زنگ تفريح چه بخورم؟
نويسنده: منيره دادخواه
بررسي نقش ميان وعده ها در سلامت دانش آموزان
بسياري از الگوهاي رفتاري بزرگسالان به ويژه الگو و عادات غذايي آنها، در سنين کودکي شکل مي گيرد و در سنين بزرگسالي کمتر قابل تغيير است. با توجه به اين که کيفيت و کميت الگوي غذايي نقش به سزايي را در سلامت و يا بروز بيماري هاي مختلف بازي مي کند، پس توجه به چگونگي شکل گيري عادات و الگوي مصرف غذاي کودکان مي تواند حائز اهميت باشد.
در سنين قبل از مدرسه علايق غذايي کودکان منحصراً تحت تأثير محيط خانواده است، ولي همگام با ورود به مدرسه و ايجاد تغيير در شرايط زندگي اجتماعي، کودکان از محيط خانه دور شده و ساعاتي از روز را در مدرسه، مستقل از خانواده و در کنار همسالان سپري مي کنند و به طبع، عادات و انتخاب هاي غذايي آنها کم کم تغيير کرده و تحت تأثير محيط و شرايط جديد قرار مي گيرد.
از آن جايي که کودکان، وعده هاي اصلي روازنه (صبحانه، ناهار و شام) را اکثراً در خانه و با حضور والدين صرف مي کنند، الگوي غذايي آنها از اين لحاظ بيشتر تابع خانواده است؛ ولي ميان وعده ها، يا در محيط مدرسه همراه با دوستان و همسالان و يا در ساعاتي از روز و غالباً بدون حضور والدين خورده مي شوند. به عبارتي نقطه ي شروع اختلاف بين الگوي غذايي والدين با کودکان از همين ميان وعده ها، مواد غذايي و خوراکي هايي است که در آن زمان صرف مي شود. در اين ارتباط در مطالعه اي مشاهده شده که بين نوجوانان با مادران و پدران شان در مصرف برخي از مواد غذايي اعم از انواع تنقلات، غذاهاي آماده (fast food)، سس مايونز و نوشابه هاي گازدار اختلاف وجود دارد و دفعات مصرف نوجوانان بيشتر از هر يک از والدينشان است. با توجه به اين که سهم ميان وعده ها در تأمين انرژي و مواد مغذي ضروري به ويژه براي دانش آموزان حائز اهميت است، با اين حال متأسفانه بسياري از آنها در اين وعده ها، خوراکي ها و مواد غذايي اي را مي خوردند که حاوي انرژي بالا و چگالي مواد مغذي پايين هستند و بخش عمده اي از آنها را چربي و مواد قندي ساده تشکيل مي دهد. اين نوع خوراکي ها باعث ايجاد يک حس سيري کاذب در کودکان شده بدون اين که نيازهاي تغذيه اي لازم را تأمين کنند و در صورتي که در زمان هاي نامناسب در طي روز صرف شوند، علاوه بر اين که اشتهاي کودکان را براي خوردن وعده هاي اصلي (که از نظر تغذيه اي کامل تر هستند) از بين مي برند، و به مرور باعث ايجاد کمبودهاي تغذيه اي در آنها مي شوند، به خاطر داشتن انرژي زياد نيز سبب تجمع انرژي در بدن و به دنبال آن بروز مشکل اضافه وزن و چاقي در کودکان مي گردند. مطالعات توصيفي مختلف در دنيا نيز نشان مي دهد که شيوع اضافه وزن و چاقي در کودکان و نوجوانان کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه رو به افزاش است و يکي از عوامل مهم و مؤثر در بروز اين مشکل، کيفيت و کميت الگوي وعده ها و ميان وعده هاي مصرفي روزانه است. مواد غذايي اي مثل انواع پفک، چيپس، شکلات، شيريني ها، پيراشکي، نوشابه هاي گازدار، آب ميوه هاي صنعتي، انواع ساندويچ هاي سوسيس، کالباس، همبرگر آماده و پيتزا، که متأسفانه به دلايل مختلف تقاضاي مصرف آنها در بين کودکان و نوجوانان بالاست، همگي جزو خوراکي ها و غذاهايي هستند که انرژي زياد داشته ولي از لحاظ تغذيه اي کم ارزش هستند و به جز تأمين ميزان زيادي انرژي و برطرف کردن حس
گرسنگي، کمکي به برآورده شدن ساير نيازهاي رشد و سلامت دانش آموزان نمي کنند؛ حال آن که استفاده از مواد غذايي مفيد و مناسب در ميان وعده ها به خوبي بخشي از نياز رشد و سلامت تغذيه اي دانش آموزان را تأمين مي کنند. تحقيقات مختلف در کشورمان نشان مي دهد که گنجاندن يک ميان وعده مناسب و مغذي در برنامه غذايي روزانه دانش آموزان مي تواند برحافظه کوتاه مدت، ميزان توانايي يادگيري و به دنبال آن پيشرفت تحصيلي آن ها تأثير مثبت داشته باشد. ميان وعده ي مناسب براي دانش آموزان در مدرسه و يا خانه بايد شامل مواد غذايي و خوراکي هايي باشد که جزو گروه هاي اصلي غذايي هستند. چند نمونه از انواع ميان وعده هاي مفيد و مغذي براي دانش آموزان عبارت اند:
- ميوه هاي تازه فصل مثل سيب، پرتقال، نارنگي، موز و... .
