نویسنده: حسین خنیفر
حافظه به صورت قدرتی فوق العاده در تمام پدیده های هستی وجود دارد و قوی ترین نوع آن در انسان نهفته است؛ ولی در همه افراد یکسان نیست. به طور کلی افراد در یادگیری، مطالعه و نگهداشت مطالب به 4 دسته که در حقیقت نماینده 4 نوع حافظه اند تقسیم می شوند: حافظه های شنیداری(سمعی)، دیداری(بصری)، نوشتاری(یدی) و حسابگرانه(آماری). در شماره پیش از حافظه شنیداری یاد شد و سه حافظه دیگر را در این شماره توضیح می دهیم.
این دسته از افراد، جهان را به صورت تصاویر ادراک می کنند(1) و حتی آدرس ها را بر مبنای نشانه های فیزیکی می آموزند؛ برای مثال به یاری نشانه های ذهنی ای که از اماکن اطراف، تابلوها، مغازه ها و ادرارات می سازند، مکانی خاص را به خاطر می سپارند.
این افراد در کودکی نیز قابل تشخیص اند؛ یعنی وقتی تازه زبان می گشایند، هنگام گفت وگو با بزرگ ترها در چشمان طرف مقابل زل می زنند. جالب این که وقتی طرف صحبتشان به چشم وچهره آن ها نمی نگرد، با دستان کوچکشان چهره اش را سمت خویش می گردانند و می گویند: ببین، ببین! و تا مخاطب نگاهشان نکند، سخن نمی گویند. این گروه در دوران تحصیل به چهره استاد بسیار می نگرند و حتی گاه مطالب درس را با حرکات استاد کد گذاری می کنند و به حافظه می سپارند.
این حافظه به راحتی قابل توسعه است. می توان بیش تر مطالب درسی را به یاری تصویر به یاد سپرد و هر صفحه را به صورت تصویری در حافظه نگهداری کرد.(2)
بارها اتفاق افتاده است، هنگام برون آمدن از جلسه امتحان دیده ایم دوستان ما درباره خاستگاه پرسشی خاص گفت وگو می کنند؛ برای مثال رضا به علی می گوید: سئوال پنجم از کجا آمد؟ علی نیز اظهار بی اطلاعی می کند؛ ولی سعید می گوید: صفحه 80، آن ها به صفحه 80 مراجعه می کنند و پرسش و پاسخ را دقیقا می یابند. شاید خود سعید نیز نداند حافظه بصری یا دیداری فوق العاده دارد و اگر آن را تربیت و تقویت کند، در یاد سپاری مطالب توفیق فزون تر می یابد.
1. وقتی صدایی می شنوند، به طرف بالا نگاه می کنند.
2. با سرعت سخن می گویند و آهنگ صدایشان بلند است.
3. هنگام صحبت دست ها را حرکت می دهند و به طرف بالا می گیرند.
4. به سرعت نفس می کشند.(4)
5. اصطلاحا تصویری(5) صحبت می کنند.
6. در به کار بردن تشبیه(6)، تمثیل(7)، تخیل(8) و صحنه پردازی مهارت فوق العاده دارند. آن ها علاوه براین که خود را درصحنه می یابند، چنان سخن می گویند که دیگران نیز خود را در صحنه مورد نظر احساس می کنند. اگر داستان می گویند، شنونده را در کوچه پس کوچه های داستان راه می برند.
7. در نوشتن انشاء، نامه، خاطره و ... به انعکاس صحنه ها، شفاف ساختن فضا و تصویر کردن بسیار گرایش دارند.
8. در چهره شناسی بسیار موفقند و گاه فردی را بعد از سال ها ازطریق چهره می شناسند؛ بی آن که نامش را به خاطر آورند.
دیدن، نگاه کردن، منعکس کردن، چشم انداز، هدف، درخشان، شفاف، تصور، ترسیم، انعکاس، عکس، تصویر، مثل، مانند، نور و تابش.
2. تلفیق مطالب با تصویرها، شکل ها، نمودارها، جدول، نشانه ها و شماره های صفحات
3. علامت گذاری معنا دار از خط کشی ساده زیر کلمات تا علائم ابتکاری مانند:*و ..
4. مطالعه و تلاش در احضار صفحه ای و پاراگرافی مطالب مطالعه شده بعد از هر پانزده دقیقه
درآموزش این افراد نیز باید از کتاب های دارای نمودار و تصویر و جدول، و نیز اپک، ویدئو، و فیلم های آموزشی استفاده شود.
پیامبر اکرم(ص)می فرماید:
قیدوا العلم بالکتابة؛ دانش را با نوشتن به بند کشید.(9)
نشانگان رفتاری در حافظه نوشتاری
این دسته از افراد غالبا:
1.هنگام اندیشیدن به سمت پایین و راست خود می نگرند.
