ایران شناسان ژاپنی

نگاهی به زندگی و کارنامه جویندگان

آشی کاگا، آتسوُاوُجی )Ashikaga,Atsuuji1983-1901)

فرزند یکی از خاندانهای حاکم ژاپن در قرون میانه. در دانشگاه دوشیشا در کیوتو ادبیات خواند، و خدمت علمی خود را با تدریس زبان سانسکریت در دانشگاه کیوتو آغاز کرد. در سال 1932 برای خواندن زبانهای اوستائی و پهلوی نزد بِنوِنیست Benwenist به فرانسه رفت، و در پایان این دوره و پیش از بازگشتن به ژاپن به نمایندگی میهنش در جشن های هزاره میلاد فردوسی به ایران آمد. پس از انجام گرفتن این جشن ها در پاییز سال 1313 خورشیدی، نزدیک یک سال در ایران ماند، به اصفهان و یزد و شیراز سفر کرد و آموختن زبانهای ایرانی باستان را دنبال گرفت. سفرنامه ایران او یادگار این تجربه است. آشی کاگا به استادی ممتاز دانشگاه کیوتو و ریاست دانشکده ادبیات اینجا رسید، و در سالهای بالای عمر هم در دانشگاه توءکای کرسی تدریس و نیز ریاست این دانشگاه را داشت. در ریاست انجمن خاورشناسی ژاپن هم که سالها و تا هنگام مرگش با او بود در پیشرفت مطالعات باختر آسیا در ژاپن کوشید.

اِگامی، نامیو )Egami,Namio2002-1906)

پس از گذراندن دانشگاه توکیو، کارهای تحقیقی خود را در قوم شناسی غرب آسیا، چین و مغولستان آغاز کرد. از خاورشناسان صاحب مکتب و اهل نظرِ ژاپن شناخته می شد، و چندین کاوش گسترده را در باختر آسیا، و از آن میان در ایران، برنامه ریزی و رهبری کرد و به نتایج درخشان باستانشناسانه دست یافت.
از حاصل تحقیق های عمده او کتابهایی در زمینه فرهنگ شمال اروپا- آسیای باستان (یوُر آجیا هوپّو بوُنکا- نو- کِنکیو، 1951)؛ ژاپن، کشور مردمی از تبار سوارکاران؛ مطالعات باستانشناسی غرب آسیا( به اشتراک)؛ و آثار باستانی خاور: مطالعه در فرهنگ آسیا(آجیا بونکا- شی کِنکیو، 1965)منتشر شده است، و نیز مقاله های بسیار،‌از آن میان یکی با عنوان «اهمیت فرهنگ ایران»(ایران بونکا- نو- جویوُسِی، در نشریه تحقیقی Museum، 1958). اِگامی پس از درگذشتن آشی کاگا حدود بیست سال و تا هنگام مرگش ریاست انجمن خاورشناسی ژاپن را داشت، و نیز ریاست مؤسسه معتبر تحقیقی و موزه فرهنگ خاورباستان(کودای اورینتو هاکوبوتسوکان)را در شهرِ میتاکا در توکیو.

اوکادا، اِمیکو Okada,Emiko(-1932)

پس از گذراندن دانشگاه توکیو گاکو گِی برای ادامه تحصیل به دانشگاه تهران رفت و از دانشکده ادبیات اینجا درجه دکتری گرفت. در دانشگاه توکیو و در دوره ها و دانشگاه های دیگر به تدریس زبان و ادبیات فارسی پرداخت، و پس از تأسیس بخش فارسی و ایرانشناسی در دانشگاه مطالعات خارجی توکیو در سال 1980 دانشیار و سپس استاد این بخش شد و پس از آن استادی دانشگاه چوُئو را یافت. از کتابهای معروف تر وی« ایران- جین نو کوکورو»(دل ایرانی) است. بسیاری از داستانهای تغزلی فارسی، بخصوص سروده های نظامی(خسرو و شیرین، لیلی و مجنون،...) و ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی را به فارسی درآورده است. نثر ژاپنی خانم اوکادا زیبا و گیرا و مناسب بیان تغزلی این شاعران است.

اوکازاکی، شوکو)Okazaki,Shoko1935)

پس از گذراندن دانشکده ادبیات دانشگاه کیوتو به گروه محققان مؤسسه اقتصاد آسیا پیوست، و چند سالی نیز فرصت مطالعه در دانشگاههای انگلیس داشت. کار تدریس را در دانشگاه مطالعات خارجی اوساکا دنبال کرد، و در سالهای تحقیق فعّال خود چندین کتاب و بیش از یکصد مقاله ارزنده علمی درباره ایران، بخصوص احوال اقتصادی و اجتماعی دوره قاجار، تألیف و ترجمه کرد. از آثار بیشتر شناخته شده وی«قنات، آبراه حیاتی ایران» و نیز ترجمه مالک و زارع نوشته ان لَمبتون است.