- انواع سبزي ها مثل هويج، خيار، گوجه فرنگي و...
- ميوه هاي خشک مثل کشمش، خرماي خشک، توت خشک، انجير خشک، انواع برگه ها و... اين خوراکي ها علاوه بر داشتن مواد قندي طبيعي حاوي برخي از انواع ويتامين ها و املاح معدني هستند.
- انواع مغزها مثل گردو، بادام، پسته، پسته شامي و... که حاوي پروتئين گياهي مرغوب و چربي مفيد هستند و هم چنين ميزاني که ويتامين ها و املاح معدني را دارا مي باشند.
- شير که مي تواند به همراه بيسکويت هاي ساده و يا کيک هاي ساده خانگي ميل شود.
- ساندويچ هاي نان و پنير و گردو، نان و پنير، گوجه فرنگي، نان و تخم مرغ آبپز، گوجه فرنگي و... .
- ساندويچ مرغ، همبرگر خانگي و انواع کوکو يا کتلت که در خانه تهيه مي شوند به همراه سبزيجاتي مثل گوجه فرنگي و کاهو.
لذا اقدام لازم در جهت فراگيري و آگاهي از نيازهاي غذايي دانش آموزان، اصلاح رفتارهاي تغذيه نامطلوب و همچنين توصيه هاي کاربردي لازم و مناسب براي بهبود شيوه تغذيه آنها در برنامه هاي آموزشي و بيان نقش و اهميت تغذيه در يادگيري و درک مطالب، اهميت صرف صبحانه؛ آگاهي از گروه هاي مختلف غذايي و ارزش آنها؛ تشويق به خوردن شير و لبنيات و انواع سبزي و ميوه ها؛ بيان آثار زيان بار مصرف شکلات، شيريني و تنقلات غذايي کم ارزش و... تأثير فزاينده اي در بهبود تغذيه دانش آموزان و سلامت آنها دارد. همچنين برنامه ريزي مناسب در ايجاد يک بوفه، غذايي سالم در مدرسه، همراه با آموزش دانش آموزان و آگاهي آنها در مورد غذايي سالم، ضرورت دارد. بوفه هاي مذکور بايد براساس نيازهاي غذايي دانش آموزان نسبت به عرضه مواد غذايي سالم اقدام کنند. بديهي است عرضه موادي مانند انواع پفک، يخمک، نوشابه، آدامس، شکلات و هرگونه محصول بدون بسته بندي پروانه ساخت، کد بهداشتي و تاريخ مصرف گذشته، مانع از تحقق اهداف مذکور است؛ از اين رو لازم است ضمن برخورد فعالانه با بوفه مدارس در اين گونه مواقع، نسبت به آموزش مسئولان بوفه و تشويق آنها به عرضه موادي مانند ساندويچ نان و
پنير، نان و تخم مرغ، شير، بيسکويت، خرما و انواع ميوه نظير؛ سيب، گلابي، نارنگي و پرتقال اقدام شود. منبع:ماهنامه دنیای زنان شماره 52
بسياري از الگوهاي رفتاري بزرگسالان به ويژه الگو و عادات غذايي آنها، در سنين کودکي شکل مي گيرد و در سنين بزرگسالي کمتر قابل تغيير است. با توجه به اين که کيفيت و کميت الگوي غذايي نقش به سزايي را در سلامت و يا بروز بيماري هاي مختلف بازي مي کند، پس توجه به چگونگي شکل گيري عادات و الگوي مصرف غذاي کودکان مي تواند حائز اهميت باشد.
در سنين قبل از مدرسه علايق غذايي کودکان منحصراً تحت تأثير محيط خانواده است، ولي همگام با ورود به مدرسه و ايجاد تغيير در شرايط زندگي اجتماعي، کودکان از محيط خانه دور شده و ساعاتي از روز را در مدرسه، مستقل از خانواده و در کنار همسالان سپري مي کنند و به طبع، عادات و انتخاب هاي غذايي آنها کم کم تغيير کرده و تحت تأثير محيط و شرايط جديد قرار مي گيرد.
از آن جايي که کودکان، وعده هاي اصلي روازنه (صبحانه، ناهار و شام) را اکثراً در خانه و با حضور والدين صرف مي کنند، الگوي غذايي آنها از اين لحاظ بيشتر تابع خانواده است؛ ولي ميان وعده ها، يا در محيط مدرسه همراه با دوستان و همسالان و يا در ساعاتي از روز و غالباً بدون حضور والدين خورده مي شوند. به عبارتي نقطه ي شروع اختلاف بين الگوي غذايي والدين با کودکان از همين ميان وعده ها، مواد غذايي و خوراکي هايي است که در آن زمان صرف مي شود. در اين ارتباط در مطالعه اي مشاهده شده که بين نوجوانان با مادران و پدران شان در مصرف برخي از مواد غذايي اعم از انواع تنقلات، غذاهاي آماده (fast food)، سس مايونز و نوشابه هاي گازدار اختلاف وجود دارد و دفعات مصرف نوجوانان بيشتر از هر يک از والدينشان است. با توجه به اين که سهم ميان وعده ها در تأمين انرژي و مواد مغذي ضروري به ويژه براي دانش آموزان حائز اهميت است، با اين حال متأسفانه بسياري از آنها در اين وعده ها، خوراکي ها و مواد غذايي اي را مي خوردند که حاوي انرژي بالا و چگالي مواد مغذي پايين هستند و بخش عمده اي از آنها را چربي و مواد قندي ساده تشکيل مي دهد. اين نوع خوراکي ها باعث ايجاد يک حس سيري کاذب در کودکان شده بدون اين که نيازهاي تغذيه اي لازم را تأمين کنند و در صورتي که در زمان هاي نامناسب در طي روز صرف شوند، علاوه بر اين که اشتهاي کودکان را براي خوردن وعده هاي اصلي (که از نظر تغذيه اي کامل تر هستند) از بين مي برند، و به مرور باعث ايجاد کمبودهاي تغذيه اي در آنها مي شوند، به خاطر داشتن انرژي زياد نيز سبب تجمع انرژي در بدن و به دنبال آن بروز مشکل اضافه وزن و چاقي در کودکان مي گردند. مطالعات توصيفي مختلف در دنيا نيز نشان مي دهد که شيوع اضافه وزن و چاقي در کودکان و نوجوانان کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه رو به افزاش است و يکي از عوامل مهم و مؤثر در بروز اين مشکل، کيفيت و کميت الگوي وعده ها و ميان وعده هاي مصرفي روزانه است. مواد غذايي اي مثل انواع پفک، چيپس، شکلات، شيريني ها، پيراشکي، نوشابه هاي گازدار، آب ميوه هاي صنعتي، انواع ساندويچ هاي سوسيس، کالباس، همبرگر آماده و پيتزا، که متأسفانه به دلايل مختلف تقاضاي مصرف آنها در بين کودکان و نوجوانان بالاست، همگي جزو خوراکي ها و غذاهايي هستند که انرژي زياد داشته ولي از لحاظ تغذيه اي کم ارزش هستند و به جز تأمين ميزان زيادي انرژي و برطرف کردن حس
گرسنگي، کمکي به برآورده شدن ساير نيازهاي رشد و سلامت دانش آموزان نمي کنند؛ حال آن که استفاده از مواد غذايي مفيد و مناسب در ميان وعده ها به خوبي بخشي از نياز رشد و سلامت تغذيه اي دانش آموزان را تأمين مي کنند. تحقيقات مختلف در کشورمان نشان مي دهد که گنجاندن يک ميان وعده مناسب و مغذي در برنامه غذايي روزانه دانش آموزان مي تواند برحافظه کوتاه مدت، ميزان توانايي يادگيري و به دنبال آن پيشرفت تحصيلي آن ها تأثير مثبت داشته باشد. ميان وعده ي مناسب براي دانش آموزان در مدرسه و يا خانه بايد شامل مواد غذايي و خوراکي هايي باشد که جزو گروه هاي اصلي غذايي هستند. چند نمونه از انواع ميان وعده هاي مفيد و مغذي براي دانش آموزان عبارت اند:
- ميوه هاي تازه فصل مثل سيب، پرتقال، نارنگي، موز و... .
