نویسنده:دکتر محمود عیسوی*
گفت و گویی در باب نگاه فرهنگی به تولید از منظراندیشه اسلام
متن پیش روی حاصل گفت و گوی ما با دکتر محمود عیسوی، پژوهشگر و عضو هیأت علمی دانشگاه اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، در باب شیوه های گسترش تولید است. وی، ضمن اشاره به منظومه ای بدون عناوین سال ها و ارتباط این عناوین با یکدیگر، یادآور می شود که ازجمله مهم ترین راه کارها در گسترش تولید توضیح توجه آموزه های دینی به آبادانی و عمران است. عیسوی بر این اعتقاد پای می فشارد که گسترش تولید با تأکید بر عناصر فرهنگی میسر می شود.تولید ملی و رویکرد به آموزه های اسلامی در گفت و گو با
امسال از جانب مقام معظم رهبری و با عنوان سال حمایت از تولید ملی و کار و سرمایه ایرانی معرف شده است. لطفاً نظر خود را در مورد عنوان است جاری بفرمایید.
از جناب عالی و مجموعه ارزش مند فصلنامه خردنامه همشهری به خاطر فرصتی که فراهم آوردید تا از این طریق با مخاطبان شما ارتباط برقرار کنم کمال تشکر وقدردانی را دارم. یکی از سنت های بسیار خوبی که حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری دنبال کردند و می کنند نام گذاری سال های مختلف و تعیین جهت گیری های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در یک سال، در قالب این نام گذاری ها، است.واضح است که این رویکرد به معنای آن نخواهد بود که توجه به عناوین مورد استفاده در این نام گذاری ها منحصر به یک سال است و پس از آن اهمیت خود را از دست می دهد. نگاه دقیق تر آن است که بگویم این نامگذاری ها بیانگر منظومه ای از ضرورت های به هم متصل است. منظومه ای که مناسب است به طور جدی در جامعه پی گیری شود؛ منتهی به دلیل این که دستیابی به این منظومه گام های متعددی را می طلبد هر بار، در قالب نامگذاری، یک گام در این مسیر برداشته می شود. در واقع هر سال ما این فرصت را می یابیم تا به تجمع همت های خود پیرامون آن محور مشخص بپردازیم. امسال را هم مقام معظم رهبری سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی اعلام کردند.
با توجه به مقتضیات مختلف جامعه و شرایط بین المللی باید بگویم که این انتخاب بسیار هوشمندانه است؛ کما اینکه مجموعه عناویی که طی سال های اخیر از سوی معظم له به عنوان اسامی سال های مختلف در نظر گرفته شده است به گونه ای همه این ویژگی را داشته اند، و در واقع، جهت مشخصی را درمسیر سربلندی ایران اسلامی دنبال کرده اند.
در آیین اسلام تأکید فراوانی بر مقوله تولید صورت گرفته است. اگر جامعه امروز ایران به این آموزه های الهی و اسلامی به خوبی توجه کند راه موفقیت در این حوزه را خواهد یافت.
واقع مطلب این است که بحث تولید ملی موتور محرکه اقتصاد کشوراست. اصولاً تولید در همه جوامع نقشی این چنینی دارد و به مثابه موتور محرکه اقتصاد عمل می کند. در آیین اسلام تأکید فراوانی بر مقوله تولید صورت گرفته است. اگرجامعه امروز ایران به این آموزه های الهی و اسلامی به خوبی توجه کند راه موفقیت در این حوزه را خواهد یافت. کما این که بسیاری از تحولاتی که شاه هستیم بعد از انقلاب در ابعاد مخلتف در ایران رخ داده است تحت تأثیر تمسک جستن به آموزه های دینی در زندگی اجتماعی اتفاق افتاده است. نگاه به گذشته یادآور آن است که ایران قبل از انقلاب عمدتاً جامعه ای کشاورزی بود؛ در اواخر دوره رژیم گذشته تبدیل به جامعه ای وارد کننده مواد غذایی و مصرفی و وضعیت مناسبی نداشت. در آن زمان باور عمومی جامعه هم آن بود که در ایران نمی شود کار تولیدی انجام داد. به زبان دیگر ذهنیت عمومی جامعه هم آن بود که در ایران نمی شود کار تولیدی انجام داد. به زبان دیگر ذهنیت عمومی جامعه به این باور غلط میل یافته بود که ایرانیان توان انجام هیچ کار مؤثری را در حوزه تولید، و نه مصرف صرف، ندارد و همه چیز را بای از خارج وارد کرد. نفت می فروختیم و تولیدات مورد نیاز خود را از خارج وارد می کردیم؛ اما امروز اوضاع بالکل فرق کرده است و حجم محصولاتی که در داخل تولید می شود یقیناً قابل مقایسه با گذشته نیست. در زمینه مسائل کشاورزی هم هم اکنون در ابعاد مختلف نیازهای داخلی کشور را تأمین می کنیم و کمتر نیاز به واردات داریم. این تحول حاصل عمل به آموزه های آیین اسلام است که از طریق انقلاب اسلامی به مردم ایران منتقل شد.نگاهی به آیات و روایات تشویق مردم به کار و تولید اقتصادی رانشان می دهد. از بیان قرآن کریم می توان استفاده کرد که حضرت حق آبادانی زمین را به انسان واگذاشته است.
