به من بگو چرا

74 ماجراهاي عجيب آقاي تسلا
 

78 از زيگورات هاي بين النهرين تا موزه گوگنهايم
 

آيا كاشت درخت گرمايش جهاني را جبران مي كند؟
برخي از دانشمندان، طرفداران حفظ محيط زيست، جنگلداران و مقامات حكومتي عقيده دارند كه درختكاري خطر گرمايش جهاني را كاهش مي دهد. درختان در جريان فتوسنتز، گاز كربنيك مي گيرند و مي توانند كربن آن را براي مدت طولاني در خود ذخيره كنند. اين پيشنهاد جالب و برانگيزاننده اي است زيرا ما را ملزم به توقف هيچ گونه فعاليتي از قبيل راندمان اتومبيل هاي بزرگ نمي كند و فقط نيازمند يك راه حل ساده زيست شناسي است كه فوايد ديگري از قبيل سايه انداختن بر ساختمان ها، بهبود وضعيت زيبا شناختي مناطق شهرها و تامين چوب بيشتر را كه منبعي تجزيه شونده است نيز به همراه دارد. به همين دليل، چرا كسي بايد ضد كاشت درخت اظهار نظر كند يا حتي ضد كاشت ميليون ها يا حتي ميليارد ها از آن؟ اما اگر قرار باشد از ميليون ها نفر بخواهيم كه ميليارد ها درخت بكارند بايد مطمئن شويم كه تاثير اين كار در كاستن گاز كربنيك هوا مهم است. طبق تخمين هاي جاري، انسان هر سال پنج گيگاتن (يك گيگاتن برابر با يك ميليارد تن است) كربن را به صورت گاز كربنيك به محيط اضافه مي كند كه تقريبا تمام آن نتيجه سوزاندن سوخت هاي فسيلي است كه حدود شصت درصد آن (سه گيگا تن) به هوا مي رود. اينكه چه بر سر 2 گيگاتن ديگر مي آيد قابل بحث است. بعضي از دانشمندان فكر مي كنند اقيانوس آب را جذب مي كند، برخي ديگر عقيده دارند كه جنگل ها آن را جذب مي كنند و بعضي نيز بر اين باورند كه اقيانوس و جنگل هر دو دست اندر كارند.
اگر همه نمك اقيانوس ها را از آن خارج كرده و در سطح زمين پخش كنيم، لايه اي به عمق 166 متر ايجاد مي كند.

چرا رنگ برگ بعضي از درخت ها تيره تر است؟
 

نويسنده: بنفشه رحماني
رنگدانه هاي مختلفي كه در برگ هاي گياهان وجود دارند تعيين كننده رنگ برگ ها هستند. سبزينه يا كلروفيل را مي توان مهم ترين رنگدانه گياهي دانست كه هم مسوول رنگ سبز گياهان است و هم مسووليت فتوسنتز و غذا سازي را بر عهده دارد. رنگ برگ طي رشد از سبز روشن به سبز تيره تغيير مي كند سپس ديواره هاي سلول ضخيم تر مي شود و استحكام برگ افزايش مي يابد. ميزان درخشندگي رنگ ها در فصل پاييز بيشتر مي شود كه البته به شرايط آب و هوايي بستگي دارد و منجر به كاهش ميزان كلروفيل در برگ درختان مي شود. دما و رطوبت نيز نقش بسيار مهمي را ايفا مي كنند. مجموع اين عوامل در تعيين رنگ برگ ها موثر است. با اين حال درجه تيرگي و روشني سبز برگ ها بيش از همه وابسته به ميزان كلروفيل است. برگ هايي كه داراي رنگ سبز تيره تري هستند، كلروفيل بيشتري در مقايسه با برگ هاي سبز روشن دارند.

آيا خاموش كردن ماشين پشت چراغ قرمز باعث صرف جويي در مصرف سوخت مي شود؟
 

خاموش و روشن كردن ماشين پشت چراغ قرمز لزومي ندارد؛ به خصوص اگر كمتر از دو دقيقه باشد. حتي مي توانيم بگوييم اگر اتومبيل را در زمان هاي توقف كوتاه مدت خاموش كنيد مصرف سوخت شما افزايش مي يابد. در اين شرايط خودرو سوخت بيشتري مصرف مي كند تا انرژي تخليه شده را از باتري را براي راه اندازي دوباره موتور جبران كند. در شرايطي كه بيش از دو سه دقيقه توقف داريد با خاموش كردن موتور بنزين كمتري مصرف مي شود.

