نویسنده: سیدرضا طاهری
10. برخورداری از قدرت سیاسی
بسیاری از خدمتها و مبارزه با ستم و فساد، تنها در سایه برخورداری از قدرت امکانپذیر است و یکی از مهمترین مصداقهای قدرت، قدرت سیاسی است. اگر در کشوری، قدرت سیاسی نهادینه شود و با «اخلاق» و «خرد» پشتیبانی گردد، موانع موجود بر سر راه برنامهریزیها و قانونگذاریهای درست برداشته میشود و همواره زمینه بر سر راه رشد و تعالی کشور فراهم خواهد بود.در حقیقت «این قدرت سیاسی است که مهار قدرت اقتصادی را به دست دارد، و این به معنای گسترش عظیم قلمرو فعالیتهای سیاسی است. مثلاً میتوانیم برای حمایت از ضعفهای اقتصادی، برنامههای سیاسی عقلانی درست کنیم. میتوانیم برای محدود کردن بهرهکشی، قانون وضع کنیم. میتوانیم ساعات کار روزانه را محدود سازیم و بسیاری کارهای دیگر کنیم. میتوانیم به موجب قانون، کارگران یا از آن بهتر، همه شهروندان را در برابر آثار از کارافتادگی و پیری بیمه کنیم. میتوانیم آنگونه بهرهکشیها را که از درماندگی اقتصادی کارگر سرچشمه میگیرد و برای پرهیز از گرسنگی، او را وادار به تن دادن به هر چیز میکند، از دایره امکان حذف کنیم. روزی که قانوناً بتوانیم معاش هر کس را که حاضر به کار کردن است تضمین کنیم، آنگاه حفظ آزادی شهروند از گزند ترس اقتصادی و ارعاب اقتصادی، به کمال نزدیک خواهد شد. از این نظر، کلید حمایت اقتصادی، قدرت سیاسی است. قدرت سیاسی و تسلط بر قدرت سیاسی، یعنی همه چیز. نباید اجازه داد قدرت اقتصادی بر قدرت سیاسی چیره شود؛ در صورت لزوم حتی باید با آن جنگید و با قدرت سیاسی، آن را مهار کرد». (پوپر، 1380: 919 و 920)
11. بصیرت سیاسی و دشمن شناسی
یکی از موانع فرا رفتن و عوامل فرو افتادن، دشمنان شخص و جامعه است. این مسئله آنگاه اهمیت بیشتری مییابد که بدانیم دشمنان انسان، همیشه به شکل دشمن آشکار نمیشوند، بلکه بیشتر در قالب دوست و با سخنانی به ظاهر انساندوستانه و خیرخواهانه پیش میآیند. اینجاست که اهمیت «بصیرت» آشکار میشود؛ چراکه نبود بصیرت، موجب میشود انسان در شناخت دوست و دشمن به اشتباه افتد و دوستانی را که همواره موجب رشد و پیشرفت او هستند، از خود براند و دشمنانی را که همیشه سبب گمراهی هستند، بر خود مسلط سازد. بنابراین، یکی از سازوکارهای حماسه سیاسی، بصیرت است. بدون حاکمیت بصیرت نمیتوان سیاستی مقتدرانه بر فضای کشور حاکم ساخت. حضرت علی علیه السلام درباره بصیرت میفرماید: «اُلفِطنَتهُ بِالبَصیرَهِ؛ زیرکی به بینایی است». (آمدی، 1373: ج 1: 19 و 40)آن حضرت در حدیثی دیگر میفرماید: «خوشا به حال دارنده دل سالم که از کسی پیروی کند که او را راه نماید، و از کسی دوری کند که او را تباه نماید، و با استفاده از بصیرت کسی که او را بصیرت میبخشد، به راه سلامت راه یابد». (دشتی، 1379: 418)
مقام معظم رهبری در این باره میفرماید:
دشمن برای ضربه زدن به انقلاب و اسلام، از یک راه نمیآید؛ از راههای مختلف میآید. باید چشمتان را باز کنید، متوجه باشید و دشمن را بشناسید. هر چیزی که دیدید دشمن روی آن حساسیت نشان می‌دهد، شما هم روی آن حساس بشوید و بفهمید که دشمن از اینجا میخواهد زخنه کند. (7/9/1369)
