازمان ملل در آن مقطع، پروازهاي منظمي را از فرودگاه دوبي تا نزديکي مرز افغانستان در خاک پاکستان انجام مي دادند. همچنين حمايت هاي امارات از عراق در زمان صدام در همه ابعاد سياسي، تبليغاتي و مالي خصوصا در دوران جنگ تحميلي بر کسي پوشيده نبوده است. واضح است که در کنار ساير دلايل، يکي از مهم ترين دلايل حمايت هاي امارات از طالبان و رژيم بعثي عراق، اعمال فشار و افزايش تهديدات عليه جمهوري اسلامي ايران از دو سوي شرق و غرب بوده است. البته به شکر خدا اين هر دو تهديد اينک مرتفع شده و اين بعد از اقدامات امارات با ناکامي مواجه شده است.

9-3. در سطح داخلي ايران
 

فعاليت هاي امارات در داخل ا يران در دو بخش قابل تقسيم بندي است. بخش اول، سياست هاي جذبي است که امروزه به شکل آگهي هاي تبليغاتي وسيع در جرايد و خيابان هاي شهرهاي مختلف ايران مشاهده مي شود و در آنها مردم ايران را به جاذبه هاي خطوط هوايي «الامارات» و تسهيلات فرودگاه دوبي و همچنين شرکت در جشنواره هاي کذايي و استفاده از بازارهاي متنوع و ارزان آنجا فرا مي خوانند و يا جوانان مشتاق ايراني را به فراگيري و ادامه تحصيل در شعب دانشگاه هاي خارجي مستقر در امارات فرا مي خوانند. بخش دوم سياست هاي واگرايانه است. سرمايه گذاري و ارسال پول براي اعراب جزيزه ابوموسي و اعطاي حقوق ماهيانه بدانان و همچنين ارسال کمک هاي فراوان به برخي از فرق غير شيعي در نواحي مرزي ايران خصوصا در جنوب شرق کشور و پرداخت هزينه براي ساخت مساجد و ساير امور خيريه براي آنان و اخيرا نيز ارسال کمک براي تبليغات وهابيان در مناطق عرب نشين خوزستان و مناطق جنوب شرق ايران و موارد متعدد ديگر، از اين دست است.(8)

پي نوشت ها :
 

1- overtures fromm iran lgnite a bitter debate among arab states by douglas jehl, New York Times: june 9,1999.
2- ملکي پ، عباس، همان، به نقل ازfest, karen, the iranin revolution and political change in the arab world, abu dbabi: the emirates centerfor strategic d\studies and research, 1996, p.15.
3-"saudi says world court could end iran-UAE Row", reuters. dubal, jan. 8.2001.
4-"iran rules out court for persian gulg island dispute ", reuters, jan.10,2001.
5-ملکي، عباس، همان، ص18.
6-از حمله ژنرال «آنتوني زيني»، فرمانده وقت نيروهاي مرکزي امريکا در خاورميانه در گفتگو با روزنامه البيان، مارتين ايندايک، معاون وقت وزارت خارجه آمريکا در مصاحبه با روزنامه الاتحاد، سفير آمريکا در ابوظبي، مشاور رئيس جمهور آمريکا و ديگران...
7-ملکي، عباس، همان، ص ص 3-1.
 

منبع: فصلنامه راهبرد، شماره 41، پاييز 1385، صص249 - 245.