نخستین مدرسه علوم سیاسی در تهران قدیم

نخستین مدرسه علوم سیاسی تهران در نیمه شعبان مورخ ۲۸آذرماه ۱۲۷۸هـ.ش به دستور مظفرالدین شاه برای تدریس علوم عالیه و تهیه جوانان عالم و کارآمد برای آتیه ادارات دولتی در چارچوب وزارت امور خارجه تاسیس شد. این مدرسه پس از مدرسه طب دارالفنون، دومین نهاد علمی بود که در رشته تخصصی احداث شد. مدرسه علوم سیاسی ابتدا در خانه نصرالله خان سالاری برپا شد که چهار سال بعد به دلیل خرابی ساختمان، به خیابان برق نزدیک بانک شاهنشاهی منتقل شد و بعدها توسط اعانات دانشجویان در کوچه اتابک بین خیابان لاله زار و علاءالدوله (فردوسی فعلی) به مبلغ یکصدو۵۰هزار ریال خریداری شد. مدرسه علوم سیاسی ابتدا دارای یک کلاس بود که در سال های بعد کلاس های دوم، سوم و چهارم اضافه شد. بودجه این نهاد براساس زمان مظفرالدین شاه مبلغ چهارهزار تومان بود اما در آینده دانش آموزان مجبور بودند که شهریه بپردازند. عمر این مدرسه بیش از ۳۰سال نبود و سرانجام در سال ۱۳۰۵ از وزارت امور خارجه جدا و به وزارت معارف ملحق شد و سپس با مدرسه حقوق و اقتصاد ادغام شد. در خرداد ۱۳۱۳هـ .ش که دانشگاه تهران تاسیس شد، بیشتر مدرسه های عالی آن زمان مانند دارالمعلمین عالی، مدرسه حقوق و علوم سیاسی مدرسه عالی طب در دانشگاه ادغام شدند. در واقع حیات مستقل مدرسه سیاسی هنگامی که با مدرسه حقوق درهم آمیخت پایان گرفت و هویت پیشین خود را از دست داد.

روسای مدرسه علوم سیاسی

ریاست این مدرسه در ابتدا برعهده میرزاحسن خان مشیر الملک بود. وی در نطق افتتاحیه مدرسه اظهار داشت که هدف مدرسه علوم سیاسی این است که از میان خانواده های نجیب و اصیل مملکت شاگرد بپذیرد. بعد از سفر مشیرالملک به اروپا، موتمن الملک ریاست این مدرسه را برعهده گرفت. از دیگر افراد سرشناسی که به ریاست این مدرسه منصوب شدند محمدعلی فروغی (ذکاءالملک) بود که در آنجا به تدریس ادبیات می پرداخت و سرانجام مرحوم علی اکبر دهخدا در سال ۱۲۹۹ به ریاست آن منصوب شد تا اینکه مدرسه علوم سیاسی از وزارت امور خارجه جدا شد.

پذیرش در مدرسه علوم سیاسی

مدرسه سیاسی در تهران موقعیت ممتازی داشت و از بهترین مدرسه های پایتخت به شمار می رفت. داوطلبان این مدرسه اکثرا شاگردان دارالفنون و علمیه بودند. اما برای پذیرش شاگرد در مدرسه علوم سیاسی، شناخت اصالت خانوادگی، صلاحیت اخلاقی و پذیرفته شدن در آزمون ورودی و درنهایت موافقت وزیر امور خارجه از شروط اصلی به حساب می آمد. آزمون ورودی این مدرسه بدین گونه بود که داوطلبان باید در دروس صرف عربی، حساب، خط، انشا، املا و قرآن نمره مقبول می گرفتند به این روش که عده ای ممتحن می نشستند و داوطلب به نزدشان می رفت و پرسش های آنها را پاسخ می داد. بعدها وزارت امور خارجه از شرایط ورود به مدرسه مقداری کاست و یک سال بر سنوات تحصیل افزود. شرط سنی برای ورود به این مدرسه بین ۱۵ تا ۲۰ سال بود.

دروس مدرسه علوم سیاسی

دروسی که در ابتدا در این مدرسه ارایه می شد شامل تاریخ، جغرافیا، حقوق بین الملل و زبان فرانسه بود که توسط مشیرالملک تنظیم شده بود. وی همچنین درس فقه را به برنامه درسی افزود و معتقد بود که محصلان مدرسه نباید غافل از حقوق اسلامی باشند، این مساله در ابتدا باعث مخالفت های شدید شد چراکه اعتقاد بر این بود که در این مدرسه، جمعی از افراد فوکلی گرد هم می نشینند و صحبت از علوم فرنگی در میان شان رایج است و فراگرفتن فقه در حد و صلاحیت طالب علوم دینی است، اما مشیرالملک با این استدلال که مقصود از تدریس فقه، تربیت فقیه نیست بلکه آشنا کردن جوانان با اصول فقه اسلامی است، توانست موافقت سایرین را جلب کند. در سال های بعد دروس ادبیات، حقوق دیپلماسی اقتصاد، حکمت، شیمی، منطق، علم النفس (روان شناسی) به سایر دروس اضافه شد. در این مدرسه دروسی که ارایه می شد فاقد کتاب بود و محمدعلی فروغی، نخستین کتاب را برای این مدرسه به نام «حقوق اساسی» تالیف کرد.

دوره تحصیل در مدرسه علوم سیاسی

این مدرسه دارای چهار سال تحصیلی بود و دانش آموزان برای اینکه وارد سال های بعد شوند باید تصدیق قبولی دوره اول را دریافت می کردند که حداقل نمره قبولی ۱۲ بود و کمتر از آن فرد مردود به حساب می آمد. اخراج از مدرسه در صورتی بود که شاگرد سه سال متوالی از عهده امتحان یک کلاس برنمی آمد. امتحانات سال آخر نیز با نظارت وزرات امورخارجه صورت می گرفت. تصدیق نامه پایان دوره مدرسه باید به امضای استادان و رییس مدرسه نیز می رسید. ارزش این تصدیق نامه برابر رتبه لیسانس بود و دارندگان این دیپلم به پیشنهاد وزیر امورخارجه و تصویب شاه وقت، به سفارت خانه ها و کنسولگری های ایران در خارج می رفتند یا در وزارت امورخارجه، مشغول به خدمت می شدند.

شاگردان مدرسه علوم سیاسی

این مدرسه که کار خود را با ۱۷ شاگرد آغاز کرد، دانش آموختگان مشهوری را تحویل جامعه داد که میرزا عبدالله خان مستوفی، صادق خان، داوود خان میرزا علی اکبر دهخدا، سیف الله خان، میرزا محمدعلی خان و... از آن جمله بودند در کل در دوره فعالیت مستقل این مدرسه، ۲۱۰ نفر فارغ التحصیل شدند. عبدالله مستوفی که اولین فارغ التحصیل مدرسه سیاسی بود، جامعه ای برپا ساخت به نام «کلوپ جامعه» و دعوتنامه ای نیز برای برپایی این جامعه امضا کرد که در سالن مدرسه علوم سیاسی تشکیل می شد.
منبع: آفتاب
http://www.aftabir.com