ماشین ها را چگونه راه بیندازیم؟

در پایان سده ی نوزدهم، دو مهندس فرانسوی به نام رنه پانهار Rene Panhard (1907-1841) و امیل لواسور Emile Levassor (1844-1897) می خواستند شروع به ساختن وسایل مکانیکی کنند.
دیملر امتیازات خود را به این دو نفر فروخت و در سال 1891 از کارخانه های این دو نفر اولین اتومبیلهایی خارج شدند که به واقع از هر لحاظ عملی بوده اند: این جد قدیمی و محترم اتومبیل را که اکنون بازنشسته شده است، در موزه ی کنسرواتوار هنرها و مشاغل حفظ کرده اند و آن اتومبیلی است که دو جای نشستن دارد و موتور آن در جلو واقع است.
این موتور چرخ های عقب را به کمک زنجیری به حرکت در می آورد. در این موتور کلاجی وجود داشت که بر اساس اصطکاک کار می کرد و نیز دارای دنده های تغییر سرعت و دیفرانسیل بوده است. تغییر جهت دادن اتومبیل به وسیله ی دسته ای شبیه دستگیره ی دوچرخه عملی می شد و هم ترمز دستی وجود داشت و هم ترمز پایی و خلاصه آنکه تمام قطعات اصلی به صورت اتومبیل های امروزی وجود داشته است.
اکنون که در زمان بسیار از دوران مزبور می گذرد، سالهای قبل از 1900 به نظر ما همچون عهدی به نظر می رسد که ابداعات فنی و تصورات صنعتی مفید در آن در حال جوشش بوده است. یک نوع جنون رقابت به جان مخترعان و اهل فن و سازندگان وسایل مکانیکی رو آورده بود و همه کوشش می کردند که ماشین های متحرک جدید در کوچه ها به حرکت در آورند و گاه گاه مابین آنها چیزهای بسیار عجیب دیده می شد. در واقع در این اوقات بوله و شرکت پانهار- لواسور رقیبان دیگری داشته اند و روز به روز بر تعداد هواخواهان موتورهای انفجاری افزوده می شد.
در سال 1891 یکی از صنعتگران فرانسوی از اهل مونبلیار Montbeliard به نام آرمان پوژو Armand Peugeot (1848-1915) که مؤسسه ی قدیمی او در نتیجه ی ساختن تیغه های فولادی برای بافتن پارچه های موئین ثروت سرشار به دست آورده بود تصمیم گرفت که شروع به ساختن اتومبیل هایی کند که موتور آن ها از نوع دیملر باشد. یکی ازاین اتومبیل ها کار شجاعت آمیزی کرد و شهرت بسیار به دست آورد. این اتومبیل از والان تینی Valentigney واقع در ایالت دوب به راه افتاد و به پاریس آمد و مسابقه ی دوچرخه سواری مابین پاریس و برست را تعقیب کرد و بار دیگر به پاریس بازگشت و از آنجا مجدداً به والان تینی رفت و به این طریق روی هم 2500 کیلومتر مسافت را با سرعت متوسط 15 کیلومتر در هر ساعت پیمود! سال بعد پوژو توانست 29 عدد از این اتومبیل ها بفروشد، در سال 1893 سی و چهار عدد از آن فروخت، در 1894 چهل عدد، در 1895 هفتاد و دو عدد و...
در سال 1893 کنت آلبردودیون Albert de Dion (1856-1946) که در ابتدا همراه شریک خود ژورژبوتون Georges Bouton به ساختن ارابه های بخار اشتغال داشت از اینکار دست برداشت و تصمیم گرفت که وسایل موتوری با بنزین بسازد. موتورهایی که آنان بر سه چرخه ها و ارابه های کوچک خود نصب کردند صنف مکانیسین را دچار حیرت کرد زیرا این موتورها با سرعت جنون انگیز 1500 بار در هر دقیقه می چرخیدند!
یکی دیگر از مشاهیر سازندگان اتومبیل لئون بوله (1913-1870) فرزند آمده بود و غیر از اینها تعداد بیشماری از مکانیسین ها و خورده کاران را نیز باید به شمار آورد که بد یا خوب موتوری را بر روی چهار چرخ استوار می کردند و کوشش داشتند که در میان تحسین اطرافیان و یا لعنت و دشنام ایشان به حرکت در آیند.
نباید فراموش کنیم که هر کدام از این اشخاص که از عهده ی ساختمان موتور انفجاری بر نمی آمدند، همواره منبع پر برکت موتور با بخار را در دسترس داشته اند و گاهگاه دستگاههای عجیب و غریب دیگری می ساختند که به تصور خود آن را مفید می دانستند.
مقصود از توضیح اخیر آن است که با وجود موفقیت موتورهای انفجاری و پیشرفت روز افزون آنها، هنوز رقیبان دیگر اعم از بخار یا غیر بخار میدان را خالی نکرده بودند. رقابت مابین این وسایل خیلی شدیدتر و وحشتناک تر از آن بود که امروزه می توانیم به تصور در آوریم! ایجاد حرکت به وسیله ی بخار سوابق ممتد داشت و از تجارب سالیان دراز برخوردار بود و مخترعین صاحب ارزش بسیار در این زمینه کوشش می کردند. از جمله ی این مخترعان می توان لئون سرپوله (1907-1858) Leon Serpollet را نام برد. این شخص که فرزند آهنگری بود دیگ گرمی اختراع کرد که کوره ی آن با نفت گرم می شد و آب آن که از داخل لوله های باریک عبور می نمود بلافاصله تبدیل به بخار می شد.
کلمه شوفور Chauffeur به مفهوم گرم کننده بر روی راننده ی اتومبیل باقی ماند و بعدها نیز همه ی اخلاف وی به همین نام موسوم شدند. سرپوله اولین کسی بود که توانست به وسیله ی اتومبیل با سرعت 120 کیلومتر در ساعت حرکت کند (سال 1902 در نیس Nice) و سال بعد سرعت خود را به 144 کیلومتر در ساعت رسانید و بالاخره بار دیگر به وسیله ی اتومبیلی که با بخار کار می کرد، راننده ای به نام ماریوت Marriott توانست در سال 1906 با سرعتی متجاوز از 200 کیلومتر در ساعت براند.
یکی دیگر از رقیبان اتومبیل های انفجاری (با بنزین) اتومبیل های الکتریکی بوده است.
چنانکه خواهیم دید بعد از آنکه پلانته Plante توانست آکومولاتور Accumulateur را اختراع کند ایجاد حرکت به وسیله ی الکتریسته نیز مطرح شد و در این هنگام اولین قدمها در این راه برداشته می شد. در سال 1883 اولین تراموای Tramway الکتریکی در کوچه های پاریس شروع به حرکت کرد. چیزی که مورد تحسین بسیار قرار گرفت آن بود که این وسایل می توانستند از میدان ناسیون Nation در پاریس حرکت کنند و تا ورسای بروند و همین فاصله را برگردند (47 کیلومتر) بدون اینکه محتاج باشند که در وسط راه باتری های خود را پر کنند.
اما افسوس! همین موضوع که این وسایل مجبور بودند مرتباً باتری های خود را پر کنند و نیز وزن این باتری ها مانع بزرگی برای پیشرفت به شمار می رفت. فقط در فواصل کوتاه بود که این نقیصه مشکلی به وجود نمی آورد و در همین موارد نادر و استثنائی بود که وسایط نقلیه ی الکتریکی توانستند چندین رکورد حیرت انگیز به دست آورند و نتایج مزبور را در جدول افتخارات خویش ثبت کنند: در سال 1899 راننده ی بلژیکی به نام ژناتزی Jenatzy توانست بر روی اتومبیل الکتریکی مارک ژانتو Jeantaud با سرعتی متجاوز از 105 کیلومتر در ساعت براند!
در واقع چند سال قبل از شروع 1900؛ به هیچ وجه به نظر نمی رسید که بنزین در این مسابقه فاتح خواهد شد و بسیاری از اشخاص جدی و عاقبت اندیش حتی شرط بندی می کردند که پیروزی بالاخره نصیب بخار یا الکتریسته خواهد شد.
بهترین دلیل این موضوع هنگام اولین مسابقه ی اتومبیل رانی که در روز 22 ژویه ی 1894 بر روی جاده ی مابین روئان و پاریس انجام گرفت، آشکار شد.
در این مسابقه 102 اتومبیل نام نویسی کرده بودند که از آن جمله 30 عدد اتومبیل بنزینی، 28 عدد با بخار، 5 عدد الکتریکی بود. 5 اتومبیل با هوای فشرده کار می کردند و 5 تا با فنر (!) و بقیه با وسایل مختلف دیگر. از این جمله فقط بیست و یک اتومبیل توانستند شروع به حرکت کنند و مسابقه دهندگان با شور و هیجانی وصف ناپذیر در خط مسابقه افتادند. اولین ماشینی که توانست بعد از 17 ساعت و 20 دقیقه به شهر روئان برسد، اتومبیلی از نوع دیون- بوتون بود که با بخار کار می کرد.
اما بعد از اعتراضاتی که شد بالاخره جایزه ی اول مشترکاً به یک اتومبیل پوژو و یک اتومبیل پانهار- لواسور که هر دو مجهز به موتور دیملر بودند تعلق گرفت، جایزه دوم به دیون- بوتون داده شد و جایزه ی سوم نصیب سرپوله گردید.
یک شاهد دیگر بر این مدعا که هنوز توفیق نصیب اتومبیل های بنزینی نشده بود، جریانی است که در این هنگام در امریکا می گذشت اولین سازندگان مهم اتومبیل در این مملکت کار خود را با تهیه ی اتومبیل های بخار شروع کردند: اولدز Olds در سال 1887، دی ریا Dyryea در سال 1888 و حتی در سال 1896 تنها اتومبیلی که در این کشور وجود داشت و با بنزین کار می کرد آن بود که بارنوم Barnum در سیرک خود به معرض تماشا گذارده بود. با این حال در سال مزبور در کارگاه کوچکی در شهر دترویت Detroit مخترعی درصدد بود که اتومبیلی که با بنزین کار کند تهیه نماید. به جای چرخهای آن از چرخ دوچرخه استفاده کرده و موتور انفجاری آن را بر روی میز آشپزخانه ساخته بود. اما هنگامی که مخترع مزبور اتومبیل خود را تمام کرد ملاحظه نمود که در خانه بسیار کوچک است. و نمی توان ماشین را به خارج راند و مجبور شد قسمتی از دیوار را با داس خراب کند. به این طریق بود که در سال 1896 اولین اتومبیل هنری فورد Henry Ford (1863-1947) به جهانیان عرضه شد.
امروزه خوب می دانیم که اگر بالاخره توفیق نصیب اتومبیل های بنزینی گردید به این علت بود که به تدریج دانستند که صورت قطعی که باید به اعضای مختلف موتور داده شود کدام است. شاید یکی از کسانی که بیش از همه در راه این نتیجه و تعیین صورت قطعی مزبور کوشش کرده باشد مکانیسین فرانسوی فرنان فورست Fernand Forest (1851-1914) بوده است که فقط حجب و تواضع وی با میزان هنر و لیاقتش برابری می کرد. این کارگر ساده ی کارد سازی در مسائل فنی استعداد و خبرویت خارق العاده داشت. این شخص در سال 1882 یک موتور چهار زمانی ساخت که آتش دادن به آن با جرقه ی الکتریک انجام می گرفت و هم او بود که در سال 1891 اولین موتور جدید را با چهار استوانه ی قائم ساخت که سوپاپ های آنها را ممکن بود تحت فرمان در آورد. و نیز هم این شخص موتوری با 32 استوانه ساخت که به شکل ستاره قرار گرفته بودند و مجموعه ی آنها به دور ویل بروکن vilebrequin می چرخید.
منبع: روسو، پی یر، تاریخ صنایع و اختراعات، حسن صفاری، تهران: امیر کبیر، چاپ هشتم، 1390.