- انواع سبزي ها مثل هويج، خيار، گوجه فرنگي و...
- ميوه هاي خشک مثل کشمش، خرماي خشک، توت خشک، انجير خشک، انواع برگه ها و... اين خوراکي ها علاوه بر داشتن مواد قندي طبيعي حاوي برخي از انواع ويتامين ها و املاح معدني هستند.
- انواع مغزها مثل گردو، بادام، پسته، پسته شامي و... که حاوي پروتئين گياهي مرغوب و چربي مفيد هستند و هم چنين ميزاني که ويتامين ها و املاح معدني را دارا مي باشند.
- شير که مي تواند به همراه بيسکويت هاي ساده و يا کيک هاي ساده خانگي ميل شود.
- ساندويچ هاي نان و پنير و گردو، نان و پنير، گوجه فرنگي، نان و تخم مرغ آبپز، گوجه فرنگي و... .
- ساندويچ مرغ، همبرگر خانگي و انواع کوکو يا کتلت که در خانه تهيه مي شوند به همراه سبزيجاتي مثل گوجه فرنگي و کاهو.
لذا اقدام لازم در جهت فراگيري و آگاهي از نيازهاي غذايي دانش آموزان، اصلاح رفتارهاي تغذيه نامطلوب و همچنين توصيه هاي کاربردي لازم و مناسب براي بهبود شيوه تغذيه آنها در برنامه هاي آموزشي و بيان نقش و اهميت تغذيه در يادگيري و درک مطالب، اهميت صرف صبحانه؛ آگاهي از گروه هاي مختلف غذايي و ارزش آنها؛ تشويق به خوردن شير و لبنيات و انواع سبزي و ميوه ها؛ بيان آثار زيان بار مصرف شکلات، شيريني و تنقلات غذايي کم ارزش و... تأثير فزاينده اي در بهبود تغذيه دانش آموزان و سلامت آنها دارد. همچنين برنامه ريزي مناسب در ايجاد يک بوفه، غذايي سالم در مدرسه، همراه با آموزش دانش آموزان و آگاهي آنها در مورد غذايي سالم، ضرورت دارد. بوفه هاي مذکور بايد براساس نيازهاي غذايي دانش آموزان نسبت به عرضه مواد غذايي سالم اقدام کنند. بديهي است عرضه موادي مانند انواع پفک، يخمک، نوشابه، آدامس، شکلات و هرگونه محصول بدون بسته بندي پروانه ساخت، کد بهداشتي و تاريخ مصرف گذشته، مانع از تحقق اهداف مذکور است؛ از اين رو لازم است ضمن برخورد فعالانه با بوفه مدارس در اين گونه مواقع، نسبت به آموزش مسئولان بوفه و تشويق آنها به عرضه موادي مانند ساندويچ نان و
پنير، نان و تخم مرغ، شير، بيسکويت، خرما و انواع ميوه نظير؛ سيب، گلابي، نارنگي و پرتقال اقدام شود. منبع:ماهنامه دنیای زنان شماره 52
/ج
.jpg "شخصیت معنوى امام خمینی (رحمه الله)")
