کره ی زمین از خطوط آهن پوشیده می شود

خط آهن لیورپول و منچستر ابتدا فقط به منظور حمل مال التجاره در نظر گرفته شده بود. روزی که تصمیم گرفتند که در این خط مسافر نیز قبول کنند، ناگهان در تمام خاک انگلستان فعالیت و جنب و جوش بی مانند و عمیقی شروع شد. جهل و نادانی و علاقه مندی به حفظ سنت های کهن با منافع خصوصی دست دوستی دادند و تصمیم گرفتند که مانع کار این وسیله ی بی مانند حمل و نقل شوند. همه ی کسانی که از حمل و نقل مسافر به وسیله ی دلیجان، یا کشتی رانی بر روی رودخانه ها و کانال ها زندگی می کردند، اعم از فروشندگان اسب و میکده داران و ملاحان و رانندگان دلیجان ها، دیدند که هستی ایشان مستقیماً در معرض خطر قرار گرفته است. این طرف و آن طرف مجالس وعظ و خطابه بر پا می گردد و دود زغال درختان را نابود و طیور را خفه خواهد کرد و لوکوموتیوها خانه ها و محصولهای زراعتی را با آتش خواهند کشاند. کشیش های پروتستان در موعظه های خود متذکر شدند که صدای ناهنجار راه آهن کشاورزان را هنگام کار در مزارع متوحش خواهد کرد و اختراعی چنین شیطانی موجب فساد و بی حیایی زنان می گردد!
اما باید قبول کرد که عامه ی مردم انگلیس چندان زیر بار این پیش گویی ها و بد بینی ها نرفتند زیرا از همان ماه اول بهره برداری، خط مزبور هر روز هزار و پانصد مسافر و هزار تن بار حمل می کرد و دو سال بعد از آن تاریخ کمپانی راه آهن می توانست به سهام داران خود ده درصد سود بدهد.
پیشرفت و توسعه ی حمل و نقل تجارتی بر تولیدات صنعتی مهمیزی زد و موجب رونق آن گردید. تقاضای خرید اجناس ساخته شده روز به روز در تزاید بود و طبقات وسیعتری از اجتماع خواهان آن بودند. زیرا چون خط آهن دورترین قصبات را که زمانی مجزا و بی خبر از شهرها بوده اند. به سهولت با مراکز مهم اتصال می داد و تولیدات جدید و ابداعات صنعت را به این نقاط حمل می کرد و به عکس محصولات آنها را به شهرها می رساند، همه ی این مراکز کوچک و بزرگ بکار مبادلات تجارتی پرداختند و خیلی زود متوجه شدند که ایجاد راه آهن چگونه چشمه ی زاینده و دولت پاینده ای است و چه فوائد ممتازی از آن حاصل می شود. حتی قاصدان و میکده داران قدیم نیز متوجه برکات آن گردیدند و ته سفره ی فوائد آن نصیب ایشان گشت زیرا چون راه آهن بر خلاف وسایل حمل و نقل قدیمی نمی توانست بر در هر خانه و کنار هر میکده ای توقف کند دلیجان های قدیمی حمل و نقل مسافران متعدد را ما بین ایستگاههای راه آهن و خانه ها و مسافرخانه ها به عهده گرفتند!
عقاید عمومی ناگهان تغییر سمت داد و جریان مقاومت ناپذیری بر له راه آهن بوجود آمد. چهار سال بعد از افتتاح خط اولی، خط دومی ما بین شهرهای لندن و بیرمنگام دایر گردید (1834). تهیه ی تشکیلات خط جدید تمام و کمال بر عهده ی رابرت استنفسن گذاشته شد که همه ی دستگاه آن را اعم از کشیدن خط و تأسیس ایستگاه ها و روش سوزن بانی و علامت گذاری و تهیه ی واگونهای حمل مسافر و مال التجاره و حمل و نقل حیوانات و ساعات حرکت و توقف و روش بلیط فروشی و غیره را یک باره ایجاد کرد. در قسمت مسافربری سه درجه ی مختلف وجود داشت و واگونهای درجه ی سوم سرباز و فاقد صندلی و نیمکت بوده اند. در خط لیورپول و منچستر قیمت بلیط برای درجه اول 6 شیلینگ و برای درجه سوم سه شیلینگ و شش پنس بوده است.