2.حرکات دست، تغییرات چهره و اعمال جسمانی شان بسیار است.
3.صدایی عمیق دارند و کلمات را شمرده بیان می کنند.
2. معمولا توصیه می شود این افراد ابتدا مطالب را مطالعه و علامت گذاری کنند و سپس آن را در قالب های 13 و 15 و 110 چکیده و خلاصه کنند.
3. عادت کردن این افراد به چکیده منظم و مرتب و دسته بندی شده بسیار مطلوب است.
4. اگر کسی حس کند حافظه نوشتاری اش در بعضی از دروس قوی است، حتما باید با تمرین خلاصه نویسی آن را غنی تر سازد و بکوشد مطالب را در قالب های غیر یکنواخت خلاصه کند. جالب این که کم کم خود فرد روش هایی ابتکاری به کار می برد.
5. یکی از مسائلی که بسیار تجربه شده، نگاشتن چکیده مباحث هر صفحه در حاشیه آن صفحه است.
6. دانش آموزان و دانشجویانی که با آزمون های چهارجوابی روبه رو می شوند، می توانند، با بهره گیری از روش چکیده دروس، دست کم به حدود 50درصد پرسش های آزمون دست یابند.
2. وقتی به فکر فرو می روند، معمولا به پایین و یا چپ می نگرند.
3. لحن صدایشان آهسته و آرام است و از شیوایی سخن بهره مندند.
4. حرکات دست شان اندک است.
آموختن، در نظر گرفتن، به ذهن خطور کردن، عمل کردن، آگاه کردن، آگاه بودن، تصور کردن، تشخیص دادن، تصمیم گرفتن، قدردانی کردن، حدس زدن، تجربه کردن، تولید کردن، جدی بودن، فهمیدن و...
مکانیسم یادگیری خود را بر ریز کردن صحیح مطالب متمرکز سازند.
مطالب علمی و قواعد و اصول مختلف را که به صورت انشایی نگاشته شده، به قالب های عددی و مرحله ای تبدیل کنند.
اغلب افراد از هر چهار حافظه یا سیستم یادگیری بهره می برند و اصطلاحاً حافظه های ترکیبی(Comparative Memory) دارند؛ ولی:
افراد تنها به یکی از حافظه ها بیش تر گرایش نشان می دهند.
در دروس و مطالب علمی گوناگون معمولا حافظه سمعی و نوشتاری بیش تر خود را می نمایانند؛ برای مثال در دروس نظری حافظه سمعی و در دروس متریک(ریاضی و هندسه و ..) حافظه نوشتاری.
خلقت آدمی چنان است که می تواند از همه حافظه های یاد شده بهره گیرد.
ان شاء الله در شماره آینده با ارتباط و کنش های چهارگانه انسان ها در این گستره آشنا خواهیم شد.
حافظه دیداری
افرادی که از راه دیدن و تمرکز روی صفحه و تصویر برداری از مطالب بهتر می آموزند، نگه می دارند، یادآوری می کنند و مطالب را دوباره به صحنه فعال ذهن خود می آورند، از این حافظه برخوردارند. امروزه عقیده براین است که بیش از 70 درصد آموخته ها و تجارب از طریق چشم به دست می آید.این دسته از افراد، جهان را به صورت تصاویر ادراک می کنند(1) و حتی آدرس ها را بر مبنای نشانه های فیزیکی می آموزند؛ برای مثال به یاری نشانه های ذهنی ای که از اماکن اطراف، تابلوها، مغازه ها و ادرارات می سازند، مکانی خاص را به خاطر می سپارند.
این افراد در کودکی نیز قابل تشخیص اند؛ یعنی وقتی تازه زبان می گشایند، هنگام گفت وگو با بزرگ ترها در چشمان طرف مقابل زل می زنند. جالب این که وقتی طرف صحبتشان به چشم وچهره آن ها نمی نگرد، با دستان کوچکشان چهره اش را سمت خویش می گردانند و می گویند: ببین، ببین! و تا مخاطب نگاهشان نکند، سخن نمی گویند. این گروه در دوران تحصیل به چهره استاد بسیار می نگرند و حتی گاه مطالب درس را با حرکات استاد کد گذاری می کنند و به حافظه می سپارند.
