تغذيه با شير مادر

تغذيه با شير مادر سالم ترين راه براي مراقبت از نوزاد است که هم براي کودک و هم براي مادر سودمند است. اين روش به نوزاد کمک مي کند تا مواد مغذي مناسبي دريافت کند و فرصتي بوجود مي آورد که مادر و کودک بيشتر با يکديگر مرتبط و صميمي شوند. اما همه مادران نمي خواهند و يا نمي توانند به کودک خود شير دهند. در حاليکه شير مادر بهترين و کاملترين غذا براي نوزادان است که مواد غذايي با ارزش و مناسبي مثل کربوهيدرات، پروتئين، چربي و آنتي بادي ها را دارد که به کودک کمک مي کند با بيماري ها و عفونت ها مبارزه کند. درحقيقت شير مادر به مادر کمک مي کند تا از احساس صميميت با کودکش بهره مند شود و مي تواند تجربه آرامش بخش و باارزشي هم براي مادر و هم براي کودک باشد. اگر مادري عفونتي (مثل HIV يا هپاتيت) داشته باشد نمي تواند به کودکش شير دهد چرا که عفونت از طريق شير مادر به نوزاد منتقل مي شود. بيماري هايي نظير بيماري قلبي، کليوي، و يا کساني که به طور طولاني مدت تحت درمان قرار گرفته اند بهتر است کودکانشان را با شيرخود تغذيه نکنند. برخي زنان هم به طور ساده نمي توانند شير کافي توليد کنند. برخي ديگر هم دوست ندارند که خودشان شير بدهند، پس تغذيه با بطري و شيرخشک را انتخاب مي کنند. به هر حال تصميم گيري براي تغذيه با شير مادر يک مسئله شخصي است و هر زني بعد از آنکه در مورد شير مادر مسائل زيادي را ياد گرفت خود به خود تصميمش راجع به تغذيه با شيري غير از شير مادر عوض مي شود.

مطالب کليدي در مورد شيردهي مادران
 

بهتر است که سريعاً پس از تولد يا کمي پس از آن شيردهي آغاز شود. اولين شيري که از سينه بيرون مي آيد "کلستروم" يا "آغوز" نام دارد که از لحاظ آنتي بادي ها و مواد مغذي بسيار غني است و کودک را در مقابل بيماري ها محافظت مي کند و متخصصين توصيه مي نمايند که هرگز نبايد کودک را از آن محروم کرد. همچنين سريع شروع به شيردهي کردن باعث مي شود که کودک به سينه و تغذيه با آن عادت کند. شيردهي ممکن است تا 40 دقيقه طول بکشد، از اين رو مادر نياز دارد تا در جايي راحت بنشيند. جايي که انتخاب مي کند بايد طوري باشد که براي بازوها و کمر تکيه گاه مناسبي وجود داشته باشد. مثلاً مي توان از چند بالش استفاده کرد. همچنين سرکودک نيز بايد تکيه گاه مناسبي داشته باشد. براي کاهش زخم نوک سينه خوب است که جايگاه هاي مختلفي را براي نشستن انتخاب کنيد چرا که جايگاه هاي مختلف فشارهاي متفاوتي را بر نوک سينه وارد مي کند. در چند هفته اول بهتر است که زمان را به کودک بسپاريد، يعني هر گاه که او خواست. شير مادر زودتر از شيرخشک هضم مي شود بنابراين کودکاني که شير مادر مي خورند بيشتر ازکودکان شير خشک خوار نياز به شيردهي دارند. اما به طور ميانگين هر يک ساعت و نيم تا سه ساعت يکبار بايد کودک را شير داد. البته هرچه اشتهاي کودک افزايش يابد اين زمان کمتر خواهد شد. سعي نکنيد براي شير دادن (با شير مادر) براي کودک زمان خاصي را مشخص کنيد. اين کار ميزان شير را کم مي کند و کودک را گرسنه و بي قرار مي سازد. کودکان با هم متفاوتند. ميانگين زمان شيردهي بين يک ربع تا 40 دقيقه مي باشد. اما اجازه دهيد کودک خودش تصميم بگيرد که چقدر تمايل دارد شير بخورد. در طول شير دادن کيفيت شير تغيير مي کند. ابتداي شير، تشنگي را برطرف مي کند. قسمت بعدي آن به کودک انرژي مي دهد و گرسنگي اش را برطرف مي سازد. خوب است که وقتي کودک از يک سينه تغذيه کرد، سينه ديگر را در دهانش بگذاريد. اگر چه کاملاً عادي است که در هر بار شيردهي، کودک از يک سينه تغذيه کند. فقط مواظب باشيد که در هر بار شير دهي به طور متناوب از هر دو سينه شير بدهيد.

