مولفه‌های حماسه سیاسی (3)

10. برخورداری از قدرت سیاسی

بسیاری از خدمت‏ها و مبارزه با ستم و فساد، تنها در سایه برخورداری از قدرت امکان‏پذیر است و یکی از مهم‏ترین مصداق‏های قدرت، قدرت سیاسی است. اگر در کشوری، قدرت سیاسی نهادینه شود و با «اخلاق» و «خرد» پشتیبانی گردد، موانع موجود بر سر راه برنامه‏ریزی‏ها و قانون‏گذاری‏های درست برداشته می‏شود و همواره زمینه بر سر راه رشد و تعالی کشور فراهم خواهد بود.
در حقیقت «این قدرت سیاسی است که مهار قدرت اقتصادی را به دست دارد، و این به معنای گسترش عظیم قلمرو فعالیت‏های سیاسی است. مثلاً می‏توانیم برای حمایت از ضعف‏های اقتصادی، برنامه‏های سیاسی عقلانی درست کنیم. می‏توانیم برای محدود کردن بهره‏کشی، قانون وضع کنیم. می‏توانیم ساعات کار روزانه را محدود سازیم و بسیاری کارهای دیگر کنیم. می‏توانیم به موجب قانون، کارگران یا از آن بهتر، همه شهروندان را در برابر آثار از کارافتادگی و پیری بیمه کنیم. می‏توانیم آن‏گونه بهره‏کشی‏ها را که از درماندگی اقتصادی کارگر سرچشمه می‏گیرد و برای پرهیز از گرسنگی، او را وادار به تن دادن به هر چیز می‏کند، از دایره امکان حذف کنیم. روزی که قانوناً بتوانیم معاش هر کس را که حاضر به کار کردن است تضمین کنیم، آن‏گاه حفظ آزادی شهروند از گزند ترس اقتصادی و ارعاب اقتصادی، به کمال نزدیک خواهد شد. از این نظر، کلید حمایت اقتصادی، قدرت سیاسی است. قدرت سیاسی و تسلط بر قدرت سیاسی، یعنی همه چیز. نباید اجازه داد قدرت اقتصادی بر قدرت سیاسی چیره شود؛ در صورت لزوم حتی باید با آن جنگید و با قدرت سیاسی، آن را مهار کرد». (پوپر، 1380: 919 و 920)

11. بصیرت سیاسی و دشمن شناسی

یکی از موانع فرا رفتن و عوامل فرو افتادن، دشمنان شخص و جامعه است. این مسئله آن‏گاه اهمیت بیشتری می‏یابد که بدانیم دشمنان انسان، همیشه به شکل دشمن آشکار نمی‏شوند، بلکه بیشتر در قالب دوست و با سخنانی به ظاهر انسان‏دوستانه و خیرخواهانه پیش می‏آیند. اینجاست که اهمیت «بصیرت» آشکار می‏شود؛ چراکه نبود بصیرت، موجب می‏شود انسان در شناخت دوست و دشمن به اشتباه افتد و دوستانی را که همواره موجب رشد و پیشرفت او هستند، از خود براند و دشمنانی را که همیشه سبب گمراهی هستند، بر خود مسلط سازد. بنابراین، یکی از سازوکارهای حماسه سیاسی، بصیرت است. بدون حاکمیت بصیرت نمی‏توان سیاستی مقتدرانه بر فضای کشور حاکم ساخت. حضرت علی علیه السلام درباره بصیرت می‏فرماید: «اُلفِطنَتهُ بِالبَصیرَهِ؛ زیرکی به بینایی است». (آمدی، 1373: ج 1: 19 و 40)
آن حضرت در حدیثی دیگر می‏فرماید: «خوشا به حال دارنده دل سالم که از کسی پیروی کند که او را راه نماید، و از کسی دوری کند که او را تباه نماید، و با استفاده از بصیرت کسی که او را بصیرت می‏بخشد، به راه سلامت راه یابد». (دشتی، 1379: 418)
مقام معظم رهبری در این باره می‏فرماید:
دشمن برای ضربه زدن به انقلاب و اسلام، از یک راه نمی‏آید؛ از راه‏های مختلف می‏آید. باید چشم‏تان را باز کنید، متوجه باشید و دشمن را بشناسید. هر چیزی که دیدید دشمن روی آن حساسیت نشان می‏دهد، شما هم روی آن حساس بشوید و بفهمید که دشمن از اینجا می‏خواهد زخنه کند. (7/9/1369)
دایم بیدار باشید؛ دایم خود را در مقابل یک دشمن غدّار و زخم‏خورده و خشمگین و به شدت ناراحت از اینکه نتوانسته کاری بکند، ببینید؛ یعنی بصیرت و هوشیاری‏تان را حفظ کنید. البته ملت ایران در شناخت دشمن اصلی، اشتباه نخواهد کرد. دشمن اصلی در مقابل جمهوری اسلامی و ملت ایران، اولاً صهیونیست‏ها هستند. دشمن دیگر هم، رژیم امریکاست که در واقع، روی دیگر این سکه است. (24/1/1373)

12. مجهز شدن به دانش و فن‏آوری

اهتمام به دانش و فن‏آوری، افزون بر آنکه جامعه ما را همگام با قافله پیشرفت بشر به جلو می‏برد، موجب چیره شدن بر مشکلات می‏شود و به صرفه‏جویی فراوان در زمان و هزینه‏ها می‏انجامد و در نتیجه، شکوفایی اقتصادی را در پی خواهد داشت. نکته دیگر در این باره آنکه عزتمندی جامعه اسلامی، در گرو اقتدار آن است و اقتدار امت اسلامی نیز به وسیله «دانش» حاصل خواهد شد. در نتیجه، جامعه‏ای غالب و چیزه خواهد بود که از دانش و در پی آن فن‏آوری برخوردار باشد؛ در غیر این صورت، مغلوب دیگران خواهد بود. این حقیقت را حضرت علی علیه السلام این گونه به زیبایی بیان فرموده است: «دانش، اقتدار است. هر کس بدان دست یابد، بر دیگران چیزه خواهد شد و هر که آن را به دست نیاورد، مغلوب دیگران می‏شود». (ابن ابی الحدید، بی‏تا: ج 20: 319)
چنین گفت: کاین جان دانا بود
که بر آرزوها توانا بود
کسی کاو به دانش توانگر بود
ز گفتار و کردار بهتر بود
چو با مرد دانات باشد نشست
زبردست گردد سر زیردست
(فردوسی)
و :
درخت تو گر بار دانش بگیرد
به زیر آوری چرخ نیلوفری را
(ناصر خسرو)
گاهی در شرایطی ویژه، کسب برخی از دانش‏ها و مجهز شدن به بعضی فن‏آوری‏ها بر مسلمانان واجب می‏شود، و آن در صورتی است که اقتدار، عزت، رشد اقتصادی و تبلیغ و گسترش دین آسمانی اسلام در گرو دست‏یابی این دانش‏ها باشد. نمونه‏ای از این گونه دانش‏ها، دانش هسته‏ای است که بر اساس اقتضای امروز جامعه اسلامی ما، دست‏یابی بدان ضروری و در حد وجوب است. شهید مطهری در این باره می‏گوید:
ممکن است شما سؤال کنید که: آیا ممکن است زمان‏ها فرق کند و یک علم در یک زمان واجب باشد و در یک زمان، واجب نباشد؛ در یک زمان واجب باشد و در یک زمان، واجب‏تر باشد؛ در یک زمان، حرام باشد و در یک زمان واجب باشد، آیا همچو چیزی می‏شود یا نه؟
بلی، می‏شود؛ زیرا علم، یک واجب مقدمی است و بستگی به آن هدفی دارد که این علم وسیله آن است. آن هدف گاهی برای مسلمانان اهمیت پیدا می‏کند و به هر درجه که اهمیت بالا برود، اهمیت علمش هم بالا می‏رود. اسلام می‏گوید: در مقابل دشمن، بیشترین نیرو را داشته باشید. این یک واجب است. این واجبی است که در زمان ما ـ بر خلاف زمان‏های قدیم ـ روی پاشنه علم می‏چرخد؛ یعنی آن نیرویی که حداکثر نیرو باشد، در عصر ما جز با علم تهیه نمی‏شود، قهراً آن، واجب می‏شود. آیا تحصیلات اتم‏شناسی بر مسلمانان واجب است؟ بلی، واجب است. این در حالی است که پانصد سال پیش واجب نبود. امروز هدف اسلام را این علم، تأمین می‏کند؛ بنابراین، امروز واجب می‏شود». (مطهری. 1385: 117 و 118)
مقام معظم رهبری نیز در این باره می‏فرماید:
دنیایی را که اسلام برای مسلمین پیش‏بینی کرده، بدون علم نمی‏شود به دست آورد. غلبه فرهنگی بر همه دنیا و به دست گرفتن زمام هدایت همه مردم عالم و هدایت آنها به سمت نور و معنویت و تکامل الهی، جز با کسب علم، امکان‏پذیر نیست؛ یعنی با جاهل ماندن و بی‏سواد ماندن و در جا زدن از لحاظ علمی و محتاج و نیازمند تولیدکنندگان علم بودن، امکان ندارد به آن هدف‏ها رسید؛ بنابراین، باید تولید علم کرد. (19/5/1381)

13. امیدواری

امیدواری، موتور محرک انسان در رسیدن به اهداف و آرزوهاست. امید در وجود انسان، تولید انرژی می‏کند، و انرژی، درون‏مایه اصلی کار و تلاش است. بنابراین، کار و تلاش، نشانه یک روح امیدوار خواهد بود. انسان‏های بزرگ، همیشه افق‏های زندگی را سرشار از روشنی، و خورشید آرزوها را در میان آسمان دل خویش، همواره تابان می‏بینند؛ چراکه آنها به قطعی بودن ثمربخشی عزم و اراده و کار و کوشش، و نیز به امدادهای غیبی پروردگارشان ایمان دارند و بر این باورند که اگر همه راه‏ها بسته شود، درِ عنایات و امدادهای خداوند، هیچ‏گاه بسته نخواهد شد.
قرآن کریم می‏فرماید: «فَلا تَکُن مِنَ القانِطین؛ از نومیدان مباش». (حجر: 55) از حضرت علی علیه السلام در حدیثی می‏خوانیم: «در آنچه ناامیدی، امیدوارتر باش از آنچه به آن امید داری؛ زیرا موسی علیه السلام [در آن شب ظلمانی و سرد] رفت تا برای خانواده‏اش آتش بیاورد، که خدا با او سخن گفت و مقام پیامبری یافت و برگشت؛ و ملکه سبا خارج شد [بی‏آنکه در اندیشه همراهی با سلیمان نبی علیه السلام باشد] ولی [به سلیمان ایمان آورد و] تسلیم سلیمان شد؛ و جادوگران فرعون برای آنکه پیش او عزت یابند [به مبارزه با موسی علیه السلام] رفتند، ولی مؤمن بازگشتند». (حرّانی، 1383: 354)
از یاد نبریم که ویژگی‏های روحی و روانی، اثری مستقیم بر جسم می‏گذارد. اگر این ویژگی‏ها مثبت باشد، اثر آنها بر جسم، مثبت، و اگر منفی باشد، اثرشان نیز منفی خواهد بود.
امیدواری، از ویژگی‏های روانی مثبتی است که چون در نهاد کسی بجوشد، آثار آن در جسم او نیز آشکار می‏شود؛ به این معنا که به جسم، تحرک و شادابی می‏بخشد و آن را در راه رسیدن به اهدافش توانا می‏کند. در مقابل ناامیدی، با اثرگذاری منفی بر جسم، آن را سست و ناتوان می‏کند و دل و دماغ شخص را برای کار و حرکت و تلاش از وی می‏ستاند. مقام معظم رهبری درباره اهمیت امیدواری و آثار آن می‏فرماید:
توصیه می‏کنم سعی کنید مردم را به آینده نظام و بهبود وضعیت خودشان امیدوار کنید. (5/6/1383)
امروز یکی از تلاش‏های دشمنان صرف آن می‏شود که نور امید را در دل ملت‏ها خاموش کنند و آنان را به اوضاع کشور و به دست‏اندرکاران و مجریان امور، بدبین سازند. (2/9/1369)
بشریت در طول تاریخ و در حیات اجتماعی، مثل سرنشینان یک کشتی توفان‏زده، همیشه گرفتار مشکلاتی از سوی قدرتمندان و ستمگران و قوی‏دستان و مسلّطین بر امور انسان‏های مظلوم بوده است. امید، موجب می‏شود انسان به مبارزه بپردازد و راه را باز کند و پیش برود. (17/10/1374)
سیاه‏نمایی و ناامیدسازی و آینده را تاریک نشان دادن، سمّ مهلک است. این سمّ مهلک به وسلیه تبلیغات خصمانه سعی می‏شود در کشور پراکنده شود؛ با این مبارزه کنید. همه نشانه‏ها مژده امید می‏دهند، مژده پیشرفت می‏دهند؛ در همه بخش‏ها، و امیدوارم که ان شاءالله این مژده‏ها در کمتر از یک نسل، تحقق پیدا کند و جوانان ما آن روزی را که ایران اسلامی در جایگاه شایسته خود قرار دارد، ببیند. (17/2/1387)

14. پایداری

پایداری، یکی از کلیدواژه‏های پیروزی است با این پیام بزرگ: پیروزی و موفقیت، ارزان به دست نمی‏آید و پایداری، بهایی است که باید در برابر رسیدن به اهداف و آرزوهای بلند پرداخت. در واقع، بدون پایداری در راه هدف، یا پیروزی‏ها و شیرینی‏های دلپذیر به دست نمی‏آید، یا پیروزی‏ها و شیرینی‏های به دست آمده بسیار ناچیز خواهد بود.
جهان هستی، جهان جنگ و مبارزه است و در این مبارزه، پیروزی نهایی از آن چیزها و کسانی است که اهل پایداری باشند. درخت در صورتی همواره سر پا خواهد بود و تناور خواهد شد که در برابر سرما و گرما و تندبادها پایداری ورزد. دانه بذری که زیر خاک نهاده می‏شود، آن‏گاه به گیاهی زیبا تبدیل می‏گردد که با ایستادگی، سر از خاک برآرد و پس از آن نیز در برابر همه حوادث طبیعی پیرامون خودش پایداری به خرج دهد. از این رهگذر، بایسته است انسان نیز از این قانون عام آفرینش درس گیرد و بداند که او نیز در صورتی پیروز میدان خواهد شد که به طور کامل از ایستادگی کند.
امام صادق علیه السلام در حدیثی دل‏نشین می‏فرماید: «اگر شیعیان ما در راه راست، ثابت‏قدم باشند و پایداری ورزند، فرشتگان با آنان مصافحه می‏کنند و ابرهای رحمت و برکت بر سرشان سایه می‏افکند، و همچون درخشندگی روز، درخشش خواهند داشت، و از آسمان و زمین، روزی نصیب آنها می‏گردد، و هیچ چیز از خدا درخواست نمی‏نمایند، مگر آنکه جواب مثبت دریافت می‏کنند». (حرّانی، 1383: 538)
مقام معظم رهبری در این باره می‏فرماید:
در سوره هود، خدای متعال به پیغمبرمی‏فرماید: «فَاستَقِم کَما اُمِرتَ وَ مَن تابَ مَعَک؛ پس همان‏گونه که دستور یافته‏ای، ایستادگی کن، و هر که با تو توبه کرده [نیز چنین کند]». (هود: 112). یک روایتی هم از پیغمبر هست که فرمود: «سوره هود مرا پیر کرد»؛ از بس بار این سوره سنگین بود. کجای سوره هود؟ نقل شده است که مراد، همین آیه «فاستَقِم کَما اُمِرت» است. چرا پیغمبررا پیر کرد؟ چون در این آیه می‏فرماید: همچنانی که به تو دستور دادیم، در این راه ایستادگی کن، استقامت کن و صبر نشان بده. خود این ایستادگی، کار دشواری است. لیکن از این مهم‏تر به گمان من، آن جمله بعد است که می‏فرماید: «وَ مَن تابَ مَعَک». فقط پیغمبر مأمور نیست که خودش ایستادگی کند؛ باید خیل عظیم مؤمنان را هم در همین راه، وادار به ایستادگی کند. انسان‏هایی که از یک طرف در معرض هجوم بلایا و مشکلات زندگی هستند؛ دشمنان، توطئه‏گرها، بدخواهان و قدرت‏های مسلط، و از طرف دیگر مورد تهاجم هواهای نفسانی خودشان هستند. (16/1/1385)
حضرت علی علیه السلام فرمود: «بر تو باد به ایستادگی و استقامت، که این کار به تو کرامت می‏بخشد و تو را از سرزنش باز می‏دارد». (آمدی، 1373: ج 4: 294، ح 61247)
دلا در عاشقی ثابت‏قدم باش
که در این ره نباشد کار بی‏اجر
(حافظ)

15. شایسته‏سالاری

شایسته‏سالاری، اصلی اساسی برای دست‏یابی به اهداف است. تنها افراد کاربلد می‏توانند به کارها سامان بخشند. آنها با کمترین هزینه، بهترین و بیشترین کار را انجام می‏دهند، از هدر رفتن سرمایه‏های ملی و بیت المال ـ به دلیل انجام کارهای بی‏کیفیت و انجام دوباره و چندباره آن ـ جلوگیری کنند، در وقت‏‏ها صرفه‏جویی نمایند و هر کاری را به نتیجه دلخواه برسانند. حاکمیت فرهنگ شایسته‏سالاری، تنها، دستور دین نیست، بلکه عقل هر انسانی نیز بر آن تأکید می‏ورزد. عقل هر انسانی به سادگی درک می‏کند که «وقتی فرد، توانایی و کارایی لازم در کار را ندارد و در جای مناسب خویش قرار نمی‏گیرد، مقهور و مغلوب کارها می‏شود؛ به جای آنکه او بر کار مسلط شود، کار بر او مسلط می‏شود؛ و به جای آنکه او امور را اداره کند، امور او را اداره می‏کند و بسیاری از تباهی‏ها از همین جا برمی‏خیزد». (دلشاد تهرانی، 1388: 503) به بیان شیخ اجل، سعدی شیرازی:
صیادی ضعیف را ماهی قوی به دام اندر افتاد. طاقت حفظ آن نداشت. ماهی بر او غالب آمد و دام از دستش در ربود و برفت.
شد غلامی که آب جوی آرد
آب جوی آمد و غلام ببرد
دام هر بار ماهی آوردی
ماهی این بار رفت و دام ببرد
(سعدی، 1375: 100)
منابع:
آمدی، عبدالواحد بن محمد. 1373. غرر الحکم و دررالکلم. شرح: جمال الدین محمد خوانساری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ پنجم.
ابن ابی‏الحدید. [بی‏تا]. شرح نهج البلاغه. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار احیاء الکتب العربیه.
ارسطو. 1386. سیاست. ترجمه حمید عنایت. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ ششم.
بهشتی، سیدمحمد. 1388. مواضع تفصیلی حزب جمهوری اسلامی. تهران: بقعه. چاپ نخست.
ــــــــــــــــ . 1386. ولایت، رهبری، روحانیت. تهران: بقعه. چاپ چهارم.
بیطرفان، محمد. 1385. کار و کارگر از نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی. تهران: بیطرفان. چاپ نخست.
پوپر، کارل. 1380. جامعه باز و دشمنان آن. ترجمه عزت‏الله فولادوند. تهران: خوارزمی. چاپ سوم.
تجلیل، ابوطالب. 1382. ارزش‏ها و ضدارزش‏ها در قرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ سوم.
جوادی آملی، عبدالله. 1387. منبع الفکر. تنظیم عباس رحیمیان محقق. قم: اسراء. چاپ نخست.
جاسمی، محمد و بهرام. 2537. فرهنگ علوم سیاسی. تهران: گوتنبرگ. چاپ نخست.
جمعی از نویسندگان. 1380. پدیده شناسی فقر و توسعه. قم: بوستان کتاب. چاپ نخست.
حرّانی، حسن بن علی بن شعبه. 1383. تحف العقول. ترجمه صادق حسن زاده. قم: آل علی.
دلشاد تهرانی، مصطفی. 1388. دلالت دولت. تهران: دریا. چاپ نخست.
دشتی، محمد. 1379. ترجمه نهج البلاغه. قم: نشر مشرقین. چاپ هفتم.
راهبردها در کلام رهبر. 1387. گردآوری دفتر نشر فرهنگ اسلامی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
روح‏الامینی، محمود. 1386. در گستره فرهنگ. تهران: اطلاعات. چاپ چهارم.
سعدی. 1375. کلیات. تهران: ناهید. چاپ نخست.
مطهری، مرتضی. 1386. آینده انقلاب اسلامی ایران. قم: صدرا. چاپ بیست و ششم.
ــــــــــــــ . 1385. خاتمیت. تهران: صدرا. چاپ بیستم
ــــــــــــــ . 1385. یادداشت‏های استاد مطهری. قم: صدرا. چاپ سوم.
نائینی، میرزا محمد حسین. 1382. تنبیه الامه و تنزیه المله. تصحیح و تحقیق سیدجواد ورعی. قم: بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم). چاپ نخست.
www. irc.ir