اونو، موریو )Ono,Morio2001-1925)

در توکیو از خانواده ای سامورایی تبار به دنیا آمد و در دانشکده علوم دانشگاه توکیو دانش آموخت(1950) و سپس درسهای دانشکده اقتصاد اینجا را گذراند(1935). پس از چند سال در بخش فرهنگ خاوری این دانشگاه سمت تدریس یافت. بعدها کرسی تحقیق مردم شناسی این دانشگاه را داشت، و سالها نیز تا بازنشسته شدنش(سال 1984)ریاست مؤسسه فرهنگ خاوری آن را. از آن پس به تأسیس دانشکده مطالعات خاوری دانشگاه دایتو بوُنکا همت نهاد، و چند سالی اینجا را گرداند. در این سالها به تحقیق در روستاهای ترکیه نیز رو آورد. در سال 1993 از این دانشگاه نیز کناره گرفت و پس از آن تا درگذشتنش هر سال چند ماهی در کار پژوهش روستایی در ایران و ترکیه می گذراند.
در یکی از نخستین سفرهایش به ایران روستای خیرآباد در مرودشت فارس را برای تحقیق روستایی برگزید، و از سال 1964م/ 1343خ تا پایان زندگیش کمتر سالی بود که از چند روز تا چند ماه در اینجا نگذراند. حاصل این تحقیق پی گیر کتاب ارزنده او« 25 سال نمایش کشاورزی در ایران»(نشر NHK، توکیو، 1990) بود، که ترجمه فارسی آن با عنوان« خیرآباد نامه: 25 سال با روستائیان ایران» در سلسله انتشارات دانشگاه تهران منتشر شد.(1376).

ایتو، گیکیّو )Ito,Gikkyo1996-1909)

در ایالت یاماگوُچی متولد شد. در دانشکده ادبیات دانشگاه کیوتو( از سال 1930، در رشته زبان سانسکریت) دانش آموخت، و از سال 1941 در همان دانشگاه به تحقیق و تدریس آیین زرتشت سرگرم بود تا درجه استادی ممتاز یافت. مردی وارسته، گوشه گیر و علم دوست و مورد احترام جامعه دانشگاهی ژاپن بود. تا پایان عمر خود تدریس در شماری از دانشگاهها و نیز تحقیق در آیین زرتشت و پهلوی شناسی را از دست ننهاد. مقاله های فراوان به انگلیسی و ژاپنی منتشر کرد. از نوشته هایش « ایران باستان» (کودای پرشیا)، «تحقیق درباره زرتشت»(زُرُ اَستاکِنکیوُ)، «اندیشه درباره راه یافتن فرهنگ ایران به ژاپن»(پرشیا بونکا تورای کوء)، و «مجموعه مقاله ها درباره زرتشت»(زُرُ استا رونشوُ)است.

ایتسوُکی، هیرویوُکی Itsuki,Hiroyuki (1932)

در فوُکوُئوکا، جنوب ژاپن، به دنیا آمد، و با مأموریت پدر و مادرش که هر دو معلم بودند از کودکی در کره که آن سالها زیر حکومت ژاپن بود بزرگ شد. در 20 سالگی به توکیو بازگشت و به دانشگاه واسِدا رفت. با آنکه، بر اثر فقر، تحصیل را در نیمه راه رها کرد، نوشتن را از دست نگذاشت. کتاب او« سارابا مُسکووا گوُرنتای»(خداحافظ لشکر مسکو!)در سال 1966 جایزه داستانها برای نوجوانان را برد، و در چند ساله پس از آن چند جایزه ادبی دیگر گرفت. از داستانهای دیگرش« برگهای آتشی پاییز»(موئه روُآکی) و «منع رفت و آمد شبانه»(کایگِن ری- نو- یوروُ)است.