ایجاد خط لندن و بیرمنگام مرحله ی اول از پیدایش شبکه ی مهمی بود که با سرعتی باور نکردنی تمام خطه ی بریتانیای کبیر را پوشانید. در سال 1836 طول راه آهن در تمام انگلستان 720 کیلومتر بود و پیشرفت اقتصادی که از آن حاصل شد چنان میوه هایی بار آورد که ممالک خارجی یکی پس از دیگری درصدد بر آمدند که با احداث راه آهن بپردازند.
اولین کشوراروپایی که در این راه پیشقدم شد و متوجه گردید که حمل و نقل بار و مسافر به وسیله ی راه آهن چه پیشرفت های وسیعی را می تواند موجب گشت بلژیک بود. یکی از وزیران این مملکت به نام روژیه Rogier از سال 1830 پیشنهاد کرده بود که خط آهنی ما بین شهرهای آنور و کولونی (1) Cologne تأسیس کنند! از آن جا که این فکر هنوز پخته نشده بود نقشه ی مزبور به مرحله ی اجرا در نیامد، با این حال خط آهن ما بین بروکسل و مالین (2) Malines (20 کیلومتر) از سال 1835 در معرض استفاده ی عموم قرار گرفت اولین خط مسافر بری است که در قاره ی اروپا تأسیس گردید. مردم کشور بلژیک توسعه ی سریع و حیرت آور شبکه ی خط آهن خود را مرهون مهندسی به نام پی یر سیمون Pierre Simons می باشند که لئوپولد اول پادشاه بلژیک بشدت از او حمایت می کرد: از سال 1843 طول خط آهن های مملکت کوچک بلژیک با طول خط آهنهای فرانسه برابری می کرد.
کشور آلمان نیز بلافاصله از بلژیک پیروی کرد. در ماه سپتامبر سال 1835 خط نورمبرگ- فورت (3) Furth
(7 کیلومتر) افتتاح شد که ساختمان آن به وسیله ی فون دنیس Von Danis از شاگردان قدیم مدرسه ی پولی تکنیک پاریس انجام گرفت آنگاه در سال 1838 خط برلن و پوتسدام (4) Potsdam و بعد از آن در سال 1839 خط لایپتسیگ و درسده Dresde (117) کیلومترمفتوح شد. می توان گفت که خط اخیر موفقیت خارق العاده ای بدست آورد زیرا تعداد سالیانه ی مسافر به وسیله ی دلیجان ما بین این دو شهر که 80 هزار نفر بوده است ناگهان به وسیله ی راه آهن به 410 هزار نفر ترقی یافت. در سال 1840 کشور آلمان 580 کیلومتر خط آهن داشت و حال آنکه فرانسه بیش از 497 کیلومتر نداشته است و ده سال بعد از آن تاریخ طول خط آهن آلمان 5800 کیلومتر و از آن فرانسه 3000 کیلومتر بود.
اگر ملاحظه می کنیم که فرانسه در این مورد از ممالک بلژیک و آلمان عقب افتاده بود نباید به هیچ وجه متعجب شویم. خوب است بار دیگر به خاطر آوریم که در این مملکت صاحبان صنایع به وضع وحشتناکی ترسو و تابع سنت های کهنه بوده اند و یاد آوری کنیم که سرمایه داران آن چگونه از تن دادن به خطر بیم داشتند و مردان سیاسی آن تا چه اندازه در اتخاذ تصمیم لرزان و مردد و صاحب فکر محدود بوده اند. این بزرگواران سیاستمدار که تا گلو آکنده از معلومات حقوقی بودند به وضع حیرت آوری نسبت به هر چه که با اقتصاد و علم و صنعت بستگی داشت بیگانه می نمودند. برای اینکه به منظوراستفاده معادن زغال سنگ خط آهنی بر پا کنند تا سال 1823 تردید کردند و فقط در این سال بود که اولین خط آهن ما بین معادن زغال سنگ سنت اتین و بندرگاه