مهندسي فرهنگي کشور کجاي کار قرار دارد؟
نويسنده: حامد خسرو شاهي
پيگيري يک خواسته مقام معظم رهبري پس از شش سال
سال 83 و آخرين سال رياست سيد محمد خاتمي-رئيس جمهور وقت- بر شوراي عالي انقلاب فرهنگي بود که اعضاي شورا به ديدار رهبر معظم انقلاب رفتند و ايشان در آن جلسه براي نخستين بار واژه «مهندسي فرهنگي» را به کار برده و فرمودند: «اين شورا مرکز بسيار مهم و حساس مهندسي فرهنگ ملي و مسوول صيانت و رشد فرهنگي جامعه است.»
دقيقا يک سال بعد و در ديدار اعضاي شورا، ايشان خواست خود را بيشتر بسط دادند و با تاکيد اهميت مساله فرهنگ عمومي و وظيفه اصلي شورا براي مهندسي فرهنگي کشور، تصريح کردند: «ما سال گذشته اينجا عرض کرديم «مهندسي فرهنگي کشور» به عهده شماست؛ گفتيم اينجا «قرار گاه اصلي» است، عقبه شما هم دبيرخانه وملحقات دبيرخانه است و شوراي اقماري و شوراي معين و کميته هاي کارشناسي و جمع هاي ديگري که هستند، خطوط مقدم اجرايي شما هم وزارت آموزش و پرورش، وزارت آموزش عالي، وزارت ارشاد و دستگاه هاي مختلف هستند. آقايان هم تلقي به قبول کرديد؛ يعني اين طور نبود که ما اين حرف را بزنيم، بعد بشنويم که دوستان گفته اند نه، ما عقيده نداريم به مهندسي فرهنگي و اينکه جايگاهش اينجاست؛ نه، من خبر دارم که بعد در جلسه که صحبت شده و دوستان که با هم بحث کرده اند-نظرات آقايان را براي من آوردند- همه تأييد کرده اند که بله، همين درست است. خيلي خوب، حالا الان بايد نقشه مهندسي فرهنگي کشور روي ميز آماده باشد و بايد روي آن بحث و کار شده باشد، تصميم گيري شده باشد و نقشه کلان با راهکارها-نه فقط چيزهايي که صرفا آرزو و آمال است- کاملا کشيده شده و مشخص شده باشد.»
دو هفته بعد که دانشجويان دانشگاه اما صادق (ع) به ديدار رهبري رفته بودند، ايشان دوباره محتويات آن جلسه را اين بار خطاب به دانشجويان يادآور شدند: «من در جلسه شوراي عالي انقلاب فرهنگي هم به آن آقاياني که مؤثرترين در فرهنگ هستند، گفته ام که شماها جايگاه مهندسي فرهنگي را در اين کشور داريد.»
در همان روزها (دي 84) رهبر انقلاب سياست هاي کلي برنامه پنجم توسعه کشور را ابلاغ کردند که يکي از مهم ترين بندهاي آن، همين مهندسي فرهنگي بود. بند اول سياست هاي فرهنگي کشور به موجب ابلاغ رهبري عبارت بود از «تکميل و اجراي طرح مهندسي فرهنگي کشور و تهيه پيوست فرهنگي براي طرح هاي مهم» همين پيگيري ادامه داشت و در ديدار امسال اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي با رهبري هم درباره مورد تاکيد قرار گرفت: «يکي از سندهاي بالادستي مورد نياز کشور، تدوين نقشه مهندسي فرهنگي است که بايد در آن، ضمن ترسيم وضع مطلوب، نيازها نيز ديده شود.»
