آشنایی با صنایع دستی ایران
گلیم بیش از قالی در کشورمان سابقه و قدمت دارد و در واقع قالی در اثر تکامل گلیم بافی طی قرون و اعصار متمادی پدید آمده است. برای بافت گلیم نیز از دارهای عمودی و افقی استفاده می کنند.گلیم های هر منطقه دارای خصوصیات ویژه ای از نظر طرح و رنگ است و به طور کلی باید گفت که گلیم هر منطقه را می توان با توجه به طرح ها و رنگ بندی آن از مناطق دیگر باز شناخت. به طور معمول از نخ پنبه برای تار گلیم استفاده می شود، ولی در برخی از مناطق گلیم بافی کشورمان مانند فیروز آباد فارس که بیشتر محل استقرار ایل قشقایی است، از نخ پشمی به عنوان تار استفاده می شود. خامه ی مصرفی برای بافت نیز با رنگ های گیاهی و حیوانی رنگرزی می شود. همان طور هم که گفته شد، استفاده از نقشه در بافت گلیم، محدود است و بافت این نوع زیر انداز به طور عمده به صورت ذهنی و نقش هایش نیز حالت شکسته و هندسی دارد. گلیم های ایرانی به طور کلی به 2 دسته قابل تقسیم است:گلیم هایی که با شیوه ی «پود گذاری» بافته می شوند، یعنی تنها از نخ تار و پود برای بافت آن ها استفاده می کنند و نخ پود با عبور از لا به لای نخ های تار طرح مورد نظر را به تدریج بر روی گلیم به وجود می آورد که این شیوه ی بافت تقریباً در اکثر مناطق کشورمان مانند کردستان، فارس، اردبیل و... رایج است.
گلیم هایی که به شیوه ی «پود پیچی» بافته می شود یعنی علاوه بر نخ تار و نخ پود از نخ پود نازک نیز در بافت گلیم استفاده می شود و در واقع پود به حالت پیچش از میان نخ های تار عبور کرده و سپس با عبور پود نازک و بعد کوبیدن آن با شانه ی بافندگی عمل درگیری نخ های تار و پود قطعی می شود. این شیوه ی بافت را که بسیاری از صاحبنظران آخرین منزل گاه تکامل گلیم بافی به قالی بافی دانسته اند در بافت گلیم معروف به (وَرنی) در استان های آذربایجان شرقی و اردبیل و (شیرکی پیچ یا سوزنی) در استان کرمان مرسوم و متداول است.
نمد مالی:
تولید نمد به عنوان یکی از زیر اندازها و تن پوش های سنتی ایران سابقه ای بسیار طولانی دارد. از آنجا که شیوه ی تنیدن الیاف برای به دست آوردن نمد با فشارها و حرکات مالشی پیاپی آن ها بر سطح زمین و به کمک دست و پادر مراحل مختلف انجام می شود به این فرایند «نمدمالی» می گویند. ماده ی اولیه مورد نیاز برای تهیه ی نمد به طور معمول ضایعات پشم و نیز کرک قالی است.نمد را به 2 صورت ساده و نقش دار تولید می کنند. نقش هایی که در نمد مورد استفاده قرار می گیرد بسیار ساده و به دلیل ویژگی های تولید امکان ایجاد نقوش پیچیده را ندارد. رنگ آمیزی نمد و نقش های آن در اصل محدود به رنگ های طبیعی پشم شامل سفید، سیاه، قهوه ای و خاکستری می باشد. اما امروزه از الیاف رنگ آمیزی شده ی گوناگونی استفاده می کنند. مراحل تولید نمد به شرح ذیل است:تهیه قالب (معمولاً حصیری را متناسب با اندازه ی نمد مورد نظر بر روی زمین هموار پهن کرده و پارچه ی کرباس را روی آن می گسترانند).
جور کردن پشم از لحاظ رنگ و نوع سپس حلاجی پشم.
پشم های حلاجی شده را با چنگال به صورت یکنواخت (به ضخامت یکسان) بر روی کرباس پخش می کنند.
مقداری محلول آب و صابون را به صورت یکنواخت بر توده ی الیاف می پاشند.
پارچه ی کرباس دوم را بر سطح مجموعه ی الیاف گسترده و با دقت و فشار آن را لوله می کنند.
استوانه حاصل را با طناب محکم می بندند.
یک یا چند نفر نمدمال مجموعه ی پیچیده شده را با فشار و مالش دست و پا و ضربه های پیاپی بر زمین کوبیده و به صورت رفت و برگشت می غلطانند.
این عمل تا زمانی ادامه دارد که تمام الیاف پشم در هم تنیده و متراکم شوند و نمدی با ضخامت حدود یک سانتی متر حاصل شود.
در نمدمالی، برای آن که عمل تبدیل پشم به نمد بهتر و سریع تر صورت گیرد از آب و صابون استفاده می شود. قابل ذکر است که یکی از خواص پشم خاصیت نمدی شدن آن در اثر رطوبت و جذب آب است که این خاصیت با استفاده از صابون به عنوان یکی از مواد قلیایی شدت بیشتری می یابد و در واقع تهیه ی نمد با آگاهی از این خاصیت هم بوده که از روزگاران گذشته تا به امروز مرسوم و متداول شده است. انواع محصولات نمدی شامل زیر انداز، کلاه نمدی و پالتو نمدی است و از مراکز مهم تهیه ی نمد می توان به استان های مازندران، فارس و خراسان اشاره کرد.
منبع: بانو،شماره- 27