چرا بيشتر هواپيما ها رنگشان سفيد است؟
 

به نظر نمي رسد دليل خاصي براي اين موضوع وجود داشته باشد. البته رنگ سفيد، بيشتر مربوط به هواپيماهاي مسافربري است و ديگر هواپيماها رنگ هاي متفاوتي دارند كه بستگي به كاربرد آنها دارد. رنگ سفيد در هواپيما مسافربري نيز فلسفه خاصي ندارد و مي تواند نشانه صلح و صميميت بين كشورها باشد.

چرا اشعه ايكس مي تواند تصوير استخوان موجودات را نشان دهد؟
 

اشعه X داراي طول موجي است كه چشم ما قادر به ديدن آن نيست. الكترون هاي در مدارهاي مختلفي دور هسته اتم گردش مي كنند. هر گاه يك الكترون به مدار پايين تري سقوط كند، مجبور مي شود مقداري از انرژي خود را به صورت فوتون نوري آزاد کند. هنگامي که يک فوتون با يک اتم برخورد كند اتم ممكن است انرژي فوتون را با فرستادن يك الكترون به سطح بالاتري جذب كند، البته به شرط اينكه اين انرژي براي تغيير سطح الکترون کافي باشد، امواج راديويي چون انرژي زيادي براي جا به جايي الكترون اتم ها ندارند، از بسياري از اجسام عبور مي كنند. فوتون هاي اشعه X انرژي بسيار زيادي دارند. اتم هاي بزرگ چون داراي سطوح انرژي بالايي در مدارات خود هستند، بيشتر مايلند تا انرژي فوتون ها را جذب كنند و بر عكس اتم هاي كوچك تمايل چنداني به جذب انرژي ندارند. بيشتر بافت هاي بدن ما داراي اتم هاي كوچكي هستند ولي بعضي قسمت ها مثل استخوان كه اتم كلسيم دارند، تمايل زيادي به جذب فوتون هاي اشعه X دارند. به همين دليل وقتي اشعه ايكس به بدن انسان تابانده مي شود استخوان ها اين اشعه را جذب مي كنند و بقيه بافت ها آن را عبور مي دهند.

چرا بعضي مواقع قبل از باريدن برف يا باران رنگ آسمان قرمز مي شود؟
 

كيفيت رنگ آسمان با بخار آب موجود در جو زمين تغيير مي كند. روزهايي كه هوا صاف و خشك است، آسمان آبي تر از روزهايي كه رطوبت نسبي هوا زياد است، به نظر مي رسد. رنگ قرمز آسمان پيش از بارش به دليل تراكم زياد ابر در آسمان است كه نورهاي مصنوعي به خصوص نور چراغ ها در شب را بازتاب مي كند.

چرا كچل مي شويم؟
 

دلايل زيادي براي ريزش مو وجود دارد كه مي توان به دلايل ارثي، هورموني،‌ تغذيه اي، اعصاب وروان، مصرف داروها، بيماري هاي داخلي و پوستي، عمل هاي جراحي و حاملگي اشاره كرد. اما معمول ترين علت ريزش مو در آقايان عامل پر قدرت آندروژنتيك است. همانگونه كه از نام آن پيداست دو فاكتور مهم هورمون آندروژن نقش اصلي را دراين ريزش مو دارند. در خانم ها نيز اين نوع ريزش ايجاد مي شود ولي معمولا باعث نازك شدن مو و ريزش منتشر در سر مي شود. در آقايان بعد از بلوغ به دنبال افزايش سطح هورمون هاي آندروژني اين نوع طالسي با نازك شدن موها و عقب رفتن موهاي ناحيه پيشاني شروع مي شود.

جرم كرات فضايي و كره زمين را چگونه اندازه گيري مي كنند؟
 

اگر شما فاصله يك جسم تا مركز يك سياره يا خورشيد را داشته باشيد و بدانيد آهنگ تغيير سرعت آن جسم كه به سمت سياره يا خورشيد سرعت مي گيرد چقدر است به آساني مي توانيد جرم آن سياره يا خورشيد را حساب كنيد. فرمولي داريم كه بر اساس زماني كه طول مي كشد تا جسمي دور جسمي كه مي خواهيم جرمش را بدانيم، بچرخد و همچنين فاصله بين مركزهاي دو جسم، جرم آن را محاسبه مي كند.

