تدبر در قرآن از منظر مقام معظم رهبری (4)

عزیزان من! قرآن نور است و حقیقتاً دل و روح را روشن مى‏ کند. اگر با قرآن انس پیدا کنید، مى‏ بینید که دل و جان شما نورانى مى‏ شود. به برکت قرآن بسیارى از ظلمات و ابهام ها از قلب و روح انسان زدوده مى ‏شود. آیا این بهتر نیست؟ «یخرجهم من الظّلمات الى النّور». به ‏وسیله‏ ى قرآن است که خداى متعال مى ‏فرماید: «الله ولىّ الّذین آمنوا یخرجهم من الظّلمات الى النّور». به برکت قرآن است که انسان از ظلمات اوهام، اشتباهات، خطاها و غلط ها، به نور هدایت راه پیدا مى ‏کند. قرآن، کتاب معرفت است. ما در زمینه‏ ى زندگى، در زمینه‏ ى آینده، در زمینه‏ ى تکلیف کنونى، در زمینه‏ ى هدف از بودن و در بسیارى از زمینه‏ هاى دیگر، خیلى از مسائل را نمى‏ دانیم. بشر مشحون به جهالت‏ هاست و قرآن براى انسان معرفت مى ‏آورد.
قرآن کتاب نور، کتاب معرفت، کتاب نجات، کتاب سلامت، کتاب رشد و تعالى و کتاب قرب به خداست. ما این خصوصیات را چه وقت از قرآن به دست مى‏ آوریم؛ برادران عزیز؟ همین که قرآن را در جیبمان بگذاریم کافى است؟ اینکه در هنگام سفر، از زیر قرآن رد شویم کافى است؟ امروز من مى ‏گویم، این که ما در جلسه‏ ى تلاوت قرآن شرکت کنیم کافى است؟ این که حتى قرآن را با صداى خوش تلاوت کنیم یا تلاوت خوش را بشنویم و از آن لذّت ببریم کافى است؟ نه. چیز دیگرى لازم دارد. آن چیست؟ آن تدبّر در قرآن است. باید در قرآن تدبّر کرد. خودِ قرآن در موارد متعدد از ما مى‏ خواهد که تدبّر کنیم. عزیزان من! اگر ما یاد گرفتیم که با قرآن به صورت تدبّر، انس پیدا کنیم، همه‏ ى خصوصیاتى که گفتیم حاصل خواهد شد. ما هنوز خیلى فاصله داریم؛ پس باید پیش برویم.30

*******

این‌که شما مى‌بینید از اوّلِ انقلاب تا امروز، مسؤولین و دلسوزان کشور، قرآن را در تلاوت، در حفظ و در تعقیبِ مراسم مربوط به قرآن مطرح کرده‌اند، براى این است که ما به آن‌جا نزدیک شویم. البته تلاوت قرآن با صداى خوش، کار بسیار خوبى است. روایت دارد که امام سجاد علیه‌السّلام - هم درباره‌ى امام سجاد علیه‌السّلام دارد، هم درباره‌ى امام باقر علیه‌السّلام - وقتى تلاوت مى‌کردند، کسانى که از نزدیک محل تلاوت ایشان مى‌گذشتند، زانوهایشان مى‌لرزید و سست مى‌شد و نمى‌توانستند حرکت کنند. مى‌ایستادند تلاوت قرآن را گوش مى‌کردند و وقتى حظّ خودشان را مى‌بردند، به راهشان ادامه مى‌دادند.31

*******

تلاوت قرآن با صوت خوش و با آداب که شیوه‌ى خاصى دارد، موسیقى خاصى دارد، روش خاصى دارد، امور لازمى است. اینها انسان را نزدیک مى‌کند؛ اما کافى نیست. اگر بخواهیم تشبیه کنیم، این‌طور مى‌گوییم: قرآن را به صورت بناى مُعْظمى، داراى سالن ها و حجره‌ها و زوایاى گوناگون و اعماق فراوان در نظر بگیرید. این عمارت وسیع و عظیم، سردر و مدخلى دارد. اگر آن مدخل را زیبا ساختیم، مردم براى ورود در آن عمارت، تشویق مى‌شوند. مدخلِ آن بناى رفیع، همین تلاوت هاى زیبایى است که این‌جا خواندند. کاشی کارى دَمِ در، این تلاوت است. حال وارد شوید.32

*******

در پایان، به حجّاج عزیز، توصیه مى ‏کنم از فرصت حجّ، حد اکثر استفاده را براى کسب آشنایى با برادران مسلمان خود بکنند و اوضاع جهان اسلام را از زبان و رفتار مسلمانان به دست آورند، تجربه ‏ها، آرزوها، دستاوردها و توانایی ها را باهم مبادله کنند و حجّ خود را به حجّ مورد نظر اسلام هرچه نزدیک ‏تر سازند. به برادران و خواهران عزیز ایرانى نیز توصیه مى‏ کنم که با زبان و عمل، مبلّغان و پیام‏رسانان انقلاب پرشکوه و کشور بزرگ و ملّت قهرمان خود، به برادران کشورهاى دیگر باشند. جوار کوتاه مدت خانه‏ ى خدا و حرم پیامبر اعظم (صلّى الله علیه و آله و سلّم) و مواقف باارزش حجّ و سرزمین پرخاطره ‏ى حجاز را، براى زنده کردن دل با یاد خدا و تحکیم پیوند معنوى خود با رسول اللّه (صلّى الله علیه و آله) و عترت طیّبه‏ ى آن بزرگوار (علیهم ‏السّلام) و به خصوص توجّه و توسّل به حضرت ولى ‏اللّه الاعظم که بى ‏شک فیض حضور مقدّسش در مراسم حج شامل دل هاى با معرفت است، و انس با قرآن و تدبّر در آیات بیّنات آن و دعا و تضرّع و توسّل که مایه‏ ى تقرّب به خدا است، مغتنم بشمرند و از آن بهره ببرند و براى رفع گرفتاری هاى مسلمین و قوّت و عزّت روزافزون اسلام و جمهورى اسلامى دعا کنند و علوّ درجات روح مطهّر امام راحل و ارواح طیّبه ‏ى شهداى اسلام را از خداوند مسئلت نمایند.33

*******

حوزه ‏ى علمیه، یک دستگاه تولیدى و یک کارخانه‏ ى عظیم انسانى است؛ باید دائم تولید کند؛ باید کتاب تولید کند؛ آدم و عالم تولید کند؛ متدین تولید کند؛ فکر تولید کند و حرف تازه ‏اى بزند. حرف تازه که تمام نشده است. بزرگان ما مى ‏گویند که هر وقت به قرآن مراجعه مى ‏کنیم و در آن تدبر مى‏ کنیم، حرفى مى‏ یابیم که قبلًا نیافته بودیم؛ خیلى خوب، این حرفِ تازه است. بعضی ها نگویند که هرچه حرفِ تازه است، در دین است؛ دیگر چه حرف تازه‏ اى مى‏ خواهید. بله، ما همان دین را درست نشناختیم! باید حرف هاى تازه ‏ى دین را در بیاوریم؛ «یک‏ عمر مى ‏توان سخن از زلف یار گفت». این‏ طور نیست که همه ‏ى حرف هاى دین همین چهار تا حرفى است که من و شما در منبرها یا در کتابهاى علمى و تبلیغى و رساله ‏مان بیان کرده ‏ایم؛ نخیر، بیش از این‏هاست؛ شما جلو بروید، خدا به شما حرف جدید خواهد داد.34

*******

عزیزان من! قراء قرآن! جوانان پاک‏دل انقلابى ما! این رابطه را روز به روز با قرآن بیشتر کنید؛ در خانواده‏ ها عطر قرآن را در فضا منتشر کنید؛ قرآن را بخوانید و بخوانید؛ در قرآن تدبر کنید. دشمن نمى‏ خواهد مسلمانان آیات قرآن را مثل عَلَم در دست بگیرند؛ چون قرآن تکلیف ها را معین کرده است؛ تکلیف مسلمانان را، تکلیف جهاد را، تکلیف زندگى اسلامى و مرگ اسلامى را.
ما باید رابطه‏ مان را با قرآن روز به روز مستحکم ‏تر کنیم. در خانه ‏ها قرآن بخوانید. حتّى در هنگام بیکارى، چنانچه مختصر فراغتى پیدا مى ‏کنید، خودتان را به قرآن وصل کنید. هر روز مقدارى قرآن بخوانید و آن را فرابگیرید. این روش هاى تجویدى را فرابگیرید. از این معلمان و اساتیدى که عمدتاً از کشور مصر آمده ‏اند، هرچه ممکن است، استفاده کنید. این استاد «ابو العینین شعیشع» که یک پیر قرآن است، بنده از سى سال پیش شاید هم بیشتر با صدا و نوارهاى ایشان آشنا هستم؛ این‏ها عمرشان را با قرآن گذرانده ‏اند؛ این‏ها کسانى هستند که در این رشته ‏ى قرائت و تلاوت قرآن کار کرده ‏اند؛ خوب هم کار کرده ‏اند؛ حایز مراتب خوب هم شده‏ اند. آنچه را که این اساتید قرآن دارند، از آن‏ها فرا بگیرند. البته قرآن یک دریاى عمیق و یک بحر واسع است و نهایتى ندارد؛ هرچه پیش بروید چه در سطح قرآن، چه در اعماق آن همچنان امکان سیر و پیشرفت و حرکت وجود دارد.35

*******

دعا کنید، نافله بخوانید، توجه پیدا کنید، متذکر باشید؛ در شبانه ‏روز، یک ساعت را براى خودتان و خداى خودتان قرار بدهید؛ از کارها و اشتغالات گوناگون، خودتان را بیرون بکشید؛ با خدا و با اولیاى خدا و با ولىّ‏ عصر (عجّل الله تعالى فرجه و ارواحنا فداه) مأنوس بشوید؛ با قرآن مأنوس باشید و در آن تدبر بکنید.
من بیشتر از شما محتاجم که کسى این حرفها را به من بزند. بنده هم بایستى مورد همین موعظه ‏ها قرار بگیرم؛ همه ‏مان محتاجیم. این‏ طورى مى ‏توان این بار سنگین و این امانت استثنایى الهى را که در طول این چندین قرن بعد از صدر اسلام، خداى متعال آن را بر دوش احدى نگذاشت که بر دوش شما گذاشت، به سرمنزل رساند؛ و الّا روسیاهى دنیا و آخرت است.36

*******

امروز به مناسبت روز نوزدهم ماه مبارک رمضان، در خطبه ‏ى اول چند جمله ‏اى در باره‏ ى امیر المؤمنین على بن ابى طالب (علیه ‏السّلام) عرض خواهم کرد؛ لیکن قبلًا به مناسبت این که ماه رمضان در شرف دهه ‏ى سوم و رو به اتمام است، در جهت قدردانى از روزها و شبهاى ذى ‏قیمت و بابرکت این ماه تذکراتى بدهم.
این ماه، ماه روزه است؛ ماه نزول قرآن و انس با قرآن است؛ ماه عبادت و دعا و مناجات است که دعا مغز و روح عبادت است ماه استغفار و توبه و بازگشت از راه هاى ناپسند نزد خداى متعال و رعایت تقواى الهى است؛ ماه جهاد است که در این ماه مبارک، غزوه‏ ى بدر در سال دوم هجرت، و فتح مکه در سال هشتم هجرت، و شروع غزوه ‏ى حنین در همان سال اتفاق افتاده است ماه جهاد با نفس و جهاد با شیطان و جهاد با دشمنان خداست؛ ماه آمادگى و ماه ذخیره‏ ى تقواست؛ ماه صله ‏ى رحم، صدق و برّ با برادران دینى، آشنایى با معارف، آشنایى و تدبر در قرآن، و خلاصه ذخیره کردن سرمایه ‏ى حرکت الهى در طول یک سال است. امید است که روزهاى گذشته را با عمل بر وفق مقتضیات این ماه گذرانده باشیم و روزهاى آینده را بیشتر قدر بدانیم و در کار نفس خود، در معامله ‏ى با احکام الهى، در برخورد با مردم، در تدبر و ارتباط با قرآن، و در تصمیم و عزم بر مجاهدت با نفس، یک تصمیم جدى و یک اقدام قاطع انجام بدهیم.
من به عمل کردن به این توصیه‏ ها، از شما محتاج‏ترم. این توصیه‏ ها، توصیه‏ هاى بزرگان دین و امیر المؤمنین صاحب امروز است. این روزها را مغتنم بشمارید و رابطه ‏تان را با خدا مستحکم کنید. در سایه ‏ى این ارتباط قوى، به سمت حل مشکلات دینى و دنیوى حرکت خواهیم کرد و إن شاء اللّه به آن نایل خواهیم شد.37

*******

ما هنوز تا یک جامعه‏ ى کاملًا اسلامى که نیک‏ بختى دنیا و آخرت مردم را به‏ طور کامل تأمین کند و تباهى و کج‏روى و ظلم و انحطاط را ریشه ‏کن سازد، فاصله ‏ى زیادى داریم. این فاصله، باید با همت مردم و تلاش مسئولان طى شود و پیمودن آن، با همگانى شدن امر به معروف و نهى از منکر آسان گردد. مساجد به عنوان پایگاه هاى معنویت و تزکیه و هدایت، روز به روز گرم‏ تر و پُررونق ‏تر شود و نشان ایمان و عمل و اخلاق اسلامى، در گوشه و کنار جامعه، از جمله در مراکز دولتى و ادارات و دانشگاهها، همه را به پیروى از تعالیم نورانى قرآن تشویق نماید. کتاب خدا در میان مردم حضور واقعى بیابد و آموختن و تدبر و تعمق در آن، براى همه به خصوص جوانان و نوجوانان، امرى رایج و دایر گردد. در این مورد، مسئولیت علما و آگاهان و نویسندگان و گویندگان و رسانه‏ هاى عمومى، بسى مهم و خطیر است.38

*******

انس با قرآن، معرفت اسلامى را در ذهن ما قوى‏ تر و عمیق‏ تر مى‏ کند. بدبختى جوامع اسلامى، به خاطر دورى از قرآن و حقایق و معارف آن است. آن کسانى از مسلمانان که معانى قرآن را نمى‏ فهمند و با آن انس ندارند، وضع شان معلوم است. حتّى کسانى هم که زبان قرآن، زبان آن‏هاست و آن را مى ‏فهمند، به خاطر عدم تدبر در آیات قرآن، با حقایق قرآنى آشنا نمى ‏شوند و انس نمى ‏گیرند. مى ‏بینید که آیه‏ ى «لن یجعل الله للکافرین على المؤمنین سبیلا» یعنى خداوند مؤمنین را زیردست و زبون کفار قرار نداده است در کشورهاى عربى و به وسیله‏ ى مردم عرب زبان در دنیا خوانده مى ‏شود، اما به آن عمل نمى‏ گردد. در آیات قرآن، توجه و تنبه و تدبر نیست؛ لذا کشورهاى اسلامى عقب مانده‏ اند.
انس با قرآن، یعنى قرآن را خواندن و باز خواندن و باز خواندن و در مفاهیم قرآنى تدبر کردن و آن‏ها را فهمیدن. فارسى ‏زبانها مى ‏توانند از ترجمه ‏ى قرآن استفاده کنند و کلمات قرآنى را به طور تقریب بفهمند و مضامین آیات قرآن را دریابند و در آن‏ها فکر و تأمل کنند.
اگر در آیات قرآن تأمل بکنیم، اراده و استقامت ما قوى‏ تر و بیشتر از این خواهد شد. همین آیات قرآنى است که توانست در روزگارى، انسان‏هایى را تربیت کند که با دنیاى کفر و ظلمات بستیزند. همین معارف است که ملت بزرگ ما را وادار کرد و مجهز نمود که با دنیاى مدرن مظلَم جاهلیت جاهلیت مدرن و جاهلیت قرن بیستم مقابله کند. امیدواریم که ملت ما روز به روز به قرآن و حقایق قرآنى نزدیک‏ تر بشوند.39

*******

انّ هذا القرآن یهدی للّتى هی اقوم و یبشّر المؤمنین

با تشکر از برادران عزیزى که این مجمع را فراهم آورده و گامى در جهت ترویج قرآن پیشتر رفته ‏اند، عرض مى‏ کنم که این دوران، دوران قرآن است؛ زیرا پس از تجربه‏ هاى ناموفق بشر در قرن هاى بیدارى و شکوفایى وجهش، یعنى پس از آن که بشر نتوانسته است نظام زندگى انسانى و تسلابخشى متناسب با رشد طوفانى و شگفت ‏آور علم براى خود پدید آورد، اکنون راه‏ها بتدریج به طریقه‏ ى توحید و راه دین مى ‏گراید و انسان که به پختگى نزدیک شده، آنچه را در دوران غرور جاهلانه ‏ى آغاز شکوفایى علم به فراموشى سپرده، دوباره باز مى‏ جوید و این در همان دورانى است که دین در نقطه‏ یى از جهان به حاکمیت رسیده و با انقلابى عظیم و استثنایى، زمام زندگى میلیونها انسان را به دست گرفته است.
پس، امروز فرصتى تاریخى و استثنایى است؛ براى این که قرآن در هدایت فکر و عمل انسانها، قدرت و چیره ‏گى خود را نشان دهد. اما این متوقف است بر اینکه ما خود، به چشمه ‏ى جوشان معارف و هدایت قرآن دست یابیم، قرآن را بفهمیم، در آن تدبر کنیم، آن را محور بحث و فحص سازیم و در اعماق آن غور کنیم. واقعیت تلخ این است که قرآن هنوز در جامعه‏ ى ما، یک امر عمومى نشده است. همه به قرآن عشق مى‏ ورزند و احترام مى‏ کنند؛ اما عده ‏ى کمى همواره آن را تلاوت و عده ‏ى کمترى در آن تدبر مى‏ کنند.
براى رفع این نقیصه که کارى ممکن و روان است، در گام اول باید جوانان و نوجوانان را با متن و ترجمه‏ ى قرآن آشنا کرد و از شربت گوارا و حیات ‏بخش قرآن، به ذایقه ‏ى آنان چیزى چشانید ... و این، همان کارى است که شما اینک آغازکننده ‏ى آن خواهید شد.
شما را به ادامه ‏ى این راه و تقویت و پی گیرى روز به روز آن، دعوت و توصیه مى ‏کنم و از خدا براى شما توفیق و هدایت و کمک مى ‏طلبم.40

پی‌نوشت‌ها:

30. بیانات در مراسم اختتامیه‌ی مسابقات قرآن‌ - 1373/10/14
* سوره مبارکه النساء آیه 82
أَفَلا یَتَدَبَّرونَ القُرآنَ ۚ وَلَو کانَ مِن عِندِ غَیرِ اللَّهِ لَوَجَدوا فیهِ اختِلافًا کَثیرًا؛
ترجمه: آیا درباره قرآن نمی‌اندیشند؟! اگر از سوی غیر خدا بود، اختلاف فراوانی در آن می‌یافتند.
* سوره مبارکه محمد آیه 24
أَفَلا یَتَدَبَّرونَ القُرآنَ أَم عَلىٰ قُلوبٍ أَقفالُها؛
ترجمه: آیا آنها در قرآن تدبّر نمی‌کنند، یا بر دلهایشان قفل نهاده شده است؟!
31. الکافی،ثقة الاسلام کلینی، ج‏2، ص 615 ؛ الاحتجاج، شیخ طبرسی، ج 2، ص 395 ؛ بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج 89، ص 194.
ذَکَرْتُ الصَّوْتَ عِنْدَهُ فَقَالَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع کَانَ یَقْرَأُ فَرُبَّمَا مَرَّ بِهِ الْمَارُّ فَصَعِقَ مِنْ حُسْنِ صَوْتِهِ وَ إِنَّ الْإِمَامَ لَوْ أَظْهَرَ مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً لَمَا احْتَمَلَهُ النَّاسُ مِنْ حُسْنِهِ قُلْتُ وَ لَمْ یَکُنْ رَسُولُ اللَّهِ ص یُصَلِّی بِالنَّاسِ وَ یَرْفَعُ صَوْتَهُ بِالْقُرْآنِ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ یُحَمِّلُ النَّاسَ مِنْ خَلْفِهِ مَا یُطِیقُون‏؛
ترجمه: على بن محمد نوفلى گوید: نزد حضرت أبى الحسن علیه السلام از آواز خواندن یاد کردم فرمود: همانا على بن الحسین علیهما السلام قرآن می خواند و چه بسا کسانى بر آن حضرت می گذشتند و از آواز خوش او مدهوش می شدند، و اگر راستى امام چیزى از آواز خوشش آشکار کند مردم تاب شنیدن آن را ندارند، عرض کردم: مگر نبود که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) با مردم نماز (جماعت) می خواند و آوازش را بخواندن بلند می کرد؟ فرمود: رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) به اندازه تحمل و طاقت آنان که پشت سرش بودند آوازش را بلند می کرد.
32. بیانات در مراسم اختتامیه‌ی مسابقات قرآن‌ - 14/10/1373
33. پیام به کنگره عظیم حج - 28/02/1372
34. بیانات در دیدار جمعی از فضلاى حوزه‌ى علمیه‌ى قم - 30/11/1370
35. بیانات در دیدار جمعی از قاریان قرآن - 17/11/1370
36. بیانات در دیدار کارگزاران نظام - 23/05/1370
37. بیانات در خطبه‌های نمازجمعه - 16/01/1370
38. پیام به مناسبت اولین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى(ره) - 10/03/1369
39. بیانات درخطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران - 10/01/1369
40. پیام به گردهمایی توجیهی دبیران قرآن اول دبیرستان - 20/07/1368

منبع: پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (دامت برکاته)