ایزوتسو، توشیهیکو Izutsu,Toshihiko(1992-1912)

دانش آموخته دانشگاه کِی ئو در رشته زبان انگلیسی و زبان عربی. در سالهای بارآمدگیش علاقه ای هم به زبان روسی یافت، و نخستین کتاب او« روشیاتِکی نینگن»(انسان روس وار) بود. سرنوشت وی را به منچوری کشاند، و در مرکز تحقیق« شرکت راه آهن منچوری» که پیش از جنگ در واقع بر این سرزمین حکومت داشت پژوهشهای خود را دنبال کرد. به عرفان اسلامی و معارف قرآنی گرایش یافت، و اندوخته ذهنی و دانشی برای آثار ماندنی خود فراهم ساخت. از این آثار می توان جوهر اعتقاد در الهیات اسلام( نشر دانشگاه کِی ئو، توکیو، 1965)، حقیقت و بیداردلی (نشر ایوانامی، توکیو، 1983)، فرهنگ اسلامی( نشر ایوانامی، توکیو، 1986)، ترجمه فیه مافیه، در اقوال جلال الدین رومی نوشته بهاء ولد، و ترجمه کتاب مشاعر ملاصدرا را یاد کرد. زنده یاد ایزوتسو در انجمن فلسفه ایران و مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک گیل کانادا که از سال 1347 بنیاد گرفت فعال و از ارکان علمی آن بود، و سالها در کار پژوهش در این بنیادها در ایران و کانادا گذراند. پس از مرگ وی، یادنامه ای به همت استاد سید جلال الدین آشتیانی، تاکاشی ایوامی و دیگران با مقاله هایی به انگلیسی از همکاران و شاگردانش انتشار یافت(نشر ایوانامی،‌توکیو، 1998).

ایموتو، ئه ایچی Imoto,Eichi(-1930)

دانش آموخته دانشکده ادبیات دانشگاه کیوتو، و متخصص تمدن و فرهنگ ایران باستان، سنت ها و اعتقادات ایرانیان و روابط تاریخی ایران و ژاپن. استاد بخش زبان فارسی و ایران شناسی دانشگاه مطالعات خارجی اوساکا، و پس از آن دانشگاه مومویاما گاکوئین. استاد ایموتو که از گردانندگان اصلی انجمن خاورشناسی ژاپن است بتازگی جشن نامه هشتاد و هشت سالگی شاهزاده میکاسا عموی دانشمند امپراتور ژاپن را فراهم آورد، که در نوامبر سال 2004 منتشر شد. حاصل تحقیق استاد ایموتو در تمدن و فرهنگ ایران و فولکلور ایران و ژاپن تاکنون در صدها مقاله و ده ها کتاب انتشار یافته، ‌و روشن شدن گوشه هایی از تاریخ پر رمز و راز روابط فرهنگی کهن ایران و ژاپن مدیون تلاشهای عالمانه اوست.

اینووه، ئه ایجی )Inoue,Eiji1986-1911)

در مدرسه زبانهای خارجی توکیو(اکنون دانشگاه مطالعات خارجی)‌زبان هندی آموخت، و با شوقی که به زبان فارسی یافته بود داوطلب دوره کارآموزی مترجمی وزارت خارجه ژاپن در ایران شد و نخستین بار از راه سیبری و روسیه به ایران آمد. از آن پس پنجاه سال زندگی کاریِ پرفراز و نشیب او بیشتر در ایران و چند سالی در افغانستان گذشت و با آشنایی نزدیک به احوال ایران و تسلطی که به فارسی گفتاری یافته بود کارگشای دستگاه دیپلماسی و نیز بنگاه های اقتصادی و بازرگانی ژاپن در ایران بود. در سالهای میانه عمر، به تحقیق و نوشتن رو آورد؛ که حاصل این بخش از فعالیت او مقاله های متعدد در بررسی وضع ایران است که بیشتر در ماهنامه انجمن دوستی ایران و ژاپن چاپ می شد. در دو دهه پایانی عمر و در سالهایی که میان مأموریت هایش در ایران در ژاپن می گذراند اداره کارهای این انجمن را نیز داشت، و هم سرگرمی تدریس در کلاسهای فارسی آموزی انجمن و جاهای دیگر مانند دانشگاه توءکای. دلبستگی زنده یاد اینووه به ایران تا به آنجا بود که پس از مرگش و برابر وصیت وی، فرزندش نیمی از خاکستر پیکر او را به ایران آورد و در گورستان ژاپنی ها به خاک سپرد(مرداد ماه 1365). پس از درگذشتنش، ماسایوُکی اینووه، فرزند او، منتخبی از یادداشتهای پدر را با عنوان «واگا- کایسوء-نو- ایران»(خاطره هایم از ایران)‌چاپ کرد. برگردانده فارسی این یادداشتها از سوی دفتر پژوهشهای فرهنگی منتشر شده است(ترجمه هاشم رجب زاده، تهران، 1383).

اینووه، یاسوُشی )Inoue,Yasushi1991-1907)

شاعر و نویسنده پرآوازه ژاپن و شیفته راه ابریشم و سهم تاریخی و تمدن گستر آن. در هوکایدو، شمال ژاپن، زاده شد و نخست در دانشگاه کیوُشو حقوق خواند و پس از دو سال به رشته زیبایی شناسی دانشگاه کیوتو رفت. کارش را با خبرنگاری مطبوعات آغاز کرد، و پس او روزنامه نگاری به داستان نویسی رو آورد. توجهی خاص به دقایق جمله پردازی داشت، با چنان وسواس و باریک نگری که خاصّ شاعران است. داستانهای تاریخی بسیار نوشت،‌ و جایزه های ادبی متعدد گرفت. در سال 1973 با گروه تحقیق و گزارش رادیو- تلویزیون ژاپن(NHK)چهل روز در مسیر جاده تاریخی ابریشم سفر کرد، که حاصل آن کتاب« الکساندر نومیچی»(مسیر[لشکررانی] اسکندر)بود. پس از آن هم چهار کتاب درباره جاده ابریشم از او منتشر شد، و نیز در تهیه فیلم مستند و ارزنده راه ابریشم که NHK مباشر آن بود سهم عمده داشت. سالها رئیس انجمن قلم ژاپن بود، و در سال 1984 مجمع بین المللی انجمن های قلم کشورهای جهان را در توکیو با موفقیت برگزار کرد.

سوُگیتا، هیده آکی Sugita,Hideaki (-1956)

دانش آموخته دانشگاه کیوتو، با سابقه تحقیق در هنر و جامعه و ادب ایران و ادبیات عرب. دانشیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه توکیو. مقاله های متعدد در رشته تحقیق خود منتشر کرده که از آن میان است: تصویر ژاپن در کتابهای درسی جهانِ عرب، نقش حمام در ادبیات فارسی و عربی، فواره ها در دنیای اسلام. کتابِ خواندنی و ماندنی او« نیهون جین- نو- چوُتو هاکن»(خاورمیانه از نگاه ژاپنی ها، نشر دانشگاه توکیو، 1995)مجموعه ای ارزنده از حاصل مطالعات منسجم و آراء‌ منطقی درباره تصویر ذهنی ژاپنیان از ایران و اسلام و موجبات و مایه های پیدا آمدن آن است.

شیبا،‌ریوتارو Shiba,Ryotaro(1996- 1923)

دانش آموخته دانشگاه مطالعات خارجی اوساکا در رشته زبان مغولی، نویسنده پرآوازه داستانهای تاریخی، و دلبسته ایران و جاده ابریشم. بیش از پنجاه اثر ارزنده درباره تاریخ و تمدن ایران و ژاپن و ماوراءالنهر و دیگر سرزمین های شرق و غرب آسیا از خود به یادگار گذاشته است. پس از نخستین کتابش به نام« گِنجوُتسوُشی»(ساحره ایرانی) که ممتاز شناخته شد، دهها جایزه ادبی گرفت. دوست می داشت که درباره دوره میجی (سالهای سرنوشت ساز 1867 تا 1912، عصر تجدّد ژاپن) داستانهای تاریخی بنویسد. او در این عصر رویدادها و دگرگونی ها دوران ساز می دید، و از میان مردان این دوره که کوشیدند تا نظم نوینی فرا آورند به ریوما ساکاموتو دلبسته بود. شیبا بینش ویژه خود را از تاریخ داشت، که به نام خود او «شیبا شیکان»خوانده شده است. سالهای جنگ اقیانوس آرام را در منچوری گذرانده بود، و دهشت آن ایام را از یاد نمی برد. جنگ را دیوانگی و نابخردی می دانست. شیبا شیفته ایران بود، و سهم بزرگ این سرزمین و مردم آن را در تمدن جهانی می ستود.

شیمادا، جوءهِی Shimada,Johei(1990 -1924)

دانش آموخته دانشگاه توکیو با تخصّص در تاریخ. در دانشگاه چوئو کرسی تدریس داشت، ‌و تحقیق و تألیف وی همه پیرامون اسلام و احوال مسلمانان بود. از کتابهایش «جهان اسلام»(1983)و «محمد(ص)»(1985)یادکردنی است.

فوُکایی، شین جی Fukai,Shinji (1985-1924)

پس از گذراندن دانشگاه توکیو به تدریس و تحقیق در رشته هنر ایرانی و هنر در دنیای اسلام در این دانشگاه پرداخت. از آثار نامبردار او هنر ایرانی(نشر کودانشا، 1965)، هنر اسلامی(نشر گاکوُشو، 1972)، و شیشه ایرانی است، که این یک به انگلیسی و فارسی هم ترجمه شده است. تألیف ها و مقاله های استاد فقید فوُکایی بخصوص درباره شیشه ایرانی و فن و هنر ساخت آن از دقت و اعتبار علمی خاص برخوردار است.

فوُکوشیما، یاسوماسا Fukushima,Yasumasa (1919-1852)

سرهنگ ستاد، در اواخر سده نوزده پس از درگیری ژاپن با چین و چند سالی پیش از جنگ ژاپن با روس، مأموریت شناسایی سرزمینهای غرب آسیا، ایران و مستملکات عثمانی را یافت، و در مسیرش به هند و خاور دور هم رفت. او را در ژاپن با لقب «شوگوُن»(سپهدار)می نامند و«کاشف آسیای میانه» می شناسند. چند سفرنامه خواندنی از خود به یادگار گذاشته که بخش چشمگیری از آن شرح گشت و گذار و دیدارهایش از ایران است.
نخستین سفرش به ایران در بهار و تابستان 1896(1313ق) بود، و در بوشهر پیاده شد و به تهران آمد. با مظفرالدین شاه و شماری از رجال قاجار دیدار کرد؛ اما چون نتوانست مشق قشون را ببیند از راه رشت، باکو، تفلیس و ولادی قفقاز به ترکستان رفت و پس از چندی از راه خوقند به مشهد آمد و دیگربار روانه تهران شد. از اینجا به عربستان زیر حکومت عثمانی رفت و پس به بوشهر بازگشت، و با کشتی راهیِ هند و برمه شد، و در ماه مارس 1897 به ژاپن بازگشت.

کاتسوُفوُجی، تاکه شی Katsufuji,Takeshi (1931)

دانش آموخته دانشکده ادبیات دانشگاه کیوتو، با گرایش تحقیق در تاریخ ایران دوره مغول، تاریخ و فرهنگ افغانستان، و تاریخ چین. ایرانشناس صاحبدل لطیف طبع که پس از سرآمدن دوره تدریسش در بخش های ایرانشناسی و تاریخ و فرهنگ چین در دانشگاه مطالعات خارجی اوساکا با درجه استادی ممتاز، در دانشگاه ایالتی ایواته در شمال ژاپن کرسی تدریس یافت. استاد کاتسوفوجی انجمن ایرانشناسی ژاپن را در سال 1982 بنیاد نهاد، که شماری از فعال ترین ایران پژوهان ژاپن در آن شرکت دارند و مجلس سالانه خود را هر بهار در یکی از دانشگاه های معتبر ژاپن و به میزبانی یکی از استادان ایران پژوه برگزار می کند. استاد کاتسوفوجی در فارسی دانی و آشنایی با فرهنگ و ادب ایران در جامعه دانشگاهی ژاپن ممتاز و از احترام و اعتبار خاص برخوردار است. از نوشته های وی مقاله های «تحقیق تاریخی تحولات ایران و افغانستان»(1985)و «سفر وامبری به آسیای میانه»(1992)است. از کتابهای منتشر شده او برگزیده امثال فارسی به ژاپنی(با شرکت هاشم رجب زاده، نشرِ دایگاکوُ شورین، توکیو، 1993م)را می توان یاد کرد.

کاتو، کازوُهیده Kato,Kazuhide(-1941)

دانش آموخته دانشگاه هوکایدو و از شاگردان استاد فقید مغول شناس ژاپنی مینوبوُ هوندا. تحقیق در تاریخ حکومت مغولان در ایران و باختر آسیا و نیز تاریخ عصر تیموریان را دنبال کرد، و در دانشگاه توءکای کرسیِ تدریس یافت. از مقاله های او، جز کِبک و یساور که در این مجموعه آمده، تیمور و سرزمین افغانها، امیر تیمور و شهرِ کش؛ و از ترجمه های او گزارش ژاپنی اسماعیلیان نوشته برنارد لوئیس است.

کازاما، آکی ئو Kasama,Akio( 1945- 1885)

نخستین وزیر مختار ژاپن در ایران(1308 تا 1311 خورشیدی)، دیپلماتی برجسته و آگاه و اهل علم بود. در کمتر از سه سال مأموریت خود در تهران درباره تاریخ ایران به مطالعه پرداخت، ذوق و هنر ایرانیان را ستود، و به ادب فارسی دل بست، ‌و چون به وطن بازگشت یادداشتهای خود را مدون ساخت و با عنوان «سرزمین های بیابان، ایران، عربستان و ترکیه»(ساباکو- نو- کونی؛ پروُشیا، عَرَبیا، تورکو) انتشار داد( نشر ایوانامی، توکیو، ‌1935). از تألیف های دیگر او یک دوره کتاب در سه مجلّد با عنوان کای کیوْ-توْ(مردم مسلمان) در تحقیق اقوام مسلمان است(نشر ایوانامی،‌ توکیو، 1939 تا 1941). او پس از مأموریت در ایران وزیر مختار ژاپن در لیسبون پرتقال شد و سپس در میانه جنگ اقیانوس آرام(1943) به فرمانداری نظامی- سیاسی ویتنام که به اشغال ژاپن درآمده بود، در هانوی، منصوب شد. در ماه آوریل 1945(بهار 1324)، چند ماهی پیش از پایان گرفتن جنگ، کازاما برگشتی آواماروُ روانه ژاپن بود که این کشتی در غرب دریای چین هدف اژدر افکن امریکایی شد و به زیر آب رفت و کازاما نیز روزگارش سر آمد.

کاگایا، کان/هیروشی Kagaya,Kan/Hiroshi (1930)

نام کوچک استاد کاگایا، کان، در ژاپنی هیروشی هم خوانده می شود. رشته زبان هندی را در دانشگاه مطالعات خارجی توکیو گذراند و آنگاه به مطالعه تاریخ معاصر ایران و ادب پارسی و نیز زبان اردو پرداخت. کرسی تدریس زبان اردو را در دانشگاه مطالعات خارجی اوساکا داشت، و پس از بازنشسته شدن از اینجا در دانشگاه مطالعات خارجی کانسای به تدریس پرداخت. هرچند که تحصیل و تخصص استاد کاگایا در رشته های هندی و اردو بوده، اما در کارِ تحقیق بیشتر به ادب فارسی و احوال جامعه ایران پرداخته، و حاصل این تلاش کتابهای تاریخ معاصر ایران، شناخت اسلام، تاریخ معاصر جنوب آسیا، و نیز مقاله های فراوان بوده که چند تای آن به فارسی نگاشته شده است.

کیتاگاوا، سِی ایچی Kitagawa,Seiichi(1947)

دانش آموخته دانشکده ادبیات دانشگاه هوکایدو، از شاگردان استاد فقید مینوبوُ هوندا، و پی گیر تحقیق در تاریخ دوره ایلخانان ایران، تاریخ ارمنستان و مغولان در غرب آسیا. استاد دانشکده علوم انسانی دانشگاه هیروساکی، و اکنون استاد بخش مطالعات اسلامی دانشگاه توءهوکوُ در سِندای در شمال ژاپن. از مقاله های وی: بنیاد گرفتن نکودریان؛ امپراتوری مغول، و گرجستان در قلمرو ایلخانان است.

گاموء، رِی ایچی Gamo,Reiichi(1988-1901)

در مدرسه زبانهای خارجی توکیو( اکنون دانشگاه مطالعات خارجی)‌زبان هندی آموخت، و تحصیل را در هند، ایران و اروپا دنبال کرد. با آنکه تحصیل و تدریس وی در رشته هندی و زبان اردو بود، در کار تحقیق به ایرانشناسی شوق داشت. تاریخ و فرهنگ ایران( ایران- نو- رِکیشی توبونکا، نشر هاکوبونشا، توکیو، 1941) و شاعران پارسی گوی (پروشیا- نو- شی جین، نشرِ کینو کونیا، توکیو، 1964)از تألیف های اوست. یکی از بهترین ترجمه های گلستان سعدی به ژاپنی را نیز استاد فقید گاموء فراهم آورده است.

ماتسوموتو، سِی ایچو Matsumoto,Seiicho(1992-1902)

از محبوب ترین نویسندگان داستانهای رمزی در ژاپن، که نوشته های گزارش گونه و تحقیقی هم دارد. در نوشته های تحقیقی و تاریخی او ایران و تمدن باستانی آن جای خاص دارد، و مجموعه ای از این نوشته ها را در کتاب معروف خود« پرسپولیس کارا آسوُکا ئه»(از تخت جمشید تا آسوُکا- پایتخت باستانی ژاپن)آورده است.
نخستین داستان او به نام« تِن تو سن»(نقطه و خط) در سال 1957 در مجله«تابی» (سفر) انتشار یافت. در همان سالها دگرگونیهای فراروی جامعه ژاپن را در آئینه روشن ذهن می دید. جز خلاقیت ادبی، ذهنی آینده نگر نیز داشت.

موری، آرینوری Mori,Arinori(1889-1847)

از رجال دوره تجدّد ژاپن که از سال 1885 تا مرگ خود در روز 11 فوریه 1889 وزیر فرهنگ و ارشاد عامه بود، و در این روز به دست یک متعصّب شینتو کشته شد. گویا سوءقصدکننده رفتار او را که روزی هنگام دیدار از معبد بزرگ شینتویی ایسه پرده دوم را با عصای خیزران خود کنار زده بود تا درون آن را ببینند توهین به خدایان دانسته و به انتقام برآمده بود.
آرینوری موری در انگلیس درس خوانده بود، ‌و اصلاحات بسیار در مدارس فرا آورد. دغدغه نخستین او مسأله آموزش و هدایت عامه بود، که آن را زیربنای هرگونه تغییر و تحوّل مطلوب می دید.

میکاسا نومی یا، شاهزاده تاکاهیتو Mikasa-no-Miya;Prince Takahito(1915)

شاهزاده خاورشناس و عموی دانشمند ژاپن، پسر سوم امپراتور تایشو(1926-1912)؛ به سنت دیرپای معمول برای پسران خاندان پادشاهی، مدرسه نظام را گذراند. در دوره جنگ جهانی دوم در چین بود. در میان خاندان سلطنتی به آزادمنشی ممتاز است. پس از پایان گرفتن جنگ و آغاز فصل نوینی در تاریخ ژاپن، یکسره به شرق شناسی روی آورد و تحقیق در تمدن های باستانی بویژه مصر، بین النهرین و ایران را پی گرفت؛ و در زمینه مبادلات فرهنگی در عهد باستان صاحب نظر و تألیف شد، که مجموعه ای از این نوشته ها زیر عنوان« کودای اورینت»(شرق باستان) منتشر شده است. نظارت عالی و ریاست افتخاری چند مرکز مهم تحقیقی، ‌و از آن میان موزه و مرکز تحقیق شرق باستان و نیز انجمن شرق شناسی ژاپن با شاهزاده میکاسا است، و نیز عضویت چندین مجمع علمی معتبر جهان، از آن میان آکادمی علوم فرانسه، را داراست. در سالهای اخیر توجه بیشتری به تحقیق در مصر باستان نشان داده است.
به مناسبت 60، 70 و 88 سالگی شاهزاده میکاسا هر بار جشن نامه ای به صورت مجموعه مقاله ها و یادگار نوشته های خاورشناسان، دانشگاهیان و نویسندگان ژاپنی تدوین و از سوی انجمن خاورشناسی ژاپن منتشر شده است.

هانه دا، آکیرا Haneda,Akira1(1989-1910)

دانش آموخته رشته تاریخ شرق در دانشگاه امپراتوری در کیوتو(1934)و دانشگاه پاریس(1938). در این سالها کار پژوهش را در تاریخ چین باستان و اقوام ترک دنبال گرفت، و زبانهای عربی، ترکی و فارسی را هم آموخت. پس از بازگشتن به ژاپن عضو مؤسسه تحقیقات آسیایی شد(1939)، و از سال 1940 به تدریس تاریخ خاور زمین در دانشسرای کیوتو پرداخت و پس از یک سال مقام استادی اینجا را یافت. در سال 1949 استاد دانشکده ادبیات دانشگاه کیوتو شد و تدریس تاریخ غرب و میانه آسیا را در اینجا و نیز تدریس تاریخ آسیای جنوب غربی و زبان ترکی را در بخش مطالعات آسیای باختری این دانشکده دنبال کرد. در سالهای 1967 تا 1969 ریاست این دانشکده را داشت،‌ و در سال 1973 با عنوان استادی ممتاز بازنشسته شد؛ اما تدریس را در مراکز علمی دیگر دنبال کرد. از مقاله های او« شرق ترکستان در اواخر دوره مینگ و اوایل دوره امپراتوری شینگ»(1942)و«سیاست حکومت چین دوره سلسله شانگ در برابر مسلمانان» است. به تاریخ چین در سده های 16 و 17، و نیز تحقیق در زندگی صحرانشینان ترکستان و مبادله فرهنگی شرق و غرب، علاقه داشت.

هایاشی، ریوایچی Hayashi,Rioichi(1992-1918)

دانش آموخته دانشگاه توکیو و دارای تخصص در هنرهای زیبا. در دانشگاههای تسوکوبا و مطالعات آموزشی توکیو سِمت تدریس داشت. از میان آثار فراوان او، معروفتر از همه کتاب معروف راه ابریشم است که از ژاپنی به چند زبان دیگر هم ترجمه شده است. کتاب هنر در سرزمینهای اسلامی در سلسله بررسیهای هنری انتشارات کودانشا (ایسورام؛ کودانشا- بان سِکای بیجوُتسوُ(17)، کودانشا، توکیو، 1966)اثر معروف دیگر اوست.