"و الی ثمود اخاهم صالحا قال یا قوم اعبدوا الله ما لکم من اله غیرهه هوانشاکم من الارض و استعمر کم فیها فاستغفروه ثم توبو الیه ان ربی قریب مجیب" (و به سوی قوم «ثمود»، برادرشان «صالح» را (فرستادیم)؛ گفت: «ای قوم من! خدا را پرستش کنید، که معبودی جز او برای شما نیست! اوست که شما را اززمین آفرید، و آبادی آن را به شما واگذاشت! از او آمرزش بطلبید، سپس به سوی او بازگردید. که پروردگارم (به بندگان خود) نزدیک، و اجابت کننده (خواسته های آنها است)(1)
نگاهی به آیات و روایات تشویق مردم به کار و تولید اقتصادی رانشان می دهد. از بیان قرآن کریم می توان استفاده کرد که حضرت حق آبادانی زمین را به انسان واگذاشته است.
این آبادانی فقط محدود به آبادانی بر اساس کشاورزی و استفاده مستقیم از منابع آب و خاک نیست؛ بلکه به دیگر امکان های استفاده از طبیعت جهت آبادانی نیز اشاره می کند. بنابراین صنایع مختلف، که بر اساس استفاده از منابع طبیعی به تولید دست می زنند، را می توان مصداقی از مصادیق آبادانی زمین به حساب می آیند.توجه به کارهای تولیدی در اسلام بسیار جدی وارده شده است و موضوع تأکید ویژه این دین مبین است. واقعیت آن است که اگر دستگاه های فرهنگی و تبلیغی ما بتوانند تأکید روایات را بر مسئله کار در جامعه نهادینه کنند و به فرهنگ سازی در این زمینه روی آورند ما شاهد تحول بزرگی در مسایل اقتصادی جامعه خواهیم بود.
بخشی از مشکلات موجود در حوزه مسائل اقتصادی برمی گردد به نگاه های ناصحیح فرهنگی؛ برای عبور از این گروه از مشکلات لازم است تا به آموزه های اسلامی بپردازیم، ذیل پرتو آگاهی بخشی آنها، این گروه از نگرش های غلط فرهنگی خود را نقد نماییم.
به نظر شما عبور از مشکلات فعلی کشور در حوزه تولید و ارتقاء وضعیت اقتصادی کشور چگونه ممکن است؟
به لحاظ فنی، و از منظر دانش اقتصاد، این موضوع کاملاً آشکار شده است که حل بزرگترین مسائل اقتصادی جامعه هزینه بر است و پاسخ یک طرفه ندارد. به عنوان نمونه می توان به معادله ای اشاره کرد که میان تورم و بی کاری برقرار است. به گفته اقتصاددانان حل مشکل تورم و بی کاری به گونه ای است که مهار یکی مستلزم شدت پیدا کردن دیگری است؛ اگر بخواهیم بی کاری را کم کنیم به تورم دامن زده خواهد شد. اگر بخواهیم تورم را مهارکنید بی کاری در جامعه رخ خواهد داد. بنابراین جامعه باید به انتخاب میان این دو مقوله دست بزند. نکته آنجا است که، علاوه بر پاسخ های کوتاه مدت، اقتصاددانان بر این باورند که براساس برنامه ریزی می توان به حل مسائل غامض اقتصادی دست زد. در مثال پیش گفته هم همین وضعیت برقرار است. به باور عالمان اقتصاد ذیل برنامه ریزی های بلند مدت می توانیم رابطه میان تورم و بی کاری را به گونه ای سامان دهیم که، در نهایت، هم بی کاری و هم تورم کاهش پیدا کند. این رویکرد مبتنی بر اهمیت دهی به مقوله تولید است. به عبارت دیگر کلید حل مشکل تورم و بیکاری در گرو توجه به مقوله تولید است. وقتی تولید در جامعه، بر اساس برنامه ریزی مشخص و با هدف گذاری صحیح، به بالا بردن سطح بهره وری اقتصادی در آن جامعه بیانجامد هم هزینه های تولید کاهش پیدا می کند و هم اشتغال افزایش می یابد. بهه این ترتیب هم تورم و هم بی کاری تا حدی مهار می شود. این مثال ساده خود نشان گر جایگاه تولید در فرایند های اقتصادی است. اینجا است که می توان دانست چرا از نظر اقتصادی توجه به عنصر تولید تا این میزان حائزاهمیت است.اصلی ترین ضرورت های اقتصادی کشور در شرایط فعلی چیست؟