نکاتي چند درباره شيردهي
 

- شيردهي هميشه به مادران در کاهش وزن کمک نمي کند اما برخي مادران شيرده بيش از آنچه مي خورند کالري مي سوزانند که باعث مي شود سريع تر کاهش وزن پيدا کنند. همچنين اکسي توسين که در طول شير دهي در بدن مادر آزاد مي شود باعث مي شود رحم منقبض شود و مادر به شکل پيش از حاملگي در آيد.
- اندازه سينه در ميزان توليد شير نقشي ندارد. علت بزرگي و کوچکي سينه هر زن بستگي به ميزان غدد چربي موجود در آن دارد. ميزان غدد شيري که موجب توليد شير مي شود معمولاً در همه زنان يکسان است. زناني که سينه هاي بزرگ دارند در حين شيردهي بايد مراقب باشند تا حجم سينه موجب آزار کودک نشود.
- برخي ناراحتي ها در چند روز اول شيردهي طبيعي است اما نبايد توأم با درد باشد. هر زني به طور مداوم نوک سينه اش زخم شود بايد به پزشک مراجعه کند تا از بروز خونريزي، ترک و تاول زدن نوک سينه جلوگيري کند. اغلب، درد سينه به اين خاطر به وجود مي آيد که يا کودک در موقعيت صحيح شير خوردن قرار نمي گيرد و يا آنکه به طور صحيح با سينه تماس پيدا نمي کند. در اين گونه مواقع راهنمايي پزشک مي تواند مشکلات را بر طرف سازد. از دلايل ديگر که باعث زخم نوک سينه مي گردد. استفاده از کرم ها و پمادهايي است که نامناسب مي باشند و يا پوشيدن سوتين هايي که در آن لايه هايي پلاستيکي و فيبري دارد. بسيار مهم است که در اين دوران سوتين هايي بپوشيد که نرم و راحت باشد و در آن از مواد طبيعي استفاده شده باشد.
- تغذيه خوب بسيار مهم است چرا که هم در کيفيت شير تأثير مي گذارد و هم براي سلامت مادر لازم است. بسيار با اهميت است که خوب و منظم غذا بخوريد و از چهار گروه مهم غذايي در رژيم خود استفاده کنيد: 1) نان، برنج، ماکاروني و سيب زميني (کربوهيدرات نشاسته اي) 2) ميوه و سبزيجات 3) شير و لبنيات (منابع مهم کلسيم) و 4) گوشت، ماهي و مواد غذايي وابسته به آن.
- نيکوتين از طريق شير مادر به کودک منتقل مي شود. زنان شيرده بايد سعي کنند سيگار نکشند. کودکاني که والدين آنها سيگار مي کشند بيشتر در معرض آسم و بيماري هاي ريوي قرار مي گيرند و همچنين در معرض خطرات بيماري هاي قلبي واقع مي شوند.

نشانه هاي کافي بودن ميزان شير مادر
 

1) کودک شما زود به زود شير مي خورد: شير مادر سريع هضم مي شود (معمولاً 1/5 تا 2 ساعت) از اين رو کودکان شيرخوار (شير مادر) زودتر از کودکان شيرخشکي گرسنه مي شوند. برخي از کودکان نياز شديدي به مکيدن دارند. همچنين کودکان اغلب براي احساس امنيت بيشتر به اين نياز دارند که به طور مداوم با مادر تماس داشته باشند. تمام اين موارد طبيعي است و با برآوردن اين نيازها کودک لوس نمي شود. 2) کودک شما به طور ناگهاني دفعات شير خوردنش افزايش مي يابد و يا اينکه طولاني مدت شير مي خورد: اين حالت، جهش رشد کودک است. کودک گاهي ميزان شير خوردنش بيشتر مي شود که معمولاً از چند روز تا يک هفته طول مي کشد و اين امر باعث افزايش ميزان شير مادر مي گردد. در صورت بروز اين حالت به کودک مکمل غذايي ندهيد. مکمل دادن (مانند شير خشک، آب قند و ...) به بدن هشدار مي دهد که کودک نياز به شير بيشتر ندارد و در نتيجه ميزان شير کاهش مي يابد. 3) کودک مثل قبل (طولاني مدت) شير نمي خورد: با بزرگتر شدن کودکان و بهتر شدن شير خوردن آنها، نسبت به قبل بهتر ياد مي گيرند که چگونه شير را از سينه استخراج کنند. 4) کودک شما ناآرام است: بيشتر بچه ها معمولاً در روز يک زمان خاصي را براي ناآرامي و بي قراري دارند که غالباً شب مي باشد. برخي کودکان نيز بيشتر وقتها نا آرام هستند. اين ناآرامي دلايل بسياري مي تواند داشته باشد و برخي اوقات قبل از آنکه علت را پيدا کنيد نا آرامي برطرف مي شود. 5) کودک پس از شير خوردن يک بطري شيرخشک يا شير جوشيده را با ولع مي بلعد: بسياري از کودکان با ميل خود يک بطري شير را حتي پس از يک تغذيه کامل از سينه مادر، مي خورد. البته اگر اين کار را بطور مرتب تکرار کنيد شيرتان کم خواهد شد سينه تان شير تراوش نمي کند يا خيلي کم تراوش مي کند و يا اينکه تراوش آن قطع شده است: تراوش کردن شير ارتباطي با ميزان شيرتان ندارد. تراوش شير اغلب قطع مي شود تا اينکه ميزان شير مادر با نياز کودک هماهنگ شود. 6) سينه تان به طور ناگهاني صاف و خالي مي گردد: اين حالت نيز پس از آنکه ميزان شيرتان با نياز کودک هماهنگ شد برطرف مي گردد. 7) هنگامي که سينه تان را مي دوشيد خيلي کم شير مي آيد و يا اينکه اصلاً نمي آيد: ميزان شيري که شما مي توانيد از سينه تان بدوشيد، اندازه گيري خيلي دقيقي براي ميزان شيرتان نيست. هنگامي که يک کودک، به طور صحيح سينه را بمکد، تأثير آن برجاري شدن شير از هر شيردوشي بهتر خواهد بود. همچنين شير دوشيدن يک مهارت خاصي لازم دارد و با شيردادن فرق دارد. و البته بستگي به نوع شيردوشي که استفاده مي کنيد هم دارد. برخي مادران با آنکه شير بسيار زيادي دارند قادر نيستند حتي اندکي شير بدوشند.