این حافظه به راحتی قابل توسعه است. می توان بیش تر مطالب درسی را به یاری تصویر به یاد سپرد و هر صفحه را به صورت تصویری در حافظه نگهداری کرد.(2)
بارها اتفاق افتاده است، هنگام برون آمدن از جلسه امتحان دیده ایم دوستان ما درباره خاستگاه پرسشی خاص گفت وگو می کنند؛ برای مثال رضا به علی می گوید: سئوال پنجم از کجا آمد؟ علی نیز اظهار بی اطلاعی می کند؛ ولی سعید می گوید: صفحه 80، آن ها به صفحه 80 مراجعه می کنند و پرسش و پاسخ را دقیقا می یابند. شاید خود سعید نیز نداند حافظه بصری یا دیداری فوق العاده دارد و اگر آن را تربیت و تقویت کند، در یاد سپاری مطالب توفیق فزون تر می یابد.
مطالعه موردی
گروهی از افراد -بی آن که بدانند- از این نوع حافظه سود فراوان می برند و فکر خود را خسته نمی کنند. یکی از نویسندگان درباره حافظه ابوعلی سینا چنین نگاشته است: وقتی ابن سینا به اصفهان پناه آورد، عالمان از او خواستند نسخه ای از کتاب قانون را به آن ها دهد. شیخ گفت: آن کتاب را نیاورده ام؛ ولی صفحه صفحه اش را به خاطر دارم.(3) آنگاه قانون را برای علاقه مندان باز گفت و آنان به نوشتن پرداختند.نشانگر رفتاری حافظه دیداری
افرادی که حافظه دیداری دارند، از ویژگی های زیر بهره می برند:1. وقتی صدایی می شنوند، به طرف بالا نگاه می کنند.
2. با سرعت سخن می گویند و آهنگ صدایشان بلند است.
3. هنگام صحبت دست ها را حرکت می دهند و به طرف بالا می گیرند.
4. به سرعت نفس می کشند.(4)
5. اصطلاحا تصویری(5) صحبت می کنند.
6. در به کار بردن تشبیه(6)، تمثیل(7)، تخیل(8) و صحنه پردازی مهارت فوق العاده دارند. آن ها علاوه براین که خود را درصحنه می یابند، چنان سخن می گویند که دیگران نیز خود را در صحنه مورد نظر احساس می کنند. اگر داستان می گویند، شنونده را در کوچه پس کوچه های داستان راه می برند.
7. در نوشتن انشاء، نامه، خاطره و ... به انعکاس صحنه ها، شفاف ساختن فضا و تصویر کردن بسیار گرایش دارند.
8. در چهره شناسی بسیار موفقند و گاه فردی را بعد از سال ها ازطریق چهره می شناسند؛ بی آن که نامش را به خاطر آورند.
تکیه های کلامی افراد دارای حافظه دیداری
این گروه در جملات خویش از واژه های زیر بسیار بهره می برند:دیدن، نگاه کردن، منعکس کردن، چشم انداز، هدف، درخشان، شفاف، تصور، ترسیم، انعکاس، عکس، تصویر، مثل، مانند، نور و تابش.
شیوه های استفاده بهتر از حافظه دیداری
1. تمرکز نگاه بر جملات و پاراگراف ها و سپس بستن چشم ها و انعکاس مطالب عمده به ذهن و نگاه مجدد به آن.2. تلفیق مطالب با تصویرها، شکل ها، نمودارها، جدول، نشانه ها و شماره های صفحات
3. علامت گذاری معنا دار از خط کشی ساده زیر کلمات تا علائم ابتکاری مانند:*و ..
4. مطالعه و تلاش در احضار صفحه ای و پاراگرافی مطالب مطالعه شده بعد از هر پانزده دقیقه
درآموزش این افراد نیز باید از کتاب های دارای نمودار و تصویر و جدول، و نیز اپک، ویدئو، و فیلم های آموزشی استفاده شود.
حافظه نوشتاری (یدی)و احساسی
افرادی که از راه نوشتن و لمس و دسته بندی منطبق بر ذوق خود بهتر یاد می گیرند، از حافظه نوشتاری و احساسی بهره می برند. واکنش فیزیکی این افراد بیش تر است و جالب این که در زمان تحصیل، گاه سخنان معلم را به صورت جامع و با حداکثر توان یادداشت و نگهداری می کنند. البته تأثیر نوشتار بر یادگیری بدیهی است و بعضی افراد از این طریق بیش تر و کامل تر یاد می گیرند.پیامبر اکرم(ص)می فرماید:
قیدوا العلم بالکتابة؛ دانش را با نوشتن به بند کشید.(9)
نشانگان رفتاری در حافظه نوشتاری
این دسته از افراد غالبا:
1.هنگام اندیشیدن به سمت پایین و راست خود می نگرند.
2.حرکات دست، تغییرات چهره و اعمال جسمانی شان بسیار است.
3.صدایی عمیق دارند و کلمات را شمرده بیان می کنند.
