چک آپ (1)

خود دکتري!
آب روغن بدنمان را ميزان کنيم
 

يک عمر توي گوشمان خوانده اند که آقا! پيشگيري بهتر از درمان است، ماشين هم که مي خريد بعد از چند کيلومتر اول و آب بندي، گارانتي 1600 کيلومتر و 15 هزار کيلومتر دارد، کارت طلايي خدمات پس از فروش دارد، هر بار هم که روغن عوض مي کنيد کلي از آقاي مکانيک خواهش مي کنيد که يک دور با ماشين دلبندتان بزند تا اگر عيب و ايرادي داشت قبل از آنکه سر سوپاپ کج کند و موتور نيم سوز شود، جلويش را بگيريد اما هيچ وقت شده است با دکترتان برويد يک دوري بزنيد تا ببينيد اوضاع موتوري خودتان چطور است؟ حتماً بايد 15 کيلو وزن کم کنيد و تومور روده تان به حرف بيايد تا به فکر سلامتي تان بيفتيد؟ حالا فرصت خوبي است که برويد آب و روغنتان را ميزان کنيد.

چکاپ هاي دوره اي را از چه سني و چطور پيگيري کنيم؟
 

غربال درماني
 

خيلي از بيماري هايي را که پدر سلامتي و اوضاع مالي شما را در مي آورند، اگر کمي به هوش باشيد، مي توانيد با يک آزمايش ساده و قبل از آنکه خيلي زود دير شود، جلويشان را بگيريد. اين همان کاري است که به آن غربالگري مي گويند. غربالگري براي تشخيص بيماري ها را از همان دوران جنيني شروع مي شود و تا آخر عمر مي توانيد آن را پيگيري کنيد.

نوزادي و کودکي
 

از همان اولين پس گردني اي که از پزشک مي خوريد، بررسي اوضاع سلامتتان شروع شده است، يک نگاه کلي به سر تا پايتان مي اندازند تا ببينند چهار ستون بدنتان سالم است يا نه. بعد آزمايش ها شروع مي شود، تست خون پاشنه پا براي بررسي کم کاري تيروئيد مادرزادي، تست رفلکس ته چشم براي بررسي احتمال وجود آب مرواريد مادرزادي و بقيه بيماري هاي چشمي، معاينه قلب براي بررسي اختلالات احتمالي و.... چند روزي بعد هم تست ارتولاني و بارلو (يک جور معاينه ارتوپدي ساده) انجام مي شود تا ببينند مبادا در رفتگي مفصل لگن يا اختلالات مادرزادي جا به جايي مفصل لگن داشته باشيد. بعد هم شما را قنداق پيچ با يک برگ گارانتي واکسن ها و زمان تزريق آنها و يک کارت سلامت تحويل صاحب بچه مي دهند که تا زماني که اختيارتان دست خودتان نيست آنها شما را براي چکاپ و آزمايش هاي لازم به نمايندگي ببرند. معمولاً تا پنج سالگي و تزريق بقيه واکسن ها، تست هاي غربالگري شنوايي سنجي و معاينه براي تشخيص تنبلي چشم هم انجام مي شود تا موقع مدرسه بهانه اي براي «آقا ما جا افتاديم»، «آقا نشنيديم چي گفتين» و اينها نداشته باشيد.

نوجواني و جواني
 

در اين دوره معمولاً اصل بر برائت است. در کشور ما غربالگري خاصي در اين سنين براي افراد و حتي تا اواخر دهه 30 زندگي هم وجود ندارد. مگر آنکه سابقه خانوادگي بيماري خاصي وجود داشته باشد که آن وقت بايد مطابق با آن بيماري و بنا به توصيه پزشک آزمايش هاي لازم را انجام داد. اين سابقه خانوادگي هم معمولاً درباره بيماري هاي خاص است مثل سرطان خانوادگي روده بزرگ که بين افراد يک خانواده شايع است يا ديابت نوع يک، يا بعضي بيماري هاي ژنتيکي که علائمشان را در اين سنين نشان مي دهند؛ وگرنه اينکه عمويتان در 28 سالگي يک بار با موتور تک چرخ زده بود و دست و پايش شکست دليل نمي شود که شما نگران پوکي استخوان در 20 سالگي باشيد.

