بازي و نقش آن در رشد شخصيت کودکان(2)

رشد هوشي:
 

يکي از فرضيه هاي روانشناسي اين است که بازي رشد هوشي را تسريع مي بخشد در تأييد اين فرضيه ، نتايج پژوهش ها نشان مي دهد کودکاني که فاقد هرگونه اسباب بازي هستند يا امکانات اندکي براي بازي دارند، از لحاظ شناختي از همسالان خود عقب تر هستند. بنابراين بعضي از روانشناسان معتقدند يکي از دلايلي که کودکان طبقه ي کم درآمد پس از ورود به مدرسه با مشکلات يادگيري روبه رو مي شوند ،اين است که کمتر بازي مي کنند، بازي هاي آنان چندان پيچيده نيست و نسبت به بازي هاي کودکان طبقه ي متوسط از تنوع کمتري برخوردار است. اگر بپذيريم که بازي براي رشد هوشي اهميت دارد، در اين صورت آشنا کردن کودکان با بازي يکي از عواملي است که رشد شناختي را تسهيل مي کند، بطور کلي کودکان پيش دبستاني بيشتر از راه حواس يا بهتر بگوييم توسط ارگانيسم (خود) ياد مي گيرند. تا از طريق منطقي. هرچند حواس مبناي فيزيولوژيک دارند، اما بازي بهترين مربي کودکان به شمار مي رود. به علاوه بازي مهارت هاي کودکان را در نگاه کردن، انطباق چشم و دست، شناختن اشياء، درک فاصله ها، فهميدن مفاهيم مربوط به خود، بوها و مزه ها و مانند آن افزايش مي دهد. تمامي اين فعاليت ها مي بايد ضمن بازي به گونه يي غيرمستقيم آموخته شوند.
کودک از طريق بازي به سه نوع يادگيري اساسي دست مي يابد
1- يادگيري درباره ي خود، به انضمام رشد خود پندار مثبت و احساس شايستگي.
2- يادگيري درباره ي ديگران و جهان پيرامون و توانايي توسعه ي آگاهي خود نسبت به ديگران.
3- يادگيري حل مسايل:
کودک نياز دارد اظهار نظر وکاوش کند. براي مثال هر کودکي نياز دارد که از چگونگي کار اعضاي بدنش آگاهي يابد و زماني که به کمک نياز دارد از ديگران کمک بگيرد. بنابراين مي توان نتيجه گرفت که دو عامل استعداد (فرصت و امکان يادگيري) و راهنمايي درست براي خوب ياد گرفتن ضرورت دارد. در بازي، کودک فرصت پيدا مي کند تا نيروهاي بالقوه خود را به نيروهاي بالفعل تبديل کند و تحت راهنمايي هاي مناسب بر يادگيري خود بيفزايد.
بازيهاي ذهني مثل شطرنج، حل جدول يا مسايل ساده ي رياضي باعث رشد هوش، استدلال و شخصيت اطفال مي شود. در بازي هاي ذهني کودک مجبور به فکر، استدلال و حل کردن مسايل است . به طور کلي مي توان گفت که نخستين تجربه ي مثبت انسان در يادگيري،کسب مهارت در بکار بردن حواس است و کودک در بازي از طريق لمس کردن، دست ماليدن و بکار انداختن حواس بخصوص بساوايي، چشايي و بويايي حواسش را رشد و توسعه مي دهد.کودک از طريق بازي در واقع مي تواند خود را بشناسد که نقاط ضعف و قوتش چيست؟ آيا فرمانده است يا فرمانبر؟ تابع است يا متبوع؟آرام است يا شلوغ؟ و حالت تهاجم دارد يا تسليم؟ همچنين بسياري از صفات و خصوصيات کودک مثل شجاعت، ترس؛ مهر، خشم و ابتکار از طريق بازي است که کشف مي شود.
رشد اجتماعي بازي در رشد اجتماعي کودکان تأثير چشمگيري دارد.کودکان اغلب براي اولين بار از راه بازي گروهي به ارزش کودکان ديگر که بدون آنان بازي مقدور نيست، پي مي برند.آنان ياد مي گيرند که چگونه از طريق بازي يکديگر را قبول داشته باشند، درباره ي قوانين بازي توافق کنند و گروهي به بازي بپردازند. مفهوم همکاري، پيروزي بر گروه رقيب، شکست، همچشمي و برتري طلبي اغلب در بازي هاي جمعي و گروهي به رشد لازم مي رسد. از طرف ديگر کودک در ضمن بازي، با رفتار بزرگسالان و نقشي که خود او در آينده بايد ايفا کند،آشنا مي شود و قدرت جسماني -کلامي، ذهني واستعداد خود را در برقراري ارتباط با ديگران گسترش مي دهد.
رشد اخلاقي بازي يکي از مهمترين عواملي است که در تربيت اخلاقي کودک نقش مهمي ايفا مي کند کودک هنگام بازي در مي يابد که اگر بخواهد فرد قابل قبولي به حساب بيايد بايد درستکار، راستگو، عادل و... باشد.کودک هنگام بازي پي مي برد که خوب يا بد بودن يک عمل چگونه است و ديگران چگونه با او برخورد مي کنند براي مثال در بازي دزد و پليس، کودک متوجه مي شود کسي که دزد است عمل بدي انجام داده که منجر به تعقيب او به وسيله ي پليس شده است و در نهايت با دستگير شدن و پذيرش تنبيه، به زشتي و غيراخلاقي بودن دزدي صحه گذاشته و بر عدالت اجتماعي احترام مي گذارد. در عين حال صفات وخصايصي که کودک در تعاملات روزمره با همسالان و بزرگسالان کسب مي کند. در بازي تکامل مي يابد و از طريق بازي مي توان نقايص فردي، اخلاقي و شخصيتي کودک را اصلاح کرد و فکر و انديشه ي او را رشد داد.کودکي که ترسو بزدل است از طريق بازي مي تواند شجاع و با شهامت بار آيد. مثلاً بازي قايم موشک آن هم در شب مي تواند ترس او را از تاريکي تعديل کند و يا از بين ببرد، زيرا طفل ناگزير است به گوشه يي بخزد و در تاريکي قرار و آرام بگيرد. در ضمن بازي مي توان کودک بدخواه را از حالت بدخواهي بدرآورد و حس برادري، تعاون، نوعدوستي و برابري را به او ياد داد، عقده هاي او را حل کرده و ناراحتي ها را از او دور کرد.
رشد حصي فعاليت هاي اطفال در بازي باعث تقويت عضلات اعصاب و قلب آنها مي شود. اطفال به بازي مبادرت مي ورزند، زيرا که از لحاظ بدني سالمند. به عبارت ديگر فعاليت کودکان در بازي، نشانه ي سلامت آنهاست و به حدي اين موضوع طبيعي است که چنانچه کودکي بازي نکند، ما به اين فکر مي افتيم که بايد اتفاق ناگواري رخ داده باشد. اگر کودکان را از بازي کردن محروم کنيم، به احتمال قوي خوشي را از آنها دور و بالطبع رشد آنها را مختل کرده ايم. رشد ذهني تا اندازه يي به رشد جسمي بستگي دارد و بطور خلاصه بازي کاملترين پرورش دهنده ي بدن، ذهن، شخصيت و منش آدمي است.
نتيجه گيري با توجه به اهميت بازي در رشد شخصيت و درمان مشکلات عاطفي، رواني و اجتماعي کودکان، به اين نتيجه مي رسيم که کودکان سخت به بازي نياز دارند و ضرورت ارضاي اين نياز حتمي به نظر مي رسد. در اعلاميه ي جهاني حقوق کودکان از سوي سازمان ملل متحد تنظيم شده و نيز اعلاميه ي حقوق رواني کودک که از سوي انجمن بين المللي و روانشناسي آموزشگاهي به تصويب رسيده، حق استفاده از فرصت هاي کامل براي بازي، تفريح و تخيل آزاد از جمله حقوق مسلم کودکان شناخته شده است. بنابراين براي ارضاي نيازهاي کودکان، بر تمام والدين واجب است که ضمن تدارک امکانات بازي براي کودکان شان، خود نيز در بازي آنها شرکت داشته باشند.