دایم بیدار باشید؛ دایم خود را در مقابل یک دشمن غدّار و زخمخورده و خشمگین و به شدت ناراحت از اینکه نتوانسته کاری بکند، ببینید؛ یعنی بصیرت و هوشیاریتان را حفظ کنید. البته ملت ایران در شناخت دشمن اصلی، اشتباه نخواهد کرد. دشمن اصلی در مقابل جمهوری اسلامی و ملت ایران، اولاً صهیونیست‌ها هستند. دشمن دیگر هم، رژیم امریکاست که در واقع، روی دیگر این سکه است. (24/1/1373)
12. مجهز شدن به دانش و فنآوری
اهتمام به دانش و فنآوری، افزون بر آنکه جامعه ما را همگام با قافله پیشرفت بشر به جلو میبرد، موجب چیره شدن بر مشکلات میشود و به صرفهجویی فراوان در زمان و هزینهها میانجامد و در نتیجه، شکوفایی اقتصادی را در پی خواهد داشت. نکته دیگر در این باره آنکه عزتمندی جامعه اسلامی، در گرو اقتدار آن است و اقتدار امت اسلامی نیز به وسیله «دانش» حاصل خواهد شد. در نتیجه، جامعهای غالب و چیزه خواهد بود که از دانش و در پی آن فنآوری برخوردار باشد؛ در غیر این صورت، مغلوب دیگران خواهد بود. این حقیقت را حضرت علی علیه السلام این گونه به زیبایی بیان فرموده است: «دانش، اقتدار است. هر کس بدان دست یابد، بر دیگران چیزه خواهد شد و هر که آن را به دست نیاورد، مغلوب دیگران میشود». (ابن ابی الحدید، بیتا: ج 20: 319)چنین گفت: کاین جان دانا بود
که بر آرزوها توانا بود
کسی کاو به دانش توانگر بود
ز گفتار و کردار بهتر بود
چو با مرد دانات باشد نشست
زبردست گردد سر زیردست
(فردوسی)
و :
درخت تو گر بار دانش بگیرد
به زیر آوری چرخ نیلوفری را
(ناصر خسرو)
گاهی در شرایطی ویژه، کسب برخی از دانشها و مجهز شدن به بعضی فنآوریها بر مسلمانان واجب میشود، و آن در صورتی است که اقتدار، عزت، رشد اقتصادی و تبلیغ و گسترش دین آسمانی اسلام در گرو دستیابی این دانشها باشد. نمونهای از این گونه دانشها، دانش هستهای است که بر اساس اقتضای امروز جامعه اسلامی ما، دستیابی بدان ضروری و در حد وجوب است. شهید مطهری در این باره میگوید:
ممکن است شما سؤال کنید که: آیا ممکن است زمانها فرق کند و یک علم در یک زمان واجب باشد و در یک زمان، واجب نباشد؛ در یک زمان واجب باشد و در یک زمان، واجبتر باشد؛ در یک زمان، حرام باشد و در یک زمان واجب باشد، آیا همچو چیزی میشود یا نه؟
بلی، میشود؛ زیرا علم، یک واجب مقدمی است و بستگی به آن هدفی دارد که این علم وسیله آن است. آن هدف گاهی برای مسلمانان اهمیت پیدا میکند و به هر درجه که اهمیت بالا برود، اهمیت علمش هم بالا میرود. اسلام میگوید: در مقابل دشمن، بیشترین نیرو را داشته باشید. این یک واجب است. این واجبی است که در زمان ما ـ بر خلاف زمانهای قدیم ـ روی پاشنه علم میچرخد؛ یعنی آن نیرویی که حداکثر نیرو باشد، در عصر ما جز با علم تهیه نمیشود، قهراً آن، واجب میشود. آیا تحصیلات اتمشناسی بر مسلمانان واجب است؟ بلی، واجب است. این در حالی است که پانصد سال پیش واجب نبود. امروز هدف اسلام را این علم، تأمین میکند؛ بنابراین، امروز واجب میشود». (مطهری. 1385: 117 و 118)
مقام معظم رهبری نیز در این باره میفرماید:
دنیایی را که اسلام برای مسلمین پیشبینی کرده، بدون علم نمیشود به دست آورد. غلبه فرهنگی بر همه دنیا و به دست گرفتن زمام هدایت همه مردم عالم و هدایت آنها به سمت نور و معنویت و تکامل الهی، جز با کسب علم، امکانپذیر نیست؛ یعنی با جاهل ماندن و بیسواد ماندن و در جا زدن از لحاظ علمی و محتاج و نیازمند تولیدکنندگان علم بودن، امکان ندارد به آن هدفها رسید؛ بنابراین، باید تولید علم کرد. (19/5/1381)
13. امیدواری
امیدواری، موتور محرک انسان در رسیدن به اهداف و آرزوهاست. امید در وجود انسان، تولید انرژی میکند، و انرژی، درونمایه اصلی کار و تلاش است. بنابراین، کار و تلاش، نشانه یک روح امیدوار خواهد بود. انسانهای بزرگ، همیشه افقهای زندگی را سرشار از روشنی، و خورشید آرزوها را در میان آسمان دل خویش، همواره تابان میبینند؛ چراکه آنها به قطعی بودن ثمربخشی عزم و اراده و کار و کوشش، و نیز به امدادهای غیبی پروردگارشان ایمان دارند و بر این باورند که اگر همه راهها بسته شود، درِ عنایات و امدادهای خداوند، هیچگاه بسته نخواهد شد.قرآن کریم میفرماید: «فَلا تَکُن مِنَ القانِطین؛ از نومیدان مباش». (حجر: 55) از حضرت علی علیه السلام در حدیثی میخوانیم: «در آنچه ناامیدی، امیدوارتر باش از آنچه به آن امید داری؛ زیرا موسی علیه السلام [در آن شب ظلمانی و سرد] رفت تا برای خانوادهاش آتش بیاورد، که خدا با او سخن گفت و مقام پیامبری یافت و برگشت؛ و ملکه سبا خارج شد [بیآنکه در اندیشه همراهی با سلیمان نبی علیه السلام باشد] ولی [به سلیمان ایمان آورد و] تسلیم سلیمان شد؛ و جادوگران فرعون برای آنکه پیش او عزت یابند [به مبارزه با موسی علیه السلام] رفتند، ولی مؤمن بازگشتند». (حرّانی، 1383: 354)
از یاد نبریم که ویژگیهای روحی و روانی، اثری مستقیم بر جسم میگذارد. اگر این ویژگیها مثبت باشد، اثر آنها بر جسم، مثبت، و اگر منفی باشد، اثرشان نیز منفی خواهد بود.
امیدواری، از ویژگیهای روانی مثبتی است که چون در نهاد کسی بجوشد، آثار آن در جسم او نیز آشکار میشود؛ به این معنا که به جسم، تحرک و شادابی میبخشد و آن را در راه رسیدن به اهدافش توانا میکند. در مقابل ناامیدی، با اثرگذاری منفی بر جسم، آن را سست و ناتوان میکند و دل و دماغ شخص را برای کار و حرکت و تلاش از وی میستاند. مقام معظم رهبری درباره اهمیت امیدواری و آثار آن میفرماید:
توصیه میکنم سعی کنید مردم را به آینده نظام و بهبود وضعیت خودشان امیدوار کنید. (5/6/1383)
امروز یکی از تلاشهای دشمنان صرف آن میشود که نور امید را در دل ملتها خاموش کنند و آنان را به اوضاع کشور و به دستاندرکاران و مجریان امور، بدبین سازند. (2/9/1369)
بشریت در طول تاریخ و در حیات اجتماعی، مثل سرنشینان یک کشتی توفانزده، همیشه گرفتار مشکلاتی از سوی قدرتمندان و ستمگران و قویدستان و مسلّطین بر امور انسانهای مظلوم بوده است. امید، موجب میشود انسان به مبارزه بپردازد و راه را باز کند و پیش برود. (17/10/1374)