آندره زیو Andre zieux در کنار رودخانه ی لو آر تأسیس شد. و نیز فقط در سال 1826 بود که مارک سنگن برای آنکه بتواند زغال معادن مزبور را به شهرهای روآن (5) Roanne و لیون برساند، تصمیم گرفت که دو خط آهن یکی ما بین آندره زیو و روآن و دیگری ما بین سنت اتین و لیون ایجاد کند. تأسیس خط اخیر حتی او را وادار ساخت که با بداعات فنی مهمی بپردازد و از جمله ی آنها اینکه اولین تونل بزرگ (1500 متر طول) را حفر کند، یکی دیگر از ابداعات مهم او این بود که برای اولین بار قرار دادن الوار چوبی را در زیر خط آهن معمول کرد و حال آنکه تا آن اوقات در آن سوی دریای مانش به این منظور از تخته های مکعب شکل سنگ استفاده می کردند. این خط از سال 1832 شروع به کار کرد و به زودی مجبور شد که مسافر نیز قبول کند. با این حال کشش واگون ها در طول 60 کیلومتری این خط آهن با وسایل متفاوت انجام می گرفت. در بعضی از قسمتهای خط سیر واگون ها را به کمک لوکوموتیو استفنسن به حرکت در می آوردند و در بعضی از قسمتهای دیگر آنها را با اسب می کشیدند در مواردی دستگاه چاپمن یعنی ماشین های بخار ساکن را به کار می بردند و واگونها را با تسمه بر روی خط به حرکت در می آوردند و حتی روش جالب دیگری به کار می رفت و آن اینکه هر جا شیب راه به قدر کفایت زیاد بود واگون ها را به حال خود رها می کردند که تحت اثر نیروی ثقل به حرکت در آیند.
مشتری اصلی این خط عجیب زغال بود که از این روش غیر عادی شکایتی نمی کرد. اما مسافران به خصوص به این خط رو می آوردند زیرا این وسیله ی حمل و نقل موجب تفریح آنان می شد. کسانی که داوطلب مسافرت با این خط آهن می شدند عیناً حالت مردم امروز را داشتند که گاهگاه به پارک های بازی و تفریح روی می آوردند و همچون کودکان سوار ارابه های الکتریکی و گردونه ها می شوند. و نیز به منظور تفریح اهالی پاریس بود که در امتداد سن ژرمن راه آهنی به طول 19 کیلومتر ما بین پاریس و پک (6) Pecq تأسیس کردند. افتتاح این راه آهن در روز 27 ماه اوت 1837 برای اهل معاشرت و شرکت کنندگان در مجالس انس یک واقعه ی مهم هنری و«ادبی» محسوب می شد و مردمان بر جسته و شایسته ای که به این مجلس هجوم آورده بودند براستی غرق حیرت و تعجب شدند زیرا فقط نیم ساعت وقت لازم بود که به این وسیله از پاریس تا پک بروند و حال آن که تا آن روز دو ساعت و نیم با کالسکه برای طی آن صرف می کردند ودر موردی که میخواستند با کشتی از روی رودخانه این مسافت را طی کنند، سه روز وقت لازم بود! ده سال بعد از آن تاریخ کار دیگری کردند که حیرت و تعجب مردم به نهایت خود رسید و آن اینکه برای رسیدن به مرتفعات سن ژرمن طبق نقشه ی مهندس دانمارکی مدهورست Medhurst راه آهنی درست کردند که از خواص تخلیه ی هوا استفاده می کرد. به این مفهوم که واگون ها را در داخل لوله ای قرار می دادند و لوله ی مزبور را از هوا خالی می کردند و سپس آن را تحت فشار جو قرار می دادند که واگونها را به حرکت در می آورد و به مقصد می رساند.