تکیه های کلامی
این دسته از افراد عموماً در گفتارشان به واژه ها و عبارت زیر توجه می کنند: نوشتم، دسته بندی کردم، بالا و پایین، پیوند، در دست گرفتن، لذت بردن، احساس کردم، لمس کردم، لغزیدن، اتصال و...شیوه های استفاده بهتر از حافظه نوشتاری و احساسی
1. این افراد اگر با فنون خلاصه نویسی و چکیده برداری آشنا شوند، بسیار موفقند.2. معمولا توصیه می شود این افراد ابتدا مطالب را مطالعه و علامت گذاری کنند و سپس آن را در قالب های 13 و 15 و 110 چکیده و خلاصه کنند.
3. عادت کردن این افراد به چکیده منظم و مرتب و دسته بندی شده بسیار مطلوب است.
4. اگر کسی حس کند حافظه نوشتاری اش در بعضی از دروس قوی است، حتما باید با تمرین خلاصه نویسی آن را غنی تر سازد و بکوشد مطالب را در قالب های غیر یکنواخت خلاصه کند. جالب این که کم کم خود فرد روش هایی ابتکاری به کار می برد.
5. یکی از مسائلی که بسیار تجربه شده، نگاشتن چکیده مباحث هر صفحه در حاشیه آن صفحه است.
6. دانش آموزان و دانشجویانی که با آزمون های چهارجوابی روبه رو می شوند، می توانند، با بهره گیری از روش چکیده دروس، دست کم به حدود 50درصد پرسش های آزمون دست یابند.
حافظه حسابگرانه، منطقی و استدلالگر
این دسته از افراد اطلاعات آموخته شده را در قالب های کوچک تر تقسیم می کنند. جالب این که گاه فقط بخش های مهم پاسخ پرسش را می آموزند واز مکانیسم درون آماری بهره می برند. این افراد مطالب تقسیم بندی شده را خیلی بهتر یاد می گیرند و به عملیات مرحله ای و فلوچارتی علاقه نشان می دهند.نشانگر رفتاری در حافظه حسابگرانه
1. گفتار این افراد با منطق و استدلال آمیخته است.2. وقتی به فکر فرو می روند، معمولا به پایین و یا چپ می نگرند.
3. لحن صدایشان آهسته و آرام است و از شیوایی سخن بهره مندند.
4. حرکات دست شان اندک است.
تکیه های کلامی
این افراد عموما، در گفتار و نوشتار خویش، به واژه های زیر بسیار اشاره می کنند:آموختن، در نظر گرفتن، به ذهن خطور کردن، عمل کردن، آگاه کردن، آگاه بودن، تصور کردن، تشخیص دادن، تصمیم گرفتن، قدردانی کردن، حدس زدن، تجربه کردن، تولید کردن، جدی بودن، فهمیدن و...
شیوه های استفاده بهتر از حافظه حسابگرانه
این گروه باید:مکانیسم یادگیری خود را بر ریز کردن صحیح مطالب متمرکز سازند.
مطالب علمی و قواعد و اصول مختلف را که به صورت انشایی نگاشته شده، به قالب های عددی و مرحله ای تبدیل کنند.
اغلب افراد از هر چهار حافظه یا سیستم یادگیری بهره می برند و اصطلاحاً حافظه های ترکیبی(Comparative Memory) دارند؛ ولی:
افراد تنها به یکی از حافظه ها بیش تر گرایش نشان می دهند.
در دروس و مطالب علمی گوناگون معمولا حافظه سمعی و نوشتاری بیش تر خود را می نمایانند؛ برای مثال در دروس نظری حافظه سمعی و در دروس متریک(ریاضی و هندسه و ..) حافظه نوشتاری.
خلقت آدمی چنان است که می تواند از همه حافظه های یاد شده بهره گیرد.
ان شاء الله در شماره آینده با ارتباط و کنش های چهارگانه انسان ها در این گستره آشنا خواهیم شد.
پی نوشت ها :
1. کول، کریس(1380)، کلید طلایی ارتباطات، ترجمه محمدرضاآل یاسین، تهران: هامسون.
2. ستی، راجیو(1378)، مدیریت برتر زمان، ترجمه نازلی سیدگرگانی، تهران: نسل نواندیش.
3. طوسی، محمدعلی(1380)، سیاست گذاری در نظام های آموزشی، تهران: واحد علوم و تحقیقات.
4. کول، کریس(1380)، کلید طلایی ارتباطات، ترجمه محمدرضا آل یاسین، تهران: هامسون.
5. Imaginal.
6. Analogy.
7. Allegory.
8. Imagination
9. نهج البلاغه(1363)کلمات قصار حضرت رسول اکرم(ص)، تهران:اسلامیه.
.jpg "تفاوت کرم آبرسان و مرطوب کننده در چیست؟")
