ناز آب و نياز ما

سرنوشت کره زمين در دستان آب است
 

«منابع آب جهان در وضعيت وخيمي به سر مي برد .» اين تنها يک گزاره خبري نيست .اين مي تواند خبر از عمق يک فاجعه باشد .بحران آب از کشورهاي فقير آفريقايي گرفته تا کشورهاي آسيايي در حال توسعه و حتي جهان اولي ها در اروپا و آمريکا را نيز تهديد مي کند . آمريکايي ها برنامه ريزي مدوني براي مقابله با خشکسالي در دست دارند .اين يعني آنها هم با اين بحران دست و پنجه نرم مي کنند .در اين ميان تنها کشاورزان نگران مزارع شان نيستند .صنعت گران سايه سنگين بحران آب را روي صنايع خود حس مي کنند و از ديگر سو مردم جهان آب آشاميدني را هر روز با مشقات بيشتري به دست مي آورند .اوضاع براي همه وخيم است .کره زمين شرايط دشواري را پشت سر مي گذارد که هر سال وخيم تر مي شود . ديگر مکن است جنگ ها بر سر منابع انرژي اتفاق نيافتد ، بلکه اين آب باشد که سرنوشت ملت ها را رقم مني زند .اين گزارش درباره تاثيرات کمبود آب بر سراسر زندگي بشر است .

آب در خدمت خدمات
 

هر چند محصولات کشاورزي بيشترين مصرف آب جهان را دارند ولي بسياري از محصولات ديگر و حتي ارائه بسياري از خدمات به مردم جهان نيز به آب وابسته است . براي مثال توليد تنها يک تراشه کامپيوتري 200ميليمتري به 13 متر مکعب آب نياز دارد و جديدترين ارزيابي ها حاکي از آن است که به موازات افزايش استفاده از محصولات رايانه اي و تراشه هاي کامپيوتري ، صنعت تراشه سازي سالانه 25 درصد از مصرف آب جهان را به خود اختصاص داده است .از سوي ديگر مصرف انرژي نيز به شدت نيازمند مصرف آب است .آمارنشان مي دهد در آمريکا سالانه 40درصد از آب توليد شده در درياچه ها و سفره هاي آب زيرزميني ، براي خنک کردن تأسيسات کارخانه هاي صنعتي و مراکز توليد انرژي مصرف مي شود .اين در حالي است که با مقرون به صرفه شدن توليد نفت از ميادين نفت ماسه که نيازمند استفاده از آب خيلي گرم براي جداسازي نفت از شن و ماسه است ، به مصرف 5 ليتر آب به ازاي توليد يک ليتر نفت نياز است .

آينده خشک است !
 

آب مثل نفت کالايي اساسي براي اقتصاد جهان است . تهيه آب پاکيزه و قابل دسترس ، به خاطر افزايش شديد جمعيت جهان و افزايش جمعيت طبقه متوسط در آسيا که دوست دارند مثل ساکنان غرب و به منظور دستيابي به کيفيت بالاتري از زندگي آب بيشتري مصرف کنند ، روز به روز دشوارتر مي شود .کاهش قيمت نفت که موضوعي موقتي است هر چند اذهان بسياري را در سراسر جهان به خود مشغول داشته است ولي نگراني ها در خصوص دسترسي به آب سالم هيچ نشانه اي از فروکش کردن را از خود نشان نداده است . بانک سرمايه گذاري «گولدمن ساشه» که يکي از بزرگ ترين بانک هاي اروپا است ، پيش بيني مي کند که مصرف جهاني آب هر بيست سال يک بار ، 2 برابر مي شود که به گفته مسوولان اين بانک ، اين ميزان افزايش بسيار خطرناک است .اين در حالي است که آب برخلاف نفت که چند سالي است محققان در پي يافتن جانشيني مثل انرژي هاي نوين براي آن هستند ، هيچ جايگزيني ندارد .تغييرات آب و هوايي به طرز پيچيده اي در حال دگرگون کردن الگوي دسترسي به آب سالم است .اين در حالي است که تسريع روند صنعتي شدن بخصوص در کشورهاي فقير و عدم نظارت بر الگوي مصرف آب در اين کشورها منجر به آلودگي رودخانه ها و سفره هاي آب زير زميني شده است . البته خود کشورهاي صنعتي نيز در بروز بحران آب در جهان به شدت مقصرند ؛ سوبسيد هاي سخاوتمندانه در ايالات متحده آمريکا براي توليد سوخت هاي زيستي(Biofuel) سبب افزايش توليد و برداشت محصولات کشاورزي به مصرف آب بيشتري نياز دارند .از ديگر سو اختصاص سوبسيدهاي کلان در ساير مناطق جهان براي آب نيز غالبا به اين معنا است که آب به قيمت بسيار ارزاني در اختيار مردم جهان قرار مي گيرد و از اين رو به شدت اسراف مي شود . تمامي مسايلي که بدان اشاره شد مشکلاتي را به وجود آورده که در درجه نخست ، آسايش بشر را تهديد مي کند .مشکلاتي که کم آبي در جهان به وجود آورده و صنعت و رشد اقتصادي جهان را نيز تهديد مي کند .در همين خصوص «دومينگ واقراي» از مرکز «تضارب افکار مجمع جهاني اقتصاد» مي گويد : «براي تجاز و صنعت گران ، آب يک ماده حياتي است زيرا بدون آب ، صنعت اقتصاد جهاني زمين گير مي شود .» در واقع آب يک عنصر ضروري براي توليد بسايري از محصولاتي است که قفسه سوپر مارکت ها را در سراسر جهان اشغال کرده اند .بنابرگزارش بانک «JPM organ» که درآمدهاي پنج شرکت بزرگ نستله ، يوني لور ، کوکاکولا ، آنهوسر ، باچ و دانون را نگهداري مي کند ، اين پنج شرکت سالانه بيش از 575 ميليارد ليتر آب مصرف مي کنند که اين ميزان آب براي سيراب کردن آب مورد نياز يک روز کل جمعيت کره زمين کافي است .