پيشنهادات
 

به کودک حق انتخاب دهيد که نوع بازي را مشخص کند.
فضاي کافي براي بازي مورد علاقه ي کودک فراهم شود، زيرا در صورت نبود فضاي مورد نظر،آثار نامطلوبي بر حالات رواني کودک برجاي مي ماند.
اشياء و اسباب بازي هاي منتوعي در دسترس کودک قرار گيرد، تا او به راحتي به وسيله ي مورد علاقه ي خود ست يابد.
نوع بازي هاي ارايه شده، خوشايند کودک باشد. در غير اين صورت کودک از بازي کناره مي گيرد.
در جريان بازي، کودک آزادي عمل داشته باشد. در صورت تحکم بزرگسالان بازي براي کودک فشار و ناراحتي به همراه خواهد داشت.
سعي کنيم آن نوع از بازي را براي اطفال انتخاب کنيم که در آن قصد اصلاح يا دادن هشدار باشد و بازي نيروي قدرت تفکر و مهارت هاي اجتماعي کودک را افزايش دهد. در هر بازي سعي شود اصول و قوانيني حساب شده به کودک آموخته شود که به عنوان ضوابط و اصول زندگي به حساب آيند.
بازي بايد حالت طبيعي داشته باشد نه تصنعي، زيرا در آن صورت کودک آن را براي خود دشوار و سنگين خواهد دانست.
نوع اسباب و وسايل بازي متناسب با شرايط سني کودک انتخاب شود.
متناسب با شرايط فرهنگي و موقعيت اجتماعي و محيطي که کودک در آن زندگي مي کند، وسايل بازي انتخاب شود.
منبع: هفت روز زندگي شماره(90)