نویسنده: رامین رامین نژاد
حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) از پیامبران مبعوث بر بنی اسرائیل است. نام آن حضرت در انجیل برنابا با تلفظ «سَموئیل» (1) و در زبور داوود و کتاب اول سموئیل نبی (علیه السلام) با تلفظ «شِموئیل» آمده است.(2) در قرآن کریم نام آن حضرت به صراحت ذکر نشده، اما در سوره ی بقره ضمن شرح گفت و گوی او با قوم بنی اسرائیل، سه بار از آن حضرت با عنوان «پیامبر ایشان» یاد شده است.(3) آن حضرت به سال 1105 ق.م در رامَه واقع در شمال بیت المقدس زاده شد. مادرش ــ حَنّا ــ او را نذر خانه ی خدا در شیلو کرد و آن هنگام که فرزند خود را از شیر باز گرفت، نذر خویش ادا نمود.(4) «شموئیل بزرگ می شد و خداوند با او می بود و از تمامی کلماتش یکی بر زمین نمی افتاد و تمامی بنی اسرائیل از دان تا بِئیرِشِبعَ دانستند که شموئیل از جانب خداوند به پیغمبری منصوب است».(5) قوم بنی اسرائیل از حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) خواستند تا پادشاهی برای ایشان تعیین کند، پس آن حضرت به فرمان خداوند طالوت (در تورات: شاؤل، پسر قیش) را به عنوان مَلِک بر آن مردم نصب کرد و او با عمالیقیان که دشمنان دیرینه بنی اسرائیل بودند، جنگید و آن ها را شکست داد. قرآن کریم این واقعه را به اختصار ذکر کرده، اما در کتاب سموئیل نبی (علیه السلام) به تفصیل به این موضوع پرداخته شده است.(6) حضرت سموئیل (علیه السلام) با حضرت داوود نبی (علیه السلام) در شهر بیت لحم دیدار و او را با روغن مقدس مَسح کرد.(7) خداوند سه پسر به نام های وَشنی، اَبیّاه و یوئیل به حضرت سموئیل (علیه السلام) عطا فرمود.(8) در کتاب سموئیل (علیه السلام) دو بار و با عبارت هایی مشابه از وفات حضرت سموئیل (علیه السلام) سخن به میان آمده است: «و سموئیل وفات نمود و تمامی بنی اسرائیل جمع شده از برایش نوحه سرایی نمودند و او را در خانه اش در راماه دفن کردند».(9)
شهرک راماه در 6 کیلومتری شمال غربی بیت المقدس و بر سر راه بیت المقدس به رام الله قرار دارد. بر روی تپه ی کم ارتفاع و سرسبز روستای «نبی سموئیل»، عمارت حرم مطهر حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) دیده می شود. این بنای سنگی در سه طبقه ساخته شده است که شامل سرداب مطهر و مسجد و مناره ای سنگی و شش ضلعی است. بر تابلو راهنمای فلزی که در سمت راست ایوان ورودی حرم نصب گردیده، عبارت: «قَبرُ النَّبی ساموئل» نوشته شده است و ترجمه ی معادل آن نیز به زبان های عبری و انگلیسی دیده می شود. پس از ورود به ایوان و داخل شدن به فضای مُسقّف، در سمت چپ، یک راه پلّه سنگی که یک طرف آن نرده کشی شده است، زائران را به سمت سرداب مطهر و مقبره ی حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) هدایت می کند. در زمان تسلط اعراب مسلمان در این منطقه، مقبره ی حضرت سموئیل با پارچه های سبزرنگ و قالیچه های زیبا پوشانیده شده بود، اما پس از اشغال فلسطین، یهودیان ضمن حضور نظامی در اطراف حرم مطهر، نمادهای اسلامی را محو کردند و بر روی مزار آن حضرت پارچه هایی آویختند که بر آن ها مضامین عبری نوشته شده بود. این حرم شریف مورد احترام یهودیان، مسلمانان و مسیحیت است. این بقعه ی متبرّک تاریخی دیرینه دارد. در سال 553 ق / 1157 م کلیسایی بر فراز مزار حضرت سموئیل (علیه السلام) ساخته شد. بنیامین تودولایی در سال 568 ق/ 1173 م این مکان را دیده و در سفرنامه ی خود چنین نقل کرده است: «به سانتا ساموئل ــ شهری قدیمی در شیلو که در دو مایلی اورشلیم است ــ می رسیم. هنگامی که مسیحیان راملَه را ــ که در کتاب مقدس به نام رامَه آمده ــ از عرب ها گرفتند، آن جا قبر ساموئل را در نزدیک یک کنیسه پیدا کردند. استخوان های او را بیرون آوردند و به شیلو بردند و در آن جا دفن کردند و روی آن کلیسایی ساختند با همان نام سانتا ساموئل. این کلیسا تا به امروز باقی است».(10)
در سال 1142 ق/1730 م ترکان مسلمان عثمانی کلیسا را به مسجد تبدیل کردند و طاق های زیبای سنگی برای حرم ساختند و برای آن مناره ای بنا کردند. در سال 1296 ش/ 1336 ق/ 1917 م خسارت هایی به نمای خارجی ساختمان حرم وارد آمد که چند سال بعد مرمت شد. حرم مطهر حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) در منطقه ی مسلمان نشین و در محدوده ی تحت اختیار تشکیلات خودگردان فلسطین در جنوب رام الله قرار دارد و زائران آزادانه برای زیارت به این ناحیه می آیند. اعراب مسلمان از گذشته های دور، روزی را به نام «روز سموئیل نبی» نام گذاری کرده، در اطراف حرم آن حضرت خیمه برپا می کنند و ضمن اقامه ی نماز و قرائت دعا به زیارت آن حضرت مشرّف می شوند. یهودیان نیز در سالروز وفات آن حضرت در 25 ماه ایار (هشتمین ماه در گاه شماری یهود) مطابق با 24 اردیبهشت / 14 مه که آن را «روز سامُوئیل» می دانند، به زیارت حضرت سموئیل (علیه السلام) می آیند.
در ایران نیز مزاری منسوب به حضرت سموئیل (علیه السلام) وجود دارد. این بقعه در 11 کیلومتری شهرستان ساوه و در روستای کوچکی در جاده بوئین زهرا واقع است. جالب است که نام مدفون در آن بقعه حضرت «اِشْمُوئیل» ثبت شده که تلفظی عبری از نام آن حضرت است. قدمت ساختمان فعلی به دوره ی صفویه می رسد اما قسمت شرقی آن به دستور ناصرالدین شاه قاجار به بقعه افزوده شده و سنگ نبشته ای به خط نستعلیق بر دیوار نصب گردیده که مبیّن حضور شاه قاجار و همراهانش در آن جاست. بقعه ی منسوب به حضرت اشموئیل (علیه السلام) بنایی آجری است و پی دیوارها از سنگ تراشیده ساخته شده است و بر فراز بقعه، گنبدی سفید رنگ به چشم می خورد. در زیر گنبد، ضریحی آهنی و جدید به رنگ سبز بر روی قبر منسوب به آن حضرت نصب گردیده است. اطراف این بقعه، محصور نیست، اما مردمی که در مجاورت آن زندگی می کنند، محوطه ی آن را درختکاری نموده و به حرمت آن مکان شریف اهتمام دارند. نهر آبی در نزدیکی بقعه جریان دارد که به «آب چکّه بار» معروف است.
در کتاب سموئیل نبی (علیه السلام) که دو قسمت از کتاب مقدس را تشکیل می دهد، هیچ اشاره ای به خروج حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) از اراضی مقدس فلسطین نشده است و انتساب چنین مقبره ای به آن حضرت در ایران، امری غریب و دور از ذهن است ولی ممکن است مدفون در آن بقعه، یکی از صلحا و بزرگان دینی یهود و یا پیامبر دیگری باشد که با حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) که در سرزمین فلسطین مدفون گردیده، تشابه اسمی داشته باشد. همان گونه که سه پیامبر به نام «زَکریّا» شناسایی شده است (11)، ممکن است همین موضوع درباره ی بقعه ی حضرت اَشموئیل نبی (علیه السلام) نیز صادق باشد.
شهرک راماه در 6 کیلومتری شمال غربی بیت المقدس و بر سر راه بیت المقدس به رام الله قرار دارد. بر روی تپه ی کم ارتفاع و سرسبز روستای «نبی سموئیل»، عمارت حرم مطهر حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) دیده می شود. این بنای سنگی در سه طبقه ساخته شده است که شامل سرداب مطهر و مسجد و مناره ای سنگی و شش ضلعی است. بر تابلو راهنمای فلزی که در سمت راست ایوان ورودی حرم نصب گردیده، عبارت: «قَبرُ النَّبی ساموئل» نوشته شده است و ترجمه ی معادل آن نیز به زبان های عبری و انگلیسی دیده می شود. پس از ورود به ایوان و داخل شدن به فضای مُسقّف، در سمت چپ، یک راه پلّه سنگی که یک طرف آن نرده کشی شده است، زائران را به سمت سرداب مطهر و مقبره ی حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) هدایت می کند. در زمان تسلط اعراب مسلمان در این منطقه، مقبره ی حضرت سموئیل با پارچه های سبزرنگ و قالیچه های زیبا پوشانیده شده بود، اما پس از اشغال فلسطین، یهودیان ضمن حضور نظامی در اطراف حرم مطهر، نمادهای اسلامی را محو کردند و بر روی مزار آن حضرت پارچه هایی آویختند که بر آن ها مضامین عبری نوشته شده بود. این حرم شریف مورد احترام یهودیان، مسلمانان و مسیحیت است. این بقعه ی متبرّک تاریخی دیرینه دارد. در سال 553 ق / 1157 م کلیسایی بر فراز مزار حضرت سموئیل (علیه السلام) ساخته شد. بنیامین تودولایی در سال 568 ق/ 1173 م این مکان را دیده و در سفرنامه ی خود چنین نقل کرده است: «به سانتا ساموئل ــ شهری قدیمی در شیلو که در دو مایلی اورشلیم است ــ می رسیم. هنگامی که مسیحیان راملَه را ــ که در کتاب مقدس به نام رامَه آمده ــ از عرب ها گرفتند، آن جا قبر ساموئل را در نزدیک یک کنیسه پیدا کردند. استخوان های او را بیرون آوردند و به شیلو بردند و در آن جا دفن کردند و روی آن کلیسایی ساختند با همان نام سانتا ساموئل. این کلیسا تا به امروز باقی است».(10)
در سال 1142 ق/1730 م ترکان مسلمان عثمانی کلیسا را به مسجد تبدیل کردند و طاق های زیبای سنگی برای حرم ساختند و برای آن مناره ای بنا کردند. در سال 1296 ش/ 1336 ق/ 1917 م خسارت هایی به نمای خارجی ساختمان حرم وارد آمد که چند سال بعد مرمت شد. حرم مطهر حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) در منطقه ی مسلمان نشین و در محدوده ی تحت اختیار تشکیلات خودگردان فلسطین در جنوب رام الله قرار دارد و زائران آزادانه برای زیارت به این ناحیه می آیند. اعراب مسلمان از گذشته های دور، روزی را به نام «روز سموئیل نبی» نام گذاری کرده، در اطراف حرم آن حضرت خیمه برپا می کنند و ضمن اقامه ی نماز و قرائت دعا به زیارت آن حضرت مشرّف می شوند. یهودیان نیز در سالروز وفات آن حضرت در 25 ماه ایار (هشتمین ماه در گاه شماری یهود) مطابق با 24 اردیبهشت / 14 مه که آن را «روز سامُوئیل» می دانند، به زیارت حضرت سموئیل (علیه السلام) می آیند.
در ایران نیز مزاری منسوب به حضرت سموئیل (علیه السلام) وجود دارد. این بقعه در 11 کیلومتری شهرستان ساوه و در روستای کوچکی در جاده بوئین زهرا واقع است. جالب است که نام مدفون در آن بقعه حضرت «اِشْمُوئیل» ثبت شده که تلفظی عبری از نام آن حضرت است. قدمت ساختمان فعلی به دوره ی صفویه می رسد اما قسمت شرقی آن به دستور ناصرالدین شاه قاجار به بقعه افزوده شده و سنگ نبشته ای به خط نستعلیق بر دیوار نصب گردیده که مبیّن حضور شاه قاجار و همراهانش در آن جاست. بقعه ی منسوب به حضرت اشموئیل (علیه السلام) بنایی آجری است و پی دیوارها از سنگ تراشیده ساخته شده است و بر فراز بقعه، گنبدی سفید رنگ به چشم می خورد. در زیر گنبد، ضریحی آهنی و جدید به رنگ سبز بر روی قبر منسوب به آن حضرت نصب گردیده است. اطراف این بقعه، محصور نیست، اما مردمی که در مجاورت آن زندگی می کنند، محوطه ی آن را درختکاری نموده و به حرمت آن مکان شریف اهتمام دارند. نهر آبی در نزدیکی بقعه جریان دارد که به «آب چکّه بار» معروف است.
در کتاب سموئیل نبی (علیه السلام) که دو قسمت از کتاب مقدس را تشکیل می دهد، هیچ اشاره ای به خروج حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) از اراضی مقدس فلسطین نشده است و انتساب چنین مقبره ای به آن حضرت در ایران، امری غریب و دور از ذهن است ولی ممکن است مدفون در آن بقعه، یکی از صلحا و بزرگان دینی یهود و یا پیامبر دیگری باشد که با حضرت سموئیل نبی (علیه السلام) که در سرزمین فلسطین مدفون گردیده، تشابه اسمی داشته باشد. همان گونه که سه پیامبر به نام «زَکریّا» شناسایی شده است (11)، ممکن است همین موضوع درباره ی بقعه ی حضرت اَشموئیل نبی (علیه السلام) نیز صادق باشد.
پی نوشت ها :
1ـ انجیل برنابا، 20/87.
2ــ زبور داوود، 6/99؛ کتاب اول شموئیل، 1/15، 10، 13، 17.
3ــ بقره/246ــ 248.
4ــ کتاب اول شموئیل، 24/1ــ 28.
5 ــ همان، 19/3ــ 20.
6ــ همان، فصل 10.
7ــ همان، 13/6.
8ــ کتاب مقدس، کتاب اول تواریخ ایام، 28/6ــ 33.
9ــ کتاب اول شموئیل، 1/25؛ 3/28.
10ــ سفرنامه رابی بنیامین تودولایی، ترجمه مهوش ناطق، 81.
11ــ این اسامی، حضرت زکریای نبی (علیه السلام) پدر یحیی (علیه السلام) و حضرت زکریا بن برکیاه و حضرت زکریا بن یهویاداع را که در بیت المقدس به شهادت رسید، دربر می گیرد.