ميانسالي و سالمندي
 

پزشکان توصيه مي کنند از 40 سالگي بايد به فکر پيشگيري از بعضي بيماري ها بود. حالا اين جور پيگيري ها براي خانم ها و آقايان مراتب خودش را دارد.
آقايان: شايع ترين سرطان و قابل پيشگيري ترين سرطان در آقايان سرطان پروستات است. توصيه مي شود آزمايش خون (اندازه گيري PSA فاکتور اختصاصي پروستات در خون) و معاينه پروستات به طور مرتب و سالانه از 50 سالگي به بعد (45 سالگي در افراد گروه پر خطر مثلاً داراي سابقه خانوادگي مثبت) انجام شود.
خانم ها: شيوع سرطان سينه در بين خانم ها آن قدر زياد شده که در بعضي کشورها مانند کانادا، غربالگري آن يکي از دستورالعمل هاي ضروري است. تشخيص به موقع اين بيماري مي تواند درمان آن را بسيار ساده و کيفيت زندگي بيمار را تا حد بسياري بهبود بخشد. بعد از 20 سالگي تا 39 سالگي بايد هر سه سال يک بار معاينه سينه توسط متخصص انجام شود و بعد از 40 سالگي معاينه همراه با ماموگرافي به طور سالانه صورت مي گيرد. علاوه بر سرطان سينه، سرطان دهانه رحم هم جزء آن دسته از سرطان هايي است که آزمايش تشخيص بسيار ساده اي دارد که از 18 تا 40 سالگي هر يک تا سه سال يک بار و بعد از آن به طور سالانه بايد توسط يک متخصص يا کارشناس مامايي انجام شود تا در صورت به وجود آمدن سرطان اقدامات لازم به موقع صورت بگيرد.
خانم ها و آقايان: وجود انواع مواد سرطان زا در غذاهاي مختلف به صورت رنگ ها، افزودني ها، مواد نگهدارنده و... در کنار کاهش مصرف سبزيجات و ميوه ها باعث شده تا سرطان کولون (روده بزرگ) در سال هاي اخير شيوع زيادي پيدا کند. دردسرهاي تشخيص ديرهنگام و سختي درمان سرطان کولون بعد از پيشرفت آن باعث شده تا آزمايش هاي غربالگري سرطان کولون يکي از توصيه هاي اساسي پزشکان به بيماران باشد. اگرچه در کشور ما کسي چندان اين توصيه را جدي نمي گيرد. غربالگري اين سرطان با انجام آزمايش ساده مدفوع، کولونوسکوپي يا آزمايش هاي ديگر انجام مي شود که آزمايش مدفوع را بايد بعد از 50 سالگي به طور سالانه و کولونوسکوپي را هر 10 سال انجام داد.
تمام اين آزمايش هايي که به عنوان غربالگري توضيح داده شد فقط براي تشخيص به موقع چند تا از بيماري هاي مهم و قابل پيشگيري است. اين را گفتم که بعدش هم بگويم مرده شور ضامن دار قيامت نيست. 40 سال ديگر نياييد بگوييد که ما تمام اين کارها را کرديم ولي باز مرديم. هزار جور بيماري و کوفت و مرض ديگر هست که خدا مي دانست ما به تنظيم خانواده و رشد جمعيت چندان توجهي نداريم براي جلوگيري از انفجار زمين و اينکه مثل مور و ملخ از سر و کول هم بالا نرويم، آفريده است. حکمت خداست ديگر، خيلي مته به خشخاش نگذاريد.

آيا مي توانيم دکتر سر خود باشيم؟
 

ترجمان دردها
 

بيش از هر چيز، ميزان تحصيلات و زمينه تحصيلي فرد، روي آگاهي از نتيجه آزمايش و تا حدي تشخيص وضعيت سلامتي او مؤثر است؛ مثلاً فردي که تحصيلاتش در زمينه پيراپزشکي است، بيش از فردي که تحصيلات او در زمينه اي غير مرتبط با شاخه هاي پزشکي است مي تواند از بررسي نتيجه آزمايش به وضعيت سلامتي خود پي ببرد؛ چرا که اطلاعات پزشکي نفر اول بيش از فرد دوم است. البته اطلاعات عمومي افراد در زمينه علوم پزشکي را هم نبايد ناديده گرفت. چون بعضي افراد با مطالعه بعضي منابع علمي، اطلاعات پزشکي شان را افزايش مي دهند.
اما درباره تفسير نتايج آزمايش، با توجه به اينکه نتايج آزمايش به صورت مقايسه اي در برگه آزمايش درج مي شود؛ يعني اينکه ميزان طبيعي (نرمال) هر فاکتور (مورد) و ميزان فاکتور (مورد) اندازه گيري شده همان فاکتور در فرد دوم کنار آن ثبت مي شود؛ بنابراين مي توان از مقايسه اين دو مقدار، تا حدي از شرايط خود آگاه شد. ولي اين آگاهي در حد اطلاع از بالا و پايين بودن ميزان فاکتورهاي اندازه گيري شده است و تفسير و تشخيص بيماري، از روي مطالعه آزمايش ها، فقط بايد توسط پزشک متخصص انجام شود.
بگذاريد با يک مثال بيشتر توضيح بدهيم؛ مثلاً بالا بودن ميزان پروتئين در ادرار مي تواند نشانه وجود بيماري هاي مختلفي در فرد باشد؛ اما اين مسأله فقط توسط پزشک متخصص قابل تشخيص است و ما تنها مي توانيم با مطالعه نتيجه آزمايش ــ بدون تشخيص بيماري ــ به بالا بودن ميزان پروتئين ادرارمان پي ببريم يا مثلاً بالا بودن ميزان چربي خون از روي مطالعه برگه آزمايش، با مقايسه ميزان چربي خون اندازه گيري شده فرد با ميزان طبيعي ذکر شده در برگه آزمايش، توسط خود فرد قابل تشخيص است اما تشخيص دليل بالا بودن چربي خون با پزشک متخصص است.
بنابراين اولاً براي تفسير و تشخيص نهايي حتماً بايد با پزشک متخصص مشورت کرد و در ثاني، تا پيش از مراجعه به متخصص، مصرف هر گونه دارو ممنوع است.
دکتر اصغر صفرزاده خسرو شاهي
متخصص بيماري هاي داخلي ـ گوارش
منبع:همشهري جوان، شماره 252