ريشه ها
 

از گرگ تا آتشفشان
 

نويسنده: عرفان خسروي
يادش به خير، وقتي كه ما بچه بوديم و دانستنيها مي خوانديم، دكترسيد محمد علي سجاديه (هر كجا هست خدايا به سلامت دارش) مطالب جالبي درباره ريشه شناسي واژه ها مي نوشتند؛ ما هم از روي دست ايشان اين ستون را راه انداختيم. خوشبختانه بالاخره خوانندگان هم «واژگان درخواستي» و موضوعات خودشان را براي ما فرستادند و از آن ميان، موارد زير را انتخاب كرديم تا درباره آنها در شماره هاي آينده صحبت كنيم: «استخوان و هسته»، «خوب و خدا»، «داد و ستد واژگان پارسي و عربي»، «روز و روشن»،«گرگ»،«ماه» و «يار» يك مورد جالب هم درباره ارتباط ميان ضمير اشاره «هذه» در عربي و «لذا» و «كذا» و... پرسيده بودند. شما هم اگر واقعا نسبت اين ستون احساس مثبت يا منفي داريد،‌ محبت كنيد و نظرات يا واژه هاي پيشنهادي خود را براي ما(khosravi.biology@gmail.com) بفرستيد تا دل ما گرم شود.
از ميان واژه هاي فرستاده شده، براي اين شماره «گرگ» را انتخاب كرديم صرفا، چون توضيحاتش اندكي كوتاه تر از بقيه مي شود. در شماره هاي پيشين اشاره كرديم كه چگونه /ويـ/ ايراني باستان در فارسي نو به /گـُ/ تبديل مي شود. يكي از مثال هاي آشنايش هم «ويرك» اوستايي و «گرگ» فارسي نوست. اما در زبان هاي هند و اروپايي ديگر چه؟ به نظر مي رسد «ويرك» اوستايي، با Vulcanus لاتين به معناي آتشفشان و Wolf انگليسي (و ديگر واژه هاي خانواده زبان هاي ژرمني به معني گرگ) هم ريشه است. ريشه هند و اروپايي باستان همه اين واژه ها /wlkwo/ بوده است. اما چه ارتباطي ميان Vulcan (الهه آتشفشان و آهنگري) و «گرگ» وجود دارد؟ پاسخ به اين پرسش شايد به ترس مردم باستان از آتشفشان بازگردد. در ميان ايرانيان نيز، ميان «اژدها» (اژي دهاك) و آتشفشان چنين پيوندي وجود داشته است. حتي به نظر برخي شايد اژي دهاك (اژدهاي سه سر) استعاره اي از دماوند يا يكي ديگر از آتشفشان هاي ايران باشد. دكتر مانوئل بربريان، زمين شناس و ژئوفيزيسيت بزرگ كشورمان، در كتاب «جستاري در پيشينه دانش كيهان و زمين در ايران ويج» درباره احتمال همزماني آخرين فعاليت هاي آتشفشاني دماوند و حضور نخستين آريايي هاي در ايران صحبت كرده اند. بگذاريد براي شما مثالي بزنم. در زبان روسي، به خرس مي گويند «مِد-وِد» (مد:مُل؛عسل، مدود: عسل خور)، چون خرس يك جور «اسمش رو نيار» است. آتشفشان هاي فلات ايران و جنوب اروپا نيز براي مردماني كه هفت هشت هزار سال پيش، تازه از راه دراز آسياي مركزي رسيده بودند، موجودي منفور يا نيروي شر بود كه «اسمش را نمي آوردند» و به جاي آن از نام حيواناتي منفور اما آشنا مثل مار (اژي دهاك) و گرگ (ولك) استفاده كردند.