روستاييان، نخستين قربانيان
 

در نواحي روستايي ، غذا و آب مورد نياز خانواده ها به مقدار زيادي از محيط زيست طبيعي گرفته مي شود .آب از برکه ها يا چشمه هاي دوردست آورده مي شود ، محصولات غذايي که ارزش غذايي کمي دارند در زمين هايي که در حاشيه وجود دارند کشت مي شوند يا از جنگل ها برداشت مي شود . در اغلب اوقات نيز اين محصولات غذايي براي برطرف کردن گرسنگي کافي نبوده و نيازهاي غذايي مورد نياز روستا نشينان را برآورده نمي کند .افراد فقير ساکن در روستاها اغلب در انتهاي سيستم هاي آبياري قرار دارند و در آرزوي مصرف آبي زلال در بالا دست رودخانه ها ، به سمت زمين هايي سوق داده مي شوند که کاملا با توجه به تغييرات آب و هوايي به طور فزاينده اي با باران هاي شديد و نا منظم روبرو هستند .استخراج آب از چاه ها توسط کشاورزان ثروتمند و صنايعي که از آب استفاده مي کنند ، مي تواند ميزان آب کمتري را در اختيار جوامع کوچک انساني و خانواده هاي فقيرتر که به آب هاي زير زميني دسترسي ندارند ، قرار دهد .
فاضلاب هاي تصفيه نشده صنعتي و شهري ، منابع آب هاي سطحي و زير زميني را که روستاييان براي تامين منابع آبي خود به آنها متکي هستند ، بدون هيچ جايگزيني آلوده مي کنند .به نظر مي رسد با گسترش کمبود آب در سراسر جهان ، دسترسي به منابع آب ديگر براي هر کسي راحت نباشد و در اين ميان فقرا و روستاييان اولين قربانيان خواهند بود .

صنايع فلج مي شوند
 

با افزايش خطر کم آبي در جهان بسياري از دولت ها قوانين مرتبط با مصرف و برداشت از منابع آبي زيرزميني را به شدت تشديد کرده اند .براي مثال دولت خودمختار تايوان به سبب نگراني از کمبود آب در آينده به شرکت ها اجازه بهره برداري از منابع آبي زير زميني را نمي دهد .دولت استراليا نيز که ظرف سال هاي گذشته خشکسالي هاي بي سابقه اي را تجربه کرده محدوديت هاي بسيار شديدي را براي مصرف آب به شرکت ها تحميل کرده است . بر اساس تحقيقي که توسط مرکز MarshCenterfor risk Insights از يک هزار شرکت بزرگ در جهان انجام شده ، تقريبا 40درصد آنها اعلام کرده اند که کمبود آب تأثيرات مخربي بر صنعت و فعاليت هاي آنها خواهد داشت ، در حالي که طبق همين تحقيق تنها 17 درصد از اين شرکت ها خودشان را براي مقابله با چنين بحراني آماده کرده اند .در واقع تعدادي از شرکت ها با پيش بيني يک آينده خشک و کم آب در جهان ، از هم اکنون به فکر راه هايي براي مقابله با اين بحران افتاده اند .براي مثال شرکت Dow که در زمينه محصولات شيميايي فعاليت مي کند ، از سال 1995 مقدار آبي را که به ازاي توليد هر يک تن از محصولاتش استفاده کرده به يک سوم کاهش داده است .شرکت «نستله» نيز هر چند که ميزان توليد محصولات غذايي را خود را دو برابر کرده ولي موفق شده که ميزان آب مصرفي خود را در خلال سال هاي 1997 الي 2006 به ميزان 29 درصد کاهش دهد .اين در حالي است که از 481 کارخانه اي که اين شرکت در سراسر جهان دارد ، 49 کارخانه در مناطق خشک جهان قرار دارند که جز صرفه جويي در مصرف آب و تصفيه آب هاي پس مانده چاره ديگري ندارد . اين شرکت به ازاي هر يک ليتر محصولات مايعي که توليد مي کند 3 ليتر آب مصرف مي کند .اين در حالي است که آمارها نشان مي دهند پرورش گياهاني که اين شرکت باي توليد محصولات خود به آن نيازمند است ، به سه هزار ليتر آب نيازمند است . شرکت کوکاکولا نيز چند سالي است که برنامه هاي گسنرده اي براي صرفه جويي در مصرف آب آغاز کرده است . البته بيشتر برنامه هاي اين کشور متمرکز بر تصفيه مجدد آب هايي است که در جريان ساخت نوشابه تا حدودي آلوده شده اند . اين شرکت در برخي از کشورهايي که آب سالم درآن جا کمياب است برنامه هايي را نيز براي آموزش کشاورزان در خصوص چگونگي استفاده از آب باران و استفاده بهينه از آب در پرورش محصولات کشاورزي برگزار کرده و مي کند .با وجود تمام آنچه گفته شد چنين برنامه هايي هر چند تا حدودي مؤثر است ولي بنابر اظهارات کارشناسان حتي کارخانه هايي که از روش هاي نوين براي صرفه جويي در مصرف آب استفاده مي کنند در جريان خشکسالي گسترده مي توانند دچار مشکلات بسيار بزرگي شوند .در واقع همان طور که در طول سال ها نفت نقش کليدي در به گردش درآوردن چرخ صنعت داشته ، اکنون آب ، نه فقط براي صنعت ، که براي حيات بشر خواهد داشت .
منبع: هفته نامه فرهنگي -اجتماعي همشهري مثبت 162