همه این ابداعات ارزشی جز ایجاد تفریح و سرور نداشتند و به نتایجی منجر نمی شدند و حتی در این کشور که روح ارتجاعی بر آن حاکم بود، مردم روشن بین و عاقبت اندیش به صراحت اظهار می داشتند که نفع کشور فرانسه در آن است که با حداکثر سرعت ممکن شبکه ی مهمی از راه آهن واقعی ایجاد کنند. از این لحاظ نام پردونه Perdonnet، و تالابو Talabot و فلاشا (7) Flachatو کلایپرون (8) Clapeyron و دیدیون didion را که همه مهندس واهل فن بودند و میشل شوالیه (9) Michel chevalier را که ا زهوا خواهان سن سیمون (10) Saint simon بود و بالاخره نام پرر Pereire بانکدار را، باید در لوحه ی افتخارات ثبت کرد. این گروه مردم روشن بین، هنگامی که مسئله ی ایجاد راه آهن در فرانسه به طور قطعی در مجلس نمایندگان مطرح شد، با همت فوق العاده ای از آن دفاع کردند و با مخالفان سرسخت مبارزه نمودند و بالاخره نیز بر همه ی این مخالفان غلبه یافتند. برخی از این مخالفان به راستی مردان مهمی بودند و از جمله ی ایشان باید نام آراگوه Arago و تی یر (11) Thiers را ذکر کرد. شخص اول چنانکه خود می گفت «شایسته نمی دانست که مخاطرات وحشتناکی را که استفاده کنندگان از راه آهن با آن مواجه بودند بر نمایندگان مجلس مخفی دارد» و «بدون تردید» ایشان را متوجه ساخت که در داخل تونل ها مسافران دچار خفقان و جراحات ریوی و ذات الجنب و نزله خواهند شد و تازه همه ی اینها چیزهای کوچکی است و اگر لوکوموتیو منفجر نشود و سقف تونل فرو نریزد باید از سرنوشت خود رضایت داشته باشند.
آقای تی یر خاطر نمایندگان را مستحضر داشت که ترن، به حداکثر، بدرد آن می خورد که جانشین در شکه های حومه ی پاریس شود و در واقع جز ارزش تفریحی فایده ی دیگری ندارد و متذکر شد که هرگز نخواهند توانست بیش از 40 کیلومتر در هر سال ریل گذاری کنند و گذشته از آن آهن آنقدر گران است که واقعاً مقرون به صرفه نیست که این همه تیر آهن را بیهوده تلف کنند، به علاوه ماشین ها بر روی خط خواهند لغزید و واژگون شد و غیره.
حکومت گیزو (12) Guizot می تواند این افتخار را به خود منسوب سازد که از سال 1842 سیاست ایجاد راه آهن در فرانسه را به شدت تعقیب کرد. از آن پس دیگر امور به نحو مطلوبی پیشرفت کردند. از سال 1838 دو خط راه آهن ما بین پاریس و ورسای برقرار بود. از سال 1843 می توانستند مسافت ما بین پاریس و روئان (137 کیلومتر) را با راه آهن بازای ده فرانک کرایه و در مدت چهار ساعت طی کنند. یک چنین سرعت خارق العاده ای لویی فیلیپ را مات و مبهوت کرد و تصمیم گرفت که شخصاً درباره ی این امر قضاوت کند. مقارن همین اوقات ملکه ی ویکتوریا در انگلستان اولین مسافرت خود را با راه آهن انجام داده بود و بنابراین پادشاه فرانسه تصمیم گرفت که ا ز او تقلید کند و به این منظور تهیه ی ترن مخصوصی را سفارش کرد.
«بلافاصله هیئت وزیران که از این شجاعت و بی باکی جنون آمیز پادشاه متوحش و مبهوت شده بودند جلسه ی فوق العاده ای تشکیل دادند تا موضوع را با دقت بررسی کنند. در پایان جلسه اتفاق آراء حاصل شد که راه آهن هنوز چندان مورد اطمینان و اعتماد نیست که آنان جرأت کنند و مقام سلطنت را برای انجام مسافرت به چنین وسیله ای بسپارند و با استحکام تمام از پادشاه دعوت کردند که در تصمیم خود تجدید نظر کرد و از این نقشه ی غیر معقول دست بردارد و پادشاه نیز تسلیم این نظر شد و مسافرت مزبور را با کالسکه انجام داد (13)»
بسیاری از کشورهای اروپایی قبل از فرانسه صاحب خط آهن شدند، اما نکته در اینجاست که در این کشورها فقط یک خط ایجاد شد و آن خط سالهای متمادی راه آهن منحصر به فرد کشور بود. اسپانیا از سال 1836 دارای خط آهنی مابین روس (14) Reussو تاراگون (15)Tarragoneبود که آن را Camino de hierro(خط آهن) می نامیدند و در روسیه از سال 1838 خطی ما بین سن پطرز بورگ و ترازسکویه سلو (16) Tsarskoie- seflo دایر گردید، اما فقط از سال 1860 به بعد بود که در این مملکت شروع به ایجاد شبکه ی واقعی راه آهنگ کردند. به عکس کشور هلند با وجود آنکه کانال ها و ترعه های متعدد آن عبور و مرور به نقاط مملکت را تأمین می کرد و خط کشتیرانی داخلی منظمی داشت و کشور سوئیس با وجود آن که برجستگی های طبیعی خاکش مساعد برای ایجاد راه آهن نبود و بالاخره ایتالیا که از یک عده ممالک و اجزای کوچک تشکیل می شد. و این موضوع با ایجاد مؤسسات عام المنفعه تباین داشت هر کدام از ابتدای ایجاد راه آهن از آن حسن استقبال کردند و طولی نکشید که در این کشورها شبکه ی وسیعی ایجاد شد و گسترش یافت.