چرا قطب N قطب نما به سمت شمال مي ايستد؟
 

كره زمين يك آهنرباي بزرگ است كه دو قطب شمال و جنوب دارد. از نظر جغرافيايي محل قرار گرفتن قطب شمال مغناطيسي، در قطب جنوب زمين و محل قرار گرفتن قطب جنوب مغناطيسي در قطب شمال زمين است. سنگ آهنربا اگر چه ابعاد کوچکتري نسبت به کره زمين دارد اما مثل آن، آهنرباست. اين آهنربا يکديگر را جذب و دفع مي كنند. طرز كار قطب نما هم بر همين منوال است،‌ در اصل قطب نما يك ميله مغناطيسي (آهنربايي) است كه به شكل يك عقربه در آمده و داخل يك محفظه محافظ، قرار گرفته. دور تا دور اين محفظه، عددهايي دارد كه هر كدام بخشي از 360 درجه يك دايره كامل را نشان مي دهد. اين عقربه چون آهنرباست، هميشه در راستاي شمال و جنوب جغرافيايي قرار مي گيرد. قطب هاي ناهمنام اين عقربه و زمين كه هر دو از جنس آهنربا هستند به سمت هم قرار مي گيرند و لي چون قطب هاي مغناطيسي زمين در دو سمت جنوب و شمال خود بي حركت هستند، پس عقربه بعد از ثابت ماندن،‌ دقيقا در راستاي شمال و جنوب مي ايستد و به اين ترتيب جهت عقربه، جهت شمال جغرافيايي را نشان مي دهد. اين اصل در همه جاي اين كره زمين و در هر لحظه از شبانه روز صادق است.

بازي با ايكس باكس چگونه بدون دسته كار مي كند؟
 

كينكت (Kinect) نام وسيله اي است كه اجازه مي دهد از بازي هاي رايانه اي بدون استفاده از هيچگونه كنترلگري استفاده شود. اين وسيله توسط شركت آمريكايي مايكروسافت ساخته شده و روي دستگاه بازي ايكس باكس 360 قابل استفاده است. عملكرد اين وسيله بر پايه يك دوربين با دو عدد لنز و يك درگاه مادون قرمز است. درگاه مادون قرمز و يكي از دوربين ها براي تشخيص عمق تصاوير است و دوربين ديگر هم كه يك دوربين رنگي (RGB) است براي تشخيص تصاوير. اين دوربين به كاربران ايكس باكس 360 اجازه مي دهد تا بدون لمس هيچ كنترلگري بتوانند تمامي اجزاي موجود بر صفحه را به كنترل خود در بياورند. اين دوربين حتي توانايي درك و تشخيص صداهاي كاربر خود را نيز داراست و با تشخيص آنها مي تواند فرمان كاربر را انجام دهد. در اين پروژه، يك مكانيزم كنترل كننده با استفاده از تكنيك هاي پردازش صدا و تصوير اين امكان را ايجاد مي كند كه استفاده كننده بتواند تنها با حركت اجزاي بدن خود از بازي ها و امكانات ايكس باكس استفاده كند.

چرا گوش انسان بعضي وقت ها سوت مي كشد؟
 

تحقيقات نشان مي دهد هزاران سلول گوش انسان گاهي اوقات صداهاي خفيفي كه در محيط اطراف وجود دارند را دريافت مي كنند و به مغز انتقال مي دهند. آن گاه است كه ما آنها را مي شنويم. گاهي اوقات اين سلول ها آسيب ديده اند و با حساسيت بيشتري عمل مي كنند. در نتيجه شنيدن صداها گسترش مي يابد و مي تواند موجب ناراحتي شود. يعني پيوسته يا در زمان هاي زيادي صداهايي شبيه سوت يا وزوز مي شنويم. گرچه علت اصلي اين نوع صداي غير طبيعي تقريبا ناشناخته است اما احتمال دارد بعلت تحريك رشته هاي انتهايي عصب دهليزي گوش اين گونه صداها ايجاد شود. اين نوع صداي مزاحم و ناراحت كننده گوش مي تواند مربوط به اختلالات عروقي مغز بخصوص مجاور شونايي باشد.