اما واقعا براي پيگيري اين خواسته رهبري چه اقداماتي شده است؟
در طول شش سال، همايش هاي مختلفي در اندازه هاي مختلف برگزار شد. براي مثال دفتر پژوهش استانداري تهران همايشي با همين نام در سال 87 براي مديران کل برگزار کرد و سخنران متکلم وحده آن نقش حياتي فرهنگ و وابستگي حيات معنوي و تعالي جامعه به آن، لايه هاي فرهنگ و موضوعاتي از اين دست که پسوند يا پيشوندشان فرهنگ بود را کنار هم گذاشت و به خورد جماعت داد. در اردبيل، يزد و ديگر مناطق هم همايش هايي از اين دست برگزار شد. دکتر محمدرضا مخبر دزفولي که دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي است، طي مصاحبه اي در خصوص کم کاري شورا در باب مهندسي فرهنگي، گفته يود: «شايد بخشي از علت فاصله سال 1381 تا 1386 در انجام فعاليت ها به خاطر همين تضارب ها يا به خاطر لزوم شکل گيري ستادي به عنوان متولي کار بود. پس از اين بحث ها فضا براي يک گفتمان سازي فراهم شد تا اين قضيه فقط در حد سخنان رهبري باقي نماند و بتوانيم ببينيم در فضاي نخبگاني ما چه مي گذرد و دو گروه مخالف و موافق چه حرفي براي گفتن دارند. به همين منظور همايش مهندسي فرهنگي پس از يک مطالعه شش ماهه در اوايل سال 1385 با تعامل دستگاه هاي مختلف در شش ماه دوم برگزار شد. ادبيات مهندسي فرهنگي که تا پيش از اين همايش محدود به چند صفحه بود، تبديل به پنج جلد کتاب شد؛ يعني 3 هزار صفحه تحليل، اثبات، رد، اجزا، مؤلفه ها و بخش هاي مختلف.» اين گفته ها خيلي ها را قانع نمي کند. البته همه آنهايي هم که قانع نمي شوند قبول دارند که فرهنگ چيزي نيست که يک شبه بتوان از آن ثمر گرفت و ميوه چيني از اين درخت ممکن است سال ها طول بکشد، اما يک همايش، پنج جلد کتاب و يک نشريه که آن هم نامنظم منتشر مي شود، مي تواند پاسخگو باشد؟
هم اکنون نتيجه شش سال تلاش هايي که در باب مهندسي فرهنگي ممکلت انجام شده است، در قالب دو فايل روي سايت شوراي عالي انقلاب فرهنگي دو فايل قرار دارد: يکي «نظام نامه مهندسي فرهنگي» و ديگري «شاخص هاي کلان پيشنهادي نقشه مهندسي فرهنگي».
نظام نامه دو بخش اصلي دارد: يکي کليات و ديگري توليد نقشه. در کليات، سه بخش به عنوان زير مجموعه آمده: تعاريف و اصطلاحات، مباني، اهداف و ضرورت ها و مختصات نقشه، زير مجموعه هاي بخش توليد نقشه هم عبارتند از تدوين مباني، اصول و ارزش هاي حاکم بر نقشه، تدوين و تصويب چشم انداز فزهنگي کشور، تدوين سياست ها و راهبردهاي کلي فرهنگي کشور، بازآفريني محتواي فرهنگ، باز طراحي ساختارها، نظام و نمادها و نظام مديريت راهبردي فرهنگي کشور.
ماهنامه «مهندسي فرهنگي»
توزيع مهندسي فرهنگي، تقريبا به روال نامطلوب نشريات کلان علوم انساني، محدود به کتابخانه هاي دانشگاهي و ارسال به بعضي نهادهاست که البته هر چند نامنظم ولي به هر حال قبول اشتراک هم مي کنند.
نشريه همچنين در آخرين شماره خود کلي موضوع داده و از صاحبنظران و صاحبان نظريات در باب فرهنگ و مهندسي آن خواسته است مقالات خود را براي چاپ، روانه ايميل mohadsifarhangi@iranculture.info کنند. نکته ديگر درباره ماهنامه مهندسي فرهنگي اينکه حجم مجله در شماره هاي آخر تقريبا به 90 صفحه رسيده و البته کمي از کليات فرهنگ و مهندسي فرهنگي فاصله گرفته و وارد فازهاي پايين دستي و موردي شده است.
رشته هاي دانشگاهي
منبع: ماهنامه فرهنگي همشهري آيه- شماره 4
.jpg "چگونه ماهی تازه را پاک کنیم؟")