عوامل مؤثر در کاهش ميزان شير مادر
 

- شير دادن يک جريان عرضه و تقاضا است. شير در صورتي توليد مي شود که کودک شير بخورد و ميزان شيري که مي خورد به بدن مي فهماند که چه مقدار شير نياز دارد. هر بطري شير خشک، آب، آب ميوه که کودک مي گيرد باعث مي شود که بدن شير کمتري توليد کند.
- مشکل با نوک سينه: براي کودک استخراج شير از بطري راحت تر از استخراج شير از سينه مادر است و در نتيجه با بطري شير دادن به کودک هم باعث مي شود که کودک سينه را به خوبي نتواند بگيرد و هم ترجيح مي دهد براي راحتي بيشتر با بطري تغذيه کند.
- کودک خواب آلوده: در چند هفته اول، کودکان غالباً مي خوابند و خيلي کم تقاضاي شير مي کنند. اما شما در هر صورت هر دو ساعت يکبار در روز و هر 4 ساعت در شب به کودک شير دهيد تا ميزان شيرتان کم نشود.
- قطع کردن شير دهي توسط مادر به توليد شير و ميزان آن آسيب مي رساند و باعث مي شود که چربي موجود در شير که موجب وزن گرفتن کودک و پر انرژي ماندن او در بين فواصل شيردهي مي گردد به او نرسد.
- در هر وعده از يک سينه شير بدهيد: اگر تمايل داريد که شير شما افزايش يابد، بگذاريد کودک در هر وعده از يک سينه کامل تغذيه کند و سپس سينه ديگر را به او بدهيد.

ضوابط و معيارهاي توزيع شير مصنوعي
 

- چند قلويي چنانچه مشکلي در رشد کودکان مشاهده شود.
- مطلوب نبودن نمودار رشد شيرخوار (به نحوي که پس از دوبار توزين 2 هفته تغيير نمودار حاصل نشود) بايد به مادر آموزش هاي لازم در خصوص وضعيت صحيح شيردهي، مکيدن صحيح پستان و ... داده شود و جهت اطمينان از رعايت اين موارد توسط مادر پس از 5 روز مراجعه کند و اگر پس از 15 روز از ملاقات اول تغييري در رشد حاصل نشد شير کمکي توصيه مي شود.
- بيماري هاي مزمن و صلب العلاج مادر (بيماري هاي کليوي، قلبي، کبدي، جنون به تشخيص و تأييد پزشک معالج) چنانچه منجر به معلوليت و از کار افتادگي مادر گردد.
استفاده دائمي از داروهاي ضد سرطانها، برومو کريپتين، ليتيوم، فنين ديون، فن سيکليدين، ارگوتامين، اعتياد به کوکائين يا هروئين، آنتي متابوليتها مانند متوتروکسات، تاموکسي فن.
- جدايي والدين (نگهداري پدر)
- فوت مادر
- فرزند خواندگي

توجه:
 

- ديابت منعي براي شيردهي ندارد
- سرطان پستان در صورت استفاده از متابوليتها منع شيردهي دارد
- داروهاي ضد صرع منع شيردهي ندارد
- کم خوني دليلي بر توزيع شير مصنوعي نمي باشد
- بيماري هاي رواني در صورت جنون و از کار افتادگي مادر منجر به استفاده از شير مصنوعي مي شود
- ابتلا مادر به هپاتيت فقط از نوع C منع شيردهي دارد
- در آرتريت روماتوئيد فقط با مصرف تاموکسي فن شيردهي ممنوع است.
منبع: نشريه پيام پزشک، ويژه هفته جهاني شير مادر. .