رديابي بار داخل كانتينرتريلرها
 

نويسنده: حميد عبدالهي
سنسوري كه توانايي رديابي ذرات كيهاني را دارد، مي تواند مواد هسته اي را قبل از عبوراز مرزهاي يك كشور، شناسايي و كشف كند Smuggling نام يك سلاح هسته اي است كه تعداد آن در ايالات متحده به طور نگران كننده اي افزايش يافته است. تنها چيزي كه شخص جهت حمل و نقل آن نياز دارد، يك تريلر پر از هندوانه است. قوانين اجازه نمي دهد تا از اشعه ايكس با توان بالا روي مواد فاسد شدني استفاده شود و از آنجا كه امواج ساطع شده از مواد هسته اي توسط ميوه هاي آبدار جذب مي شود، دستگاه ردياب گايگر (Gieger) هيچ هشداري نمي دهد. اما ردياب جديد، با بهره گيري از تشعشعات كيهاني مي تواند مواد هسته اي را هر چقدر كه زيركانه مخفي شده باشند، يافته و محل دقيق آن را تعيين كند. فقط درصد كمي از 15 ميليون كانتينر تريلي كه هر سال وارد ايالات متحده مي شوند، از نظر حمل مواد هسته اي، مورد بازرسي قرار مي گيرند. اين مقدار بايد تا سال 2012 ميلادي به صد در صد برسد، هر چند كه اين كار با تكنولوژي امروز شدني است. در صورتي كه مواد هسته اي در داخل پوششي از استيل يا سرب قرار داشته باشند، ردياب هاي استاندارد قادر به تشخيص آنها نخواهند بود و كانتينر بايد به صورت دستي بازرسي شود. يك شركت امنتي در كاليفرنيا توسط ردياب جديد مي توند در مدت كمتر از يك دقيقه، يك كانتينر را بازرسي كند. اين ردياب به موآن ها و ذرات كيهاني كه دائما به سمت زمين پرتاب مي شوند، حساس است و آنها را دنبال مي كند. موآن ها به درون هر چيزي نفوذ مي كنند اما توسط اتم هاي سنگين مانند اورانيوم و پلوتونيوم منحرف مي شوند. اين ردياب، موآن هاي منحرف شده را دريافت مي كند، اين شركت بهار امسال آزمايش هايي را روي ردياب جديد به اتمام رسانده و در حال حاضر مشغول ساخت آنهاست تا سال آينده در چند درگاه ورودي ايالات متحده از آن استفاده شود. رابرت دينس - يكي از فيزيكدانان دانشگاه كاليفرنيا - با تحقيقاتي كه در زمينه ردياب هاي تابشي براي شركت امنيتي Homeland انجام داده است، مي گويد: تا زماني كه اين ردياب به قدر كافي سريع كار مي كند، دقيقا همان خواسته مورد نياز امنيتي را برآورده مي كند. آلن و گنر- افسر مسوول تكنولوژي موسسه علوم ايالات متحده مي گويد آزمايش ها نشان مي دهد كه اين وسيله در مقياس واقعي داراي سرعت بالايي بوده و تقريبا بدون خطاست. وي به دلايل امنيتي، نتوانست درباره جزئيات كاستي هاي آن صحبتي كند ولي اطمينان داده است كه از اين پس هندوانه نمي تواند امنيت ملي را مختل كند.

گوشي هايي صفحه لمسي خازني دارند چرا با ناخن كار نمي كنند؟
 

صفحه نمايش بعضي از گوشي ها حسگر هاي خازني و حساس به الكتريسيته بدن دارد و عموما با لمس انگشتان دست كار مي كنند نمي توان آنها را از طريق اشيايي مانند قلم گوشي به كار انداخت. يعني حساسيت آنها فقط به الكتريسته بدن است و بايد با پوست در تماس باشند.

چرا دست هايمان عرق مي كند؟
 

عرق كردن، يك روش شناخته شده براي دفع مواد شيميايي و سنگين است. از سوي ديگر بدن ما عرق مي كند تا خنك بشود. همچنين عرق كردن به رفع مسموميت بدن كمك مي كند. بعضي از تعريق ها دلايل طبيعي دارند، مثل عرق كردن به دليل بالا رفتن دماي بدن، ورزش كردن يا خوردن غذاهاي پر انرژي اما بعضي پر عرقي ها جنبه ژنتيكي دارد كه شامل پر عرقي زير بغل، كف دست ها و پاها مي شوند كه گاهي در اثر هيجان به وجود مي آيد. اين نوع تعريق هاي هيجاني است و گرما در بروز آن نقشي ندارد.
به گفته محققان، مركز تنظيم حرارت بدن در هر شخصي نسبت به ديگري متفاوت است، به همين دليل در صورت افزايش درجه حرارت خون، هيپوتالاموس با گشاد كردن عروق و نيز تعريق، موجب خنك شدن بدن مي شود اما در شرايط خاصي مانند بيماري هاي عفوني و تبدار، تمرينات ورزشي شديد، هواي گرم و مرطوب، پركاري غده تيروئيد، آكرومگالي، ديابت، لنفوم، بارداري و يائسگي، بدن دچار تعريق بيش از حد مي شود.
منبع: نشريه دانستنيها شماره 31