نویسنده: محمد مهدی بهمنی
گشت و گذاری در خیابان تاریخی سپه قزوین
کمی بعید به نظر می رسد یک راسته خیابان که محل رفت و آمد اتومبیل های دودزا و رهگذران عجول است، یک اثر تاریخی باشد. اما سال 1387 سازمان میراث فرهنگی استان قزوین، یک خیابان شلوغ را اثری تاریخی اعلام و در فهرست آثار ملی کشور ثبت کرد. خیابان «سپه» شهر قزوین به استناد دستنویس های جهانگردان وطنی و فرنگی، همچنین اشعار «عبدی بیک شیرازی»، شاعر خوش ذوق درباره شاه طهماسب، اولین خیابان ایران است. این خیابان که بیش از 4 قرن از عمرش می گذرد، در متون ادبی و تاریخی، گذری بوده دلگشا که از فرط فراخی،بعضی آن را به اشتباه میدان گفته اند. عبدی بیک در اشعارش، اولین خیابان ایران را «بهشت ثانی» خوانده و در توصیفات وسوسه کننده اش از جوی های پر آب، سایه سار درختان و خانه های اشرافی اش گفته است. حال از آن بهشت ثانی، خاطراتی مانده و تک و توک بناهایی که شاید کمک کند به ذهن های خیال پرداز تا آن همه سرسبزی و جبروت را دوباره زنده کنند.
نکته
قدیمی های خیابان قدیمی
اگر چه خیابان سپه زمانی تفرجگاهی عمومی بوده اما حالا کمتر کسی گذرش برای تفریح به آن می افتد. غیر از قدیمی های این خیابان، بیشتر عابران آن یا مشتری های بازارچه میوه و تره باری هستند که روبه خیابان دهان باز کرده و یا مسافرانی هستند که در راهند و قصد درنگ کردن در آن را ندارند.عکس: محمد مهدی بهمنی
چطور برسیم؟
شروع از سر در عالی
خیابان سپه، زمانی 800 متر بیشتر نبود اما حالا بین سردرعالی در شمال خیابان و چهار راه شهدا در جنوب آن بیشتر از هزار و 500 متر فاصله است.* از میدان تهران قدیم تا چهارراه شهدا که جنوبی ترین نقطه خیابان سپه (شهدای انقلاب) به حساب می آید، فقط یک خیابان نه چندان طولانی راه است. اگر از شمال به شهر وارد شده اید و در میدان 22 بهمن هستید، تاکسی ها و اتوبوس ها آماده اند تا ابتدا شما را به سبزه میدان برسانند. از آنجا هم می توانید سواره یا پیاده و از راه خیابان پیغمبریه خودتان را به سردرعالی که در شمالی ترین نقطه خیابان سپه قرار دارد برسانید. اگر هم در راه آهن از قطار پیاده شده اید راه سر راستی در پیش دارید. اتوبوس و سواری هایی که از جلوی ایستگاه راه آهن می گذرند، شما را در اسرع وقت به میدان شهدا خواهند رساند.
کجا بگردیم؟
روزگار سپری شده سپه
اگر می خواهید در خیابان سپه و دیدنی های تاریخی اش گردش کنید، دست کم باید یک نیمروز وقت بگذارید* اگر خیابان گردی را از شمال سپه شروع کردید، اول از همه به سردرعالی خواهید رسید.
* سردر عالی قاپو: آنچه حالا عالی قاپوی قزوین نامیده می شود، زمانی یکی از هفت در بزرگی بود که به دولت خانه صفویان باز می شد، دولت خانه ای که در عهد شاه طهماسب و مدتی از عهد سلطنت شاه عباس، مقر حکومتی و محل بروبیای ترکان صفوی بود. از جمله دیدنی های سردر عالی، کتیبه لاجوردی رنگی است که به خط خوش «علی رضا عباسی» خوشنویس بی همتای عصر شاه عباس مزین است.
* مسجد، مدرسه شیخ الاسلام: 2 لنگه در چوبی مسجد، مدرسه «شیخ الاسلام» یا «مسعودیه» که به سختی و با سر و صدا بر پاشنه خود می چرخند را می توانید در انتهای عقب نشینی شرقی خیابان سپه ببینید. درِ مسجد شیخ اسلام موقع نماز به روی عابران باز است، اما برای تماشای مدرسه که حالا محل سکونت و سوادآموزی طلاب علوم دینی است، باید از سرایدار آن اجازه بگیرید.
* مسجد جامع: اگر به روایاتی که مدعی اند اولین بانی مسجد جامع قزوین، «هارون الرشید» عباسی است، اعتماد کنیم باید این مسجد را یکی از کهنسال ترین مساجد ایران بدانیم. گنبد فیروزه ای رنگ، 4 ایوان خوش فرم، صحن فراخ و شبستان های نیمه تاریک مسجد جامع، یک شبه، یک ساله و یا حتی در یک سده ساخته نشده اند. مسجد جامع قزوین مجموعه ای است مفصل از معماری ایرانی که طی هزار و 200 سال جمع و جور شده است. زیباترین بخش مسجد، گنبدخانه سلجوقی آن است که نباید از دستش داد.
* آب انبار مسجد جامع: 40 سالی می شود کسی به قصد آب برداشتن، پله های آب انبار را دو تا یکی پایین نرفته. حالا پله های آب انبار به مخزن خشک و خالی هزار و 800 متر مکعبی اش ختم می شود که در عهدشاه سلیمان صفوی به همت «علی خان نامی» ساخته شده است. ساکنان محله دباغان، زمستان ها به شکم این آب انبار، آب می بستند تا در تابستان از آب خنکش بنوشند.
* مهمانخانه بزرگ قزوین: از اولین مهمانخانه ایرانی با شکل و شمایل هتل های فرنگی چیزی جز چند قطعه عکس سیاه و سفید باقی نمانده است. صد و اندی سال پیش به دستور ناصرالدین شاه و به مباشرت «باقر خان سعد السلطنه» در جوار مسجد جامع و درست در جنوبی ترین نقطه خیابان سپه، هتلی ساخته شد که در آن انواع و اقسام امکانات و خدمات هتل های روز دنیا به مشتریان ارائه می شد. سال 1310 اولین مهمانخانه ایران با خاک یکسان شد تا خیابان سپه به سمت چهار راه شهدا قد بکشد.
* در همسایگی خیابان: در در درازای کوچه امامزاده اسماعیل (ع) که به موازات خیابان سپه کشیده شده، می توانید بر مزار امامزاده اسماعیل (ع) فرزند امام صادق (ع) و احمد غزالی، برادر کوچک امام محمد غزالی- عالم برجسته قرن پنجم- حاضر شوید. امامزاده اسماعیل (ع) در ابتدای کوچه، دستگاه شناخته شده ای دارد، اما برای پیدا کردن مزار احمد غزالی باید سراغ مسجد احمدیه را بگیرید.
منبع: نشریه سرزمین من شماره 36