سیاهنمایی و ناامیدسازی و آینده را تاریک نشان دادن، سمّ مهلک است. این سمّ مهلک به وسلیه تبلیغات خصمانه سعی میشود در کشور پراکنده شود؛ با این مبارزه کنید. همه نشانهها مژده امید میدهند، مژده پیشرفت میدهند؛ در همه بخشها، و امیدوارم که ان شاءالله این مژدهها در کمتر از یک نسل، تحقق پیدا کند و جوانان ما آن روزی را که ایران اسلامی در جایگاه شایسته خود قرار دارد، ببیند. (17/2/1387)
14. پایداری
پایداری، یکی از کلیدواژههای پیروزی است با این پیام بزرگ: پیروزی و موفقیت، ارزان به دست نمیآید و پایداری، بهایی است که باید در برابر رسیدن به اهداف و آرزوهای بلند پرداخت. در واقع، بدون پایداری در راه هدف، یا پیروزیها و شیرینیهای دلپذیر به دست نمیآید، یا پیروزیها و شیرینیهای به دست آمده بسیار ناچیز خواهد بود.جهان هستی، جهان جنگ و مبارزه است و در این مبارزه، پیروزی نهایی از آن چیزها و کسانی است که اهل پایداری باشند. درخت در صورتی همواره سر پا خواهد بود و تناور خواهد شد که در برابر سرما و گرما و تندبادها پایداری ورزد. دانه بذری که زیر خاک نهاده میشود، آنگاه به گیاهی زیبا تبدیل میگردد که با ایستادگی، سر از خاک برآرد و پس از آن نیز در برابر همه حوادث طبیعی پیرامون خودش پایداری به خرج دهد. از این رهگذر، بایسته است انسان نیز از این قانون عام آفرینش درس گیرد و بداند که او نیز در صورتی پیروز میدان خواهد شد که به طور کامل از ایستادگی کند.
امام صادق علیه السلام در حدیثی دلنشین میفرماید: «اگر شیعیان ما در راه راست، ثابتقدم باشند و پایداری ورزند، فرشتگان با آنان مصافحه میکنند و ابرهای رحمت و برکت بر سرشان سایه میافکند، و همچون درخشندگی روز، درخشش خواهند داشت، و از آسمان و زمین، روزی نصیب آنها میگردد، و هیچ چیز از خدا درخواست نمینمایند، مگر آنکه جواب مثبت دریافت میکنند». (حرّانی، 1383: 538)
مقام معظم رهبری در این باره میفرماید:
در سوره هود، خدای متعال به پیغمبرمیفرماید: «فَاستَقِم کَما اُمِرتَ وَ مَن تابَ مَعَک؛ پس همانگونه که دستور یافتهای، ایستادگی کن، و هر که با تو توبه کرده [نیز چنین کند]». (هود: 112). یک روایتی هم از پیغمبر هست که فرمود: «سوره هود مرا پیر کرد»؛ از بس بار این سوره سنگین بود. کجای سوره هود؟ نقل شده است که مراد، همین آیه «فاستَقِم کَما اُمِرت» است. چرا پیغمبررا پیر کرد؟ چون در این آیه میفرماید: همچنانی که به تو دستور دادیم، در این راه ایستادگی کن، استقامت کن و صبر نشان بده. خود این ایستادگی، کار دشواری است. لیکن از این مهمتر به گمان من، آن جمله بعد است که میفرماید: «وَ مَن تابَ مَعَک». فقط پیغمبر مأمور نیست که خودش ایستادگی کند؛ باید خیل عظیم مؤمنان را هم در همین راه، وادار به ایستادگی کند. انسانهایی که از یک طرف در معرض هجوم بلایا و مشکلات زندگی هستند؛ دشمنان، توطئهگرها، بدخواهان و قدرتهای مسلط، و از طرف دیگر مورد تهاجم هواهای نفسانی خودشان هستند. (16/1/1385)
حضرت علی علیه السلام فرمود: «بر تو باد به ایستادگی و استقامت، که این کار به تو کرامت میبخشد و تو را از سرزنش باز میدارد». (آمدی، 1373: ج 4: 294، ح 61247)
دلا در عاشقی ثابتقدم باش
که در این ره نباشد کار بیاجر
(حافظ)
15. شایستهسالاری
