زندگی و آموزه های مارکس

کارل مارکس متولد 15 مه 1818 در شهر ترو Treves برخلاف آنچه غالباً درباره اش می گویند واقعاً یهودی نبود بلکه از پدر و مادر یهودی بدنیا آمد که هر دو به آیین مسیحیت پروتستانی گرویده بودند. فرزند یک خانواده ی جا افتاده ی کارمند اداری و متأهل با دختر یک بارون آلمانی ابداً به نظر نمی رسید که آفریده برای مبارزات انقلابی اجتماعی باشد. ولی سرنوشتش چنین بود. در 1843 به سن 24 سالگی پس از آنکه روزنامه اش را توقیف کردند رهسپار پاریس و بروکسل شد و به هنگام انقلابات 1848 به آلمان بازگشت و فعالانه در مبارزات انقلابی شرکت ورزید. از آنجا تبعید شد و در سال 1850 به لندن پناه برد و تا آخر عمرش در 14 مارس 1883 یعنی قریب سی سال در آن شهر باقی ماند. تازه ترین کتاب به زبان فرانسه درباره ی مارکس تألیف جالب آندره وِن تحت عنوان:« زندگانی و عقاید کارل مارکس» است که در 1946 در 410 صفحه منتشر شده است.
Andre Vene: «Vie et Doctrine de Karl Marx, Paris 1946 ,Edition de la Nouvelle France
(طبیعی است از آن پس کتب و رسالات بسیاری به زبان فرانسه درباره ی مارکس منتشر شده است. از آن جمله ممکن است به تألیف بسیار جالب هانری لوفبر تحت عنوان جامعه شناسی مارکس مراجعه شود- مترجم Henri Lefebvre, Sociologie de Marx) هرچند مارکس از بنیانگذاران و مدیران اتحادیه ی معروف کارگری مشهور به «بین الملل» بود که از 1863 تا 1872 مایه ی رعب و هراس همه ی حکومت های اروپا گردید، وی را نباید بسان رقیبش با کونین Bakounine عاصی و ماجراجو و یا حتی مانند لاسال خطیبی عامه پسند دانست. مارکس اهل دفتر و مطالعه و همانند پرودن پایبند خانواده، پرکار و خستگی ناپذیر و دارای معارف وسیع علمی بود.
مشهورترین تألیفش (هرچند غالباً از آن نام برده می شود بی آنکه خوانده شده باشد) کتاب سرمایه Capital است که تنها جلد اول آن در حیات مؤلف بسال 1867 منتشر گردید (ترجمه ی فرانسه ی آن بوسیله روی Roy در 1875 صورت گرفت که خود مارکس) هم در آن تجدیدنظر کرد. مجلدات دیگر، پس از فوت او در 1885 و 1894 با مراقبت همکارش انگلس به طبع رسید. ترجمه فرانسه آنها در سه جلد بوسیله مؤسسه ژیار و بریر Giard et Briere در 1900 و 1901 و 1902 منتشر شده است.)
این اثر بنیادی عظیم را همانند تورات و قرآن و مجموعه ی قوانین رم (پاندکت) فوجی از شارحان و مفسران بوجود آمد و بی تردید در میان جمیع آثار قرن 19 تألیفی است که عمیق ترین و جهانی ترین تأثیر را داشته است. پیش درآمد آن رساله ی مشهور به«منشور حزب کمونیست Le Manifeste du Parti Communiste» بود که در ژانویه 1848 به صورت جزوه ی بسیار کوچکی منتشر گردید و در آن هنگام شهرت مهمی نیافت. ولی راجع به آن لابریولا Labriola در کتابش بنام «پژوهشی درباره ی مفهوم مادیت تاریخ Essai sur la Conception Materialiste de l'Histoire شاید با اندکی مبالغه توانسته است بگوید:« در همین تاریخ است که عصری نوین آغاز می شود» به هر حال این جزوه همانند کتاب دعای تمام مسلک اجتماعیگرائی معاصر است و می بایستی سراسر آن نقل می شد. تقریباً هیچ جمله ی از آن نیست- و هر جمله بسان صخره ی غلطانی- که هزار بار تکرار نشده- باشد(مراجعه شود به ترجمه فرانسه آن، چاپ 1901 با مقدمه ی دانشمندانه آندلر Andler) مصنفات دیگر مارکس هم- هرچند غالباً کمتر از آنها بحث می شود- مهم و باارزش هستند. از آن جمله است کتاب فقر فلسفه La Misere de la Philosophie که در سال 1847 در جواب کتاب«تناقضات اقتصادی، فلسفه فقر» پرودن نوشته شده است و هم چنین است کتاب «انتقاد بر دانش اقتصاد» La Critique del'Economie Politique منتشر شده در سال 1859. یکی از مسائل پراختلاف این است که مارکس تا چه حد از اجتماعیون فرانسه و مخصوصاً از پکور Pecqueur و پرودن الهام گرفته است. (در این باره ممکن است مراجعه شود به مقاله بورگن Bourguin در مجله اقتصاد سیاسی سال 1892، تحت عنوان روابط پرودون و کارل مارکس) به هر حال مارکس پرودن را بسیار خوب می شناخته زیرا یکی از تألیفاتش در رد همین « خرده بورژوا» چنانکه وی او را می نامیده، بوده است. بعداً مشابهاتی خواهیم دید که ممکن است رابطه ی پدر و فرزندی این عقاید را روشن سازد. مع الوصف( همانطور که آنتوان منگر متوجه شده) به نظر می رسد که مارکس باید بیشتر از سوسیالیستهای پیشین انگلستان و مخصوصاً از تومسون الهام گرفته باشد.
در کنار کارل مارکس نباید دوست و همکار جدانشدنی او فردریک انگلیس را فراموش کرد. وی بسادگی در حاشیه ی استاد می زیست و همو بود که در تهیه منشور معروف کمونیست 1848 با وی همکاری کرد و پس از وفات مارکس باوفاداری و اخلاص میراث سه جلدی او را گردآوری نمود و منتشر ساخت. تعیین مقدار سهم وی در آثار مارکس مشکل است ولی احتمالاً ناچیز نیست.
منبع: ژید، شارل؛ ریست، شارل؛ (1380)، تاریخ عقاید اقتصادی(جلد دوم: از مکتب تاریخی تا جان مینارد کینز)، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ سوم.