اصل سی و هشتم از اصول رشد که به منظور اصلاح روابط بین فردی، پیشگیری از اختلالات روانی واکنش، ایجاد زندگی سالم و حرکت به سمت رشد در اسلام مطرح شده و در نظر گرفته شده است، اصل لزوم خودداری از ستیزه جویی می باشد.
امام هادی علیه السلام ستیزه جویی را موجب از بین رفتن دوستیهای قدیمی و همبستگیهای محکم بین فردی معرفی می نماید و حداقل آنرا تمایل به غلبه برطرف مقابل می داند که خود اساس قطع رابطه می باشد.(1)
در قرآن مجید آمده است: خلق را با حکمت و موعظه نیکو به راه خدا دعوت کن و با بهترین طریق با آنها مناظره کن.(2).
قرآن همچنین از مجادله با افرادی که عقیده ی همسان انسان را ندارند بر حذر می دارد و این رفتار تا بروز روند ظلم آمیز باید ادامه یابد.(3) با توجه به اینکه تمایل به جدال در انسان بسیار جدی است (4)، با تحریم جدال در ضمن حج الاسلام سعی می کند که افراد تحت پوشش خود را در این مورد (5) کنترل کند. در قرآن مجید انسانهای رشد یافته به صورت زیر معرفی شده اند: بندگان خدای رحمان آنان هستند که بر روی زمین با تواضع و فروتنی روند و هرگاه مردم جاهل به آنها خطاب نمایند با سلامت جواب دهند.(6) امام صادق در تفسیر کلام خدای تعالی «بر روی زمین با تواضع روند» فرمود و آن مردی است که با فطرتی که بر آن آفریده شده است قدم برمی دارد و تکلف و تبختر ندارد.(7)
همچنین در قرآن مجید آمده است، ما این خانه آخرت را برای آنان که در زمین اراده علو و فساد و سرکشی ندارند مخصوص گردانیدیم و حسن عاقبت خاص پرهیزکاران است.(8)
امام صادق منظور از علو در زمین را گردن کشی و بزرگی و فساد و ساختمان می داند.(9)
در متون اسلامی آمده است که حتی چنانچه فردی از این که بند کفش او از دوستش بهتر است خوشحال باشد و به اصطلاح بخواهد فخرفروشی کند، در مفهوم آیه وارد می شود.
علّامه طباطبائی در تفسیر این آیه منظور از علو در زمین را با مفهوم گردن فرازی و استکبار بر بندگان خدا تعریف می نماید و آنرا یکی از مصادیق فساد می داند و اضافه می نماید از آن لحاظ، عنوان علو و برتری جویی بر بندگان خداوند به طور اختصاصی ذکر شده است که خداوند نسبت به آن عنایت خاص داشته است.(10)
پیامبر اسلام می فرماید هیچ گاه نشد که جبرئیل نزد من آید جز آنکه می گفت: ای محمد (ص) از بغض و دشمنی مردم بپرهیز. همچنین پیامبر (ص) تأکید می نماید که جبرئیل گفت: از ستیزه جویی با مردم بپرهیز.(11)
بروز اختلاف سلیقه در روابط بین افراد امری قابل پیش بینی است. براساس اصل فوق، سعی می شود به افراد آموزش دهند در صورت اختلاف نظر با سایرین، سعی کنند جانب اغماض را مراعات نمایند و هیچ گاه از طریق مشاجره به فکر حاکمیت نظر خود نباشند و با این روش از بروز درگیری و کشمکش روانی و اضطراب جلوگیری نمایند.
در روان درمانی با ارزیابی موقعیت پیش آمده، باید مکانیسم بروز علایم را برای فرد توجیه نمود و از طریق اصل اقرار نسبت به جبران عملکرد او اقدام نمود.
در برنامه ریزی زندگی سالم، تربیت و مدیریت، موقعیت اختصاصی این اصل قابل بررسی است.
پی نوشت ها :
1- المراء یفسه الصداقه القدیمه و یحلل العقده الوثیقه، و اقل ما فیه ان تکون المغالبه و المغالبه اسباب القطیعه: میزان الحکمه، ج9، ص 134، (از بحارالانوار، ج78، ص 369) به نقل از امام هادی (ع).
2- ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ. سوره نحل (16) آیه 125.
3- وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْکِتَابِ إِلَّا بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ . سوره عنکبوت (29) آیه 46.
4- وَکَانَ الْإِنْسَانُ أَکْثَرَ شَیءٍ جَدَلًا. سوره کهف (18) آیه 54.
5- فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی الْحَجِّ. سوره بقره(2) آیه 197.
6- وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا. سوره فرقان (25) آیه 63.
7- الطبرسی فی معنی قوله تعالی یمشون علی الارض هونا قال ابوعبدالله علیه السلام هو الرجل یمشی بسجیه التی جبل علیها و لا یتکلف و لا یتبخز: حضرت صادق در تفسیر کلام خدای تعالی بر روی زمین با تواضع راه روند (فرقان:63) فرمود و آن مردی است که با فطرتی که بر آن آفریده شده است قدم برمی دارد و تکلف و تبختر ندارد. العلامه السید هاشم الحسینی البحرانی، تفسیر برهان، ج3، ص 173.
8- تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ. سوره قصص (28) آیه 83.
9- قال ابوعبدالله علیه السلام فی قوله علواً فی الارض و لا فساداً قال العلو و الشرف و الفساد و البناء، تفسیر برهان، ج3، ص 238.
10- تفسیر المیزان (ترجمه فارسی)، ج31، ص 137-130.
11- عن ابی عبدالله علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: ما کاد جبرئیل یأتینی الا قال یا محمد اتق شحناء الرجال و عداوتهم. اصول کافی، ج3، ص 41. وسائل الشیعه، ج8، ص 560 (احکام العشره).
- سمعت ابا عبدالله علیه السلام یقول: قال رسول الله صلی علیه و آله و سلم: ما عهد الی جبرئیل فی شئ ما عهده الی فی معادات الرجال. وسائل الشیعه، ج8، ص 569 (احکام العشره)
- عن ابی عبدالله علیه السلام قال: قال جبرئیل علیه السلام للنبی صلی الله علیه و آله و سلم ایاک و ملاحاه الرجال. وسائل الشیعه، ج8، ص 569 (احکام العشره).