امروز ضرورت جامعه ما این است که مسأله تولید را در آن به طور جدی مورد توجه قرار دهیم. چنین توجهی هنگامی نتیجه بخش خواهد بود که ما قادر به افزایش بهره وری در صنایع و گسترش کمی و کیفی محصولات گردیم.مسأله عمده دیگر وضعیت بین المللی کشور است. از یک طرف تهدیدات بین المللی وجود دارد و تحریم هایی را که بیش از سی سال است تجربه کرده ایم به صورت تشدید یافته ای پیش روی خود می بینیم. البته این مسئله تازه ای نیست؛ در شرایط مختلف بعد از انقلاب به ویژه در دوران جنگ تحمیلی تحریم های متعددی بر ایرانیان تحمیل شد. به عنوان نمونه در شرایط جنگ تحمیلی نفت ما را تحریم کردند و فشارهای اقتصادی مختلفی را بر جامعه وارد کردند. هدف شان مشخص بود. دشمنان می خواستند جامعه ایران را از موقعیت جهانی خود به زیر بشکند و این کشور مستقل و انقلابی را به دایره اقمار خود بازگردانند. آنها به این نتیجه رسید بودند که نبرد نظامی راه به جایی می برد و لازم است که نبردی اقتصادی نیزعلیه مردم ایران به راه افتد. البته، همان طور که در جنگ نظامی ما در حوزه دفاع از جان و مال و ناموس کشور موفق ظاهرشدیم، در مواجهه اقتصادی نیز سربلند از صحنه بیرون آمدیم. این وضعیت هم اکنون نیز، در نبرد اقتصادی تازه ای که دشمنان ما آغاز کرده اند، نتیجه مشابهی را به بار می نشاند. امروز، در جنگ اقتصادی ای که بر علیه کشور اسلامی ایران وجود دارد، باید تاکتیک هایی را مورد استفاده قرارداد که ما را در این مواجهه اقتصادی موفق نماید. به نظرمی رسد که راه اصلی پاسخگویی به تهدیداتی از این دست گسترش تولید ملی و ایجاد خوداتکایی ملی است. در واقع باید به بحث تولید ملی توجه ویژه ای داشته باشیم.
یکی از مشکلات مهم فعلی جامعه ما وجود حجم قابل توجهی از نقدینگی سرگردان است. این نقدینگی اگر به سمت تولید هدایت پیدا نکند به مثابه عاملی مشکل آفرین در عرصه اقتصادی کشور ظاهر خواهد شد. با این حال نباید وجود نقدینگی را تهدیدی همیشگی برای وضعیت اقتصادی و شرایط تولید دانست. این حجم وسیع از نقدینگی اگر جذب بازار تولید شود رونقی گسترده ای را در اقتصاد کشورسبب می شود و تولید ملی را گسترش می دهد.
واقعیت آن است که استعداد کشور ما برای گسترش تولید داخلی و ملی بسیار فراوان است. اجازه دهید به این نکته اشاره کنم که ما ظرفیت های گوناگونی داریم که می توانند جایگاه ایرانی را در حوزه تولید فراتر از مرزهای ملی در سطح جهانی ارتقاء بخشد نفت خام یکی از این منافع است. نکته آنجا است که این منابع باید با اراده و همت مردم همراه شود. این اتفاق زمانی رخ می دهد که ما به آموزه های دینی مشوق گسترش تلاش و کارتوجه نماییم.
بخشی از مشکلات موجود در حوزه مسائل اقتصادی برمی گردد به نگاه های ناصحیح فرهنگی؛ برای عبور از این گروه از مشکلات لازم است تا به آموزه های اسلامی بپردازیم، ذیل پرتو آگاهی بخشی آنها، این گروه از نگرش های غلط فرهنگی خود را نقد نماییم.
چگونه می توان هدف گسترش تولید ملی را محقق نمود؟
واقعیت آن است که ما هر زمان همت خود را مضاعف کرده ایم به قله های پیشرفت دست یافته ایم. در این زمینه هم اگر برخی از رویکردها را تعقیب نماییم بیش از گذشته موفق خواهیم بود. در این میان توجه به عنصر بهره وری و استفاده از بهینه از منابع، توان علمی، نیروی انسانی و فرصت در اختیار می تواند به بهبود کمی و کیفی تولید در جامعه کمک نماید.هم چنین باید اضافه کنم که سیاست گذاری های مبتنی بر کاهش هزینه های مختلف تولید در عرصه های مختلف نظیر مکانیزه کردن کشاورزی، بهینه سازی خطوط تولید صنعتی و به روزرسانی فن آورانه آنها و توجه به عنصر تکنولوژی در نوسازی فرآیندهای تولیدی کشور می تواند نقش مهمی در این زمینه ایفاء نماید.
هم چنین مسئله آموزش نیروی انسانی، که به بهره وری هرچه بیش تر در تولید می انجامد، یکی از راه هایی است که به شکوفایی تولید ملی کمک می کند.
ترویج عناصر مؤثر فرهنگی در زمینه مسائل اقتصادی و تولید ملی یکی از پیش نیازهای دسترسی به اهداف امسال است. جهت انجام این مهم لازم است تا به تشویق فرهنگ کار، تأکید بر وجدان کاری، لزوم قانون مداری و مقولاتی از این قبیل روی آوریم و تلاش خود را مصروف آن داریم که مردم از رابطه نگاه های عبادی و رویکرد به پارامترهایی از این دست اطلاع حاصل کنند.
به باور عالمان اقتصاد ذیل برنامه ریزی های بلند مدت می توانیم رابطه میان تورم و بی کاری را به گونه ای سامان دهیم که، در نهایت، هم بی کاری و هم تورم کاهش پیدا کند. این رویکرد مبتنی بر اهمیت دهی به مقوله تولید است. به عبارت دیگر کلید حل مشکل تورم و بیکاری در گرو توجه به مقوله تولید است.
اگر تولید کننده بر این باور صحیح اعتقاد راسخ بیابد که تلاش وی در تولید کیفی کالای مورد نیاز مردم بخشی از تقوا است یقیناً کیفیت تولید وی ارتقاء خواهد یافت. به این ترتیب می توانم نتیجه بگیرم که تلاش برای اندراج هر چه بیش تراین گروه از عناصر فرهنگی در ذهنیت عمومی و ایجاد باوردینی نسبت به مباحث اقتصادی نقشی مهم در رویکرد به عنوان امسال خواهد داشت و به رشد و شکوفایی ملی ما مدد شایان توجهی خواهد رساند.شاید از تولید با کیفیت ملی، که هدف آن کسب رضایت مردم است، به مثابه امری فرهنگی و حایز ارزش های دینی سخن می گویید. با این حساب خرید کالای خارجی چگونه خواهد بود؟
یکی دیگر از مشکلاتی که در کشور ما وجود دارد تمایل به مصرف کالاهای خارجی است. باید فرهنگ عدم استفاده از کالاهای داخلی به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود. از جمله ابزارهای تحقق بخشی به این مسئله مدیریت مناسب است. باید به سمت شرایطی برویم که تنها آن کالاهایی وارد کشور شود که در داخل تولید نمی شود. البته هم زمان با این تصمیم لازم است که به بهبود کیفیت کالاهای داخلی نیز روی آوریم تا مردم رغبت بیشتری برای مصرف تولیدات داخلی از خود نشان دهند. بنابراین مدیریت تولیدات داخلی در کنارمدیریت واردات کالاهای خارجی رویکرد متناسبی است که باید در راه گسترش تولید ملی مورد توجه قرارگیرد. از خداوند بزرگ می خواهم که مسئولین امر، در حوزه های مختلف خصوصاً دولت و مجلس، با قانون گذاری و جهت گیری های مناسب به هدف خود در ارتقاء توان داخلی در عرصه تولید دست یابند.در پایان به یک نکته تکمیلی اشاره می کنیم و آن ضرورت وجود امنیت اقتصادی است. امنیت اقتصادی وقتی حاصل می شود که با فساد اقتصادی و اجتماعی مبارزه ی جدی و مناسبی صورت پذیرید. در چنین فضایی است که عناصر سالم، معتقد و با انگیزه می توانند پای به عرصه تولید بگذارند. طبعاً نقش قوه قضائیه در این مهم نقشی اساسی است. به هر حال، به باور بنده، اگرمردم و دستگاه های اجرایی و قضایی، دست در دست هم، به مقوله گسترش تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی بپردازند تحقق شعار امسال دور از دسترس نخواهد بود.
پی‌نوشت‌ها:
1- قرآن کریم: هود، 61.
* عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی
/ج