موضوع پیدایش راه آهن درممالک متحد امریکای شمالی را باید به خصوص مورد توجه قرار داد زیرا پیروزی خط آهن در این کشور صورت حماسه ای قهرمانی یافت. اختراع ریل گذاری از طرف مردم انگلیس در ممالک متحد امریکای شمالی حسن استقبال شد و از همان سالهای اول آن را پدیرفتند: از سال 1825 واگونهای اسب برای حمل سنگ خارا ما بین شهرهای بوستون و کینسی Quincy (17) رفت و آمد می کردند. از سال 1826 تا1830 قطعات کوچک خط آهن این سو و آن سو بوجود می آمد، فی المثل از فیلادلفی تا کولومبیا Colombia، از بالتیمورBaltimore تا اوهایو Ohio، از پترزبورگ Petersburg تا ریچموند (18) Richmond وبالاخره از نورفولک (19) Norfolk تا ولدون Veldon. در این کشور وسیع که همه چیز را می بایست به وجود آورند مسلماً روش جدید کشش، بطور واقعی وجود خویش را الزام می نمود. بنابراین از همان ابتدای امر لوکوموتیو یکباره همه ی روشهای دیگر کشش را از میدان خارج ساخت و جانشین آنها شد. واگونها بلافاصله از مسافران پر شد و در طی راههای دراز، با هر وسیله ای که بدست می آمد و امکان داشت، بد یا خوب، شروع بکشیدن خط آهن کردند و برای این کار نه از هندیان سرخ پوست، نه از قطاع الطریق، نه از رقابت های بیشمار و نه از حوادث و سوانح بیمی به خود راه دادند و با همه ی این موانع مبارزه کردند.
در سال 1830 دراین کشور 65 کیلومتر راه آهن وجود داشت (و حال آنکه در انگلستان 279 کیلومتر کشیده شده بود)، در سال 1840 طول خط آهن آن به 4500 کیلومتر رسید (در صورتی که فرانسه فقط 497 کیلومتر خط آهن داشت)
این طول در سال 1852 به بیست هزار کیلومتر و در 1857 به چهل هزار کیلومتر رسید و در سال 1875 از صد و بیست هزار کیلومتر متجاوز شد و...
نقطه ی اوج این کوشش قهرمانی عبارت بود از ساختمان راه آهنی که دو اقیانوس را به هم متصل ساخت و آن فاصله ای بود متجاوز از 4500 کیلومتر که تا آن هنگام کالسکه ها و ارابه ها برای پیمودنش شش ماه وقت صرف می کردند! قهرمان این فصل، که در عین حال ایجاد کننده ی قسمت اعظم اولین شبکه ی راه آهن آمریکائی می باشد، مهندسی است به نام مونکور روبینسون Moncure Robinson (1891- 1802) که تحصیلات خود را در مدرسه ی پل ها و شوارع در پاریس انجام داده بود. برای انجام این نقشه ی بزرگ فقط چهار نفر دیگر از او یپروی نمودند و وارد این معرکه شدند یک تاجر نفت فروش، یکی از حکام سابق ایالت کالیفورنی، یک کارد و چاقو ساز و بالاخره یک تاجر پارچه فروش. در سال 1869 از میسوری Missouriو ساکرامنتو شروع کردند و کار را در هر دو جهت ادامه دادند و در سال 1872 که دو خط به هم رسیدند با برقراری مراسم بی نظیری این حادثه ی مهم را جشن گرفتند و آخرین ریل هایی را که باعث ارتباط اقیانوس اطلس به اقیانوس کبیرمی شد با بست ها و میخ هایی که از طلای خالص درست شده بود به هم متصل کردند.
تصور می کنم همین قدر که مبادی ایجاد این اثر عظیم را، که گسترش خطوط آهن در تمام کره ی زمین می باشد، در اینجا ذکر کرده ایم کافی باشد. کار بزرگ و مهمی که هر روز بیش از پیش در اطراف کره ی زمین ریشه می دانید و آن قدرها از دوران ما دور نیست؛ به طوری که قسمت مهمی از آن هنوز در خاطر بسیاری از هم عهدان ما باقی است و حتی موفقیت های خارق العاده ی دوران معاصر نیز نتوانسته اند جنبه ی حماسی و قهرمانی آن را معدوم سازند. فقط کافی است که شروع بهره برداری از مهمترین خطوط راه آهنی را که سراسر قاره های دنیا را طی می کنند در اینجا یاد آوری کنیم، از قبیل خط پاسیفیک (20) Pacifique کانادایی که مون ره آل (21) Montreal را به وانکوور (22) Vancover متصل می سازد و خط پاسیفیک شمالی که از دولوت (23) Duluth تا Portland پورتلاند (24) کشیده شده است خط پاسیفیک مرکزی ممالک متحد امریکا که تاریخچه ی آن را به احتصار در فوق شرح دادیم و خط ماوراء آند (25) Transandin (1910) که شهرهای بوئنوس آیرس (26)Buenos Ayresو والپارزو (27) Valparaiso در دو انتهای آن قرار دارند و بالاخره خط ماوراء سیبری (1917) که شهر مسکو را به بندر ولادیوستوک (28)Vlaivostock اتصال می دهد.
شاید ذکر چند عدد در این مقام بی مورد نباشد و از آنجا که اعداد بهتر از هر چیز می توانند عظمت و اهمیت کاری را که انجام گرفته است خلاصه کنند خواننده از خشکی و جموذ آن چشم پوشی خواهد کرد: در سال 1859 در تمام خاک فرانسه 9000 کیلومتر راه آهن وجود داشت و حال آن که طول این راه در سال 1882 به 26000 کیلومتر رسید. در سال 1938 طول راه آهن ممالک مهم جهان از این قرار بوده است: فرانسه 42000 کیلومتر. سوئیس 3000 کیلومتر، نوروژ 3100 کیلومتر، هلند 3300 کیلومتر، بلژیک 5000 کیلومتر، سوئد 8000 کیلومتر اسپانیا 11000 کیلومتر، ایتالیا 16500 کیلومتر، بریتانیای کبیر 31000 کیلومتر، آلمان 61600 کیلومتر، کانادا 66000 کیلومتر، اتحاد جماهیر شوروی 108000 کیلومتر و ممالک متحد امریکای شمالی 377000 کیلومتر (29)

پی نوشت ها :

1- کولولی بندر بزرگ آلمانی در کنار رودخانه ی رن و در ناحیه ی وستعالی واقع است. کولونی یکی از بزرگترین شهرهای صنعتی آلمان می باشد و مخصوصاً صنایع فولاد سازی آن شهرت بسیار دارد. جمعیت این شهر در حدود 700 هزار نفر است. «یادداشت مترجم»
2- مالین شهری است در بلژیک و مجاور با بندر آنور که نزدیک شصت و پنج هزار جمعیت دارد. این شهر از مراکز مهم پارچه باقی بلژیک است و مخصوصاً تورهای بافت آن شهرت دارند. «یادداشت مترجم»
3- فورت از شهرهای ایالت باوی یر در آلمان می باشد که 100 هزار جمعیت دارد و صنعت مهم آن آئینه سازی است. «یادداشت مترجم»
4- پوتدام شهر شمالی آلمان واقع در جنوب غربی برلن است که 120 هزار جمعیت دارد. در سال 1945 متفقین در این شهر کنفرانس مهمی ترتیب دادند و درباره ی سرنوشت ملل مغلوب تصمیمی گرفتند که مجموعه ی آنها به قرار داد پوتدام مشهور است. «یادداشت مترجم»
5- در سد شهر آلمانی واقع در کنار رودخانه ی الب و مرکز ایالت ساکس است که در حدود 470 هزار جمعیت دارد. «یادداشت مترجم»
6- روآن که نباید آن را با شهر روئان Rouen مشتبه کرد شهر کوچکی است در فرانسه واقع در ایالت لوآر که رود بزرگ لوآر از وسط آن عبور می کند صنعت آن پارچه بافی و کاغذسازی و صنایع مکانیکی است.
«یادداشت مترجم»
7- پک قریه ای است در حومه ی غربی پاریس و کنار رودخانه ی سن که 7 هزار جمعیت دارد. «یادداشت مترجم»
8- اوژن فلاشا (1873-1802) از اولین مهندسین فرانسوی است که در احداث راه آهن شرکت کرد و به خصوص راه آهن ما بین پاریس و سن ژرمن و نیز راه آهن ما بین پاریس و بندر هاور تحت نظر او ساخته شد. «یادداشت مترجم»
9- امیل کلاپیرون (1864-1799) مهندس و فیزیکدان فرانسوی است که جستجوهای مهمی در مبحث ترمودینامیک عملی انجام داد و نیز راه آهن مابین پاریس و شهر ورسای تحت نظر او ساخته شد.
10- میشل شوالیه (1879-1806) اقتصادان فرانسوی بود که به خصوص راه آهن را از لحاظ اقتصادی مورد مطالعه قرار داد. «یادداشت مترجم»
11- لویی دو روو روآ: درک دوسن سیمون (1755-1675) نویسنده و مورخ فرانسوی است که کتاب طویلی درباره ی زندگی دربار فرانسه در اوایل قرن هیجدهم نوشته است. یکی از افراد خانواده ی او به نام کنت دوسن سیمون (1825-1760) مکتب فلسفی و اجتماعی ایجاد کرد که در قرن نوزدهم هواخواهان بسیار پیدا کرد و عقیده ی آنان این بود که جامعه باید به طبقاتی تقسیم شود که از اهل زیر پیروی کنند «به هر کس مطابق ظرفیت او و بهر ظرفیت طبق کار او» این جمع با وراثت مخالف بودند و عقیده داشتند که دولت باید مالک ثروتها باشد. «یادداشت مترجم»
12- فرانسوآآ را از بزرگترین فیزیک دانان و منجمین قرن نوزدهم میباشد برای اطلاع و شرح حال و آثار او خواهشمند است به کتاب تاریخ علوم تألیف پی یر روسو مراجعه فرمایند. «یادداشت مترجم»
13- آدولف تی یر (1877-1797) وکیل دادگستری و مورخ و مرد سیاسی فرانسوی است که در بازگشت سلطنت کوشش بسیار کرد و در زمان لویی فیلیپ چندین بار به وزارت رسید و با ناپلئون سوم و مخصوصاً اعلام جنگ به پروس مخالفت ورزید و در 1870 به وزارت رسیده و شورش کارگران را که به کمون پاریس موسوم است با انهدام آنان خاتمه داد و فرانسه را از اشغال آلمانها رهایی داد. «یادداشت مترجم»
14- فرانسوآ گیزو (1874-1787) مرد سیاسی و رقیب سرسخت تی یر می باشد که مخالفت او با آزادیخواهان موجب انقلاب سال 1848 در فرانسه گردید که منجر به سقوط لوئی فیلیپ از سلطنت شد.
«یادداشت های مترجم.»
15- رجوع شود به کتاب Les transports a travers les ages (حمل و نقل در طی اعصار) تألیف ژرژ برونل Georges Brunel طبع مؤسسه ی اشتروس Strauss سال 1935
16- روس شهری است در اسپانیا واقع در ایالت تاراگون که سی هزار جمعیت دارد و شرابهای آن مشهور است. «یادداشت مترجم»
17- تاراگون بندر اسپانیایی کنار دریای مدیترانه و در ایالت کاتالونی واقع است و 30000 جمعیت دارد. «یادداشت مترجم»
18- تزار سکویه ی سلو که اکنون نام آن را تغییر داده و دتسکویه سلو گذارده اند شهری است در اتحاد جماهیر شوروی و نزدیکی شهر لینگراد که سابق بر این مقر سلاطین روسیه بوده است. «یادداشت مترجم»
19- کینی شهری است در ایالت ماساچوست در ممالک متحد امریکا که در کنار خلیجی به همین نام واقع است و 85 هزار جمعیت دارد.
«یادداشت مترجم»
20- باید دانست که سه منطقه ی به نام ریچموند در ممالک متحد امریکای شمالی وجود دارد اولی در حومه ی نیویورک که 200 هزار جمعیت دارد. دومی در مشرق اتازولی که مرکز ایالت ویرجینی است و قبل از جنگهای داخلی پایتخت قسمت جنوبی مملکت بود و مرکز تجارت و صنعت توتون می باشد و احتمالاً مقصود مؤلف این شهر می باشد. شهر ریحموند سومی در مغرب این مملکت و کنار خلیج سانفرانسیسکو واقع و مرکز تصفیه ی نفت می باشد. «یادداشت مترجم»
21- نورفولک بندری است در مشرق ممالک متحد امریکا واقع در ایالت ویرجینی که 220 هزار جمعیت دارد. «یادداشت مترجم»
22- کلمه ی پاسیفیک به معنای آرام یا ساکن از نام اقیانوس کبیر یا اقیانوس ساکن اقتباس شده است. «یادداشت مترجم»
23- مون ره آل شهر بزرگ کانادا و مرکز کبک Quebec می باشند که قسمت فرانسوی نشین کانادا است. این شهر یکی از مهمترین مراکز صنعتی کانادا است. و دانشگاه آن شهرت بین المللی دارد. شهر مونره آل که یک میلیون و 200 هزار جمعیت دارد بعد از پاریس دومین شهر مهم جهان است که مردم آن به زبان فرانسه حرف می زنند.
«یادداشت مترجم»
24- وانگو در بندر بزرگ کانادا در کنار اقیانوس کبیر است که در مقابل جزیره ای به همین نام واقع است و 300 هزار جمعیت دارد.
«یادداشت مترجم»
25- دولوت شهری است از ممالک متحد امریکای شمالی در ایالت مینه زوتا واقع در کنار دریاچه ی سوپریور که 110 هزار جمعیت دارد.
«یادداشت مترجم»
26- پورتلاند شهری است از ممالک متحد امریکای شمالی واقع در ایالت اورگون که از مراکز صنعتی است و 380 هزار جمعیت دارد.
«یادداشت مترجم»
27- آند سلسله کوههایی است که در طول 7400 کیلومتر تمام ساحل غربی امریکای جنوبی را پوشانده است و از ارض النار تا امریکای مرکزی ادامه دارد و مخصوصاً قسمت جنوبی آن که شیلی را از آرژانتین جدا می کند از صعب العبورترین کوههای جهان است و از این لحاظ راه آهن فوق الذکر که از این کوهها عبور می کند از شاهکارهای صنعت محسوب می شود. «یادداشت مترجم»
28- بوئنوس آیرس در کنار رودخانه ی عظیم ریودولاپلاتا پایتخت آرژانتین است و سه میلیون جمعیت دارد و در ساحل اقیانوس اطس واقع است. «یادداشت مترجم»
29- والپارزو مهمترین بندر کشور شیلی است و در کنار اقیانوس کبیر واقع است و 250 هزار جمعیت دارد. «یادداشت مترجم»
30- ولادیوستوک بندر مهم اتحاد جماهیر شوروی واقع در منتهاالیه جنوب شرقی سیبری و از مراکز مهم صنعتی مخصوصاً ساختمان کشتی است و نزدیک 300 هزار جمعیت دارد. «یادداشت مترجم»
31- بعد از جنگ دوم بین المللی در بسیاری از ممالک در نتیجه ی ترقی هواپیمایی شبکه ی راه آهن توسعه ی فوق العاده ای نیافت و حتی در مواردی خطوط بی اهمیت را جمع آوری کردند با این حال در کشورهایی مانند ایتالیا و اتحاد شوروی طول شبکه ی راه آهن توسعه ی بسیار یافت. «یادداشت مترجم»

منبع: روسو، پی یر، تاریخ صنایع و اختراعات، حسن صفاری، تهران: امیر کبیر، چاپ هشتم، 1390.