هوندا، مینوبوُ )Honda,Monobu1999-1923)

دانش آموخته دانشگاه توکیو و دانشگاه کمبریج. در عرصه ای گسترده، از تاریخ امپراتوری مغولان در ایران و آسیای وسطی گرفته تا تاریخ چین در سده های میانه تحقیق و تألیف داشت. تدریس را در دانشگاه هوکایدو آغاز کرد، و پس از دو دهه به دانشگاه کیوتو آمد و کرسی تدریس تاریخ آسیای جنوب شرقی را در اینجا یافت، و در سال 1985 ریاست دانشکده ادبیات این دانشگاه را از سال 1986 و پس از بازنشسته شدن از دانشگاه های دولتی، در دانشگاه بازرگانی ناگویا تدریس داشت. از اوایل دهه 1960 بارها برای پژوهش بتنهایی یا همراه گروههای دانشگاهی ژاپن به ایران سفر کرد، و بخصوص بارها به دیدن بقایای قلاع اسماعیلیان رفت. عمده مقاله های مغول شناسی استاد فقید هوندا در مجموعه ای زیرعنوان «مونگول- جیدای شی کِنکیوء»(مجموعه مقاله های مغول شناسی) در سلسله انتشارات دانشگاه کیوتو(1991م)چاپ شده است.

یاگی، کامه تارو Yagi,Kametaro (1986-1908)

در شهر ماتسؤیاما در شیکوکوُ( جزیره جنوبی ژاپن) به دنیا آمد و پس از گذراندن دوره مدرسه در زادگاه خود وارد دانشکده ادبیات دانشگاه امپراتوری( دانشگاه توکیو کنونی)شد. سپس سِمت مربی در همین دانشگاه یافت(1932)، و پس از چندی مدرّس دانشگاه هوسِه ئی و از سال 1938 دانشیار دانشگاه مطالعات خارجی توکیو شد. در سال 1939 به بنگاه تحقیقات آسیایی در منچوری رفت، و در اینجا با استاد اسلام شناس فقید توشیهیکو ایزوتسوُ آشنایی یافت. پس از جنگ چند سالی در دانشگاه توءکای و مدرسه کشتیرانی تجاری تدریس کرد. از سال 1949 به دانشگاه علوم بازرگانی ماتسویاما، زادگاه خود، ‌رفت. در سال 1969 رئیس این دانشگاه و رئیس هیأت امنای آن شد، و این سمت ها را تا بازنشسته شدنش در سال 1974 داشت. از کتابهای او شرح دیانت اسلام (1937)، زبان فارسی(1943)، زبان هندی(1943) و ترجمه شعرهای فارسی(1960)است؛ اما در مقاله هایش بیشتر به بررسی عقاید و مکتب های فکری پرداخته، و از 36 عنوان فهرست شده در یادنامه او اکثر آن پیرامون اندیشه و فرهنگ در ایران است.

یوشیدا، ماساهاروُ )Yoshida,Masaharu1921-1852)

صاحب منصب وزارت خارجه ژاپن و رئیس هیأت سفارتی که این دولت به دربار ناصرالدین شاه فرستاد(1880م/ 98-1297هـ.ق)در خانواده ای سامورایی بار آمد، و در تحصیل دانش چینی کوشید. از فعالان جنبش مشروطه خواهی در عصرِ مِیجی (1868 تا 1912م)بود. پس از بازگشتن از مأموریت سفارت به ایران و عثمانی، گزارش سفرش را به وزارت خارجه ژاپن داد، و یادداشتهای خود را جداگانه نیز تدوین کرد که با عنوان« سفر ایران» در سال 1894 در توکیو چاپ شد. در سال 1882 که ایتو هیروبوُمی از پیشروان نهضت تجدّد ژاپن برای الگو گرفتن و تهیه طرح قانون اساسی ژاپن به اروپا می رفت، یوشیدا به عضویت هیأت همراه او انتخاب شد. در بازگشتن از این سفر از کارهای دیوانی کناره گرفت و روزگار هم با او سرِ ناسازگاری داشت. در این سالها لغت نامه ای، در شرح واژگان چینی- ژاپنی، برای دانش آموزان نوشت که در سال 1893 منتشر شد.
منبع مقاله: رجب زاده، هاشم؛ (1386)، جستارهای ژاپنی در قلمرو ایرانشناسی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، چاپ اول 1386.