شایستهسالاری، اصلی اساسی برای دستیابی به اهداف است. تنها افراد کاربلد میتوانند به کارها سامان بخشند. آنها با کمترین هزینه، بهترین و بیشترین کار را انجام میدهند، از هدر رفتن سرمایههای ملی و بیت المال ـ به دلیل انجام کارهای بیکیفیت و انجام دوباره و چندباره آن ـ جلوگیری کنند، در وقتها صرفهجویی نمایند و هر کاری را به نتیجه دلخواه برسانند. حاکمیت فرهنگ شایستهسالاری، تنها، دستور دین نیست، بلکه عقل هر انسانی نیز بر آن تأکید میورزد. عقل هر انسانی به سادگی درک میکند که «وقتی فرد، توانایی و کارایی لازم در کار را ندارد و در جای مناسب خویش قرار نمیگیرد، مقهور و مغلوب کارها میشود؛ به جای آنکه او بر کار مسلط شود، کار بر او مسلط میشود؛ و به جای آنکه او امور را اداره کند، امور او را اداره میکند و بسیاری از تباهیها از همین جا برمیخیزد». (دلشاد تهرانی، 1388: 503) به بیان شیخ اجل، سعدی شیرازی:صیادی ضعیف را ماهی قوی به دام اندر افتاد. طاقت حفظ آن نداشت. ماهی بر او غالب آمد و دام از دستش در ربود و برفت.
شد غلامی که آب جوی آرد
آب جوی آمد و غلام ببرد
دام هر بار ماهی آوردی
ماهی این بار رفت و دام ببرد
(سعدی، 1375: 100)
منابع:
آمدی، عبدالواحد بن محمد. 1373. غرر الحکم و دررالکلم. شرح: جمال الدین محمد خوانساری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ پنجم.
ابن ابیالحدید. [بیتا]. شرح نهج البلاغه. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار احیاء الکتب العربیه.
ارسطو. 1386. سیاست. ترجمه حمید عنایت. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ ششم.
بهشتی، سیدمحمد. 1388. مواضع تفصیلی حزب جمهوری اسلامی. تهران: بقعه. چاپ نخست.
ــــــــــــــــ . 1386. ولایت، رهبری، روحانیت. تهران: بقعه. چاپ چهارم.
بیطرفان، محمد. 1385. کار و کارگر از نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی. تهران: بیطرفان. چاپ نخست.
پوپر، کارل. 1380. جامعه باز و دشمنان آن. ترجمه عزتالله فولادوند. تهران: خوارزمی. چاپ سوم.
تجلیل، ابوطالب. 1382. ارزشها و ضدارزشها در قرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ سوم.
جوادی آملی، عبدالله. 1387. منبع الفکر. تنظیم عباس رحیمیان محقق. قم: اسراء. چاپ نخست.
جاسمی، محمد و بهرام. 2537. فرهنگ علوم سیاسی. تهران: گوتنبرگ. چاپ نخست.
جمعی از نویسندگان. 1380. پدیده شناسی فقر و توسعه. قم: بوستان کتاب. چاپ نخست.
حرّانی، حسن بن علی بن شعبه. 1383. تحف العقول. ترجمه صادق حسن زاده. قم: آل علی.
دلشاد تهرانی، مصطفی. 1388. دلالت دولت. تهران: دریا. چاپ نخست.
دشتی، محمد. 1379. ترجمه نهج البلاغه. قم: نشر مشرقین. چاپ هفتم.
راهبردها در کلام رهبر. 1387. گردآوری دفتر نشر فرهنگ اسلامی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
روحالامینی، محمود. 1386. در گستره فرهنگ. تهران: اطلاعات. چاپ چهارم.
سعدی. 1375. کلیات. تهران: ناهید. چاپ نخست.
مطهری، مرتضی. 1386. آینده انقلاب اسلامی ایران. قم: صدرا. چاپ بیست و ششم.
ــــــــــــــ . 1385. خاتمیت. تهران: صدرا. چاپ بیستم
ــــــــــــــ . 1385. یادداشتهای استاد مطهری. قم: صدرا. چاپ سوم.
نائینی، میرزا محمد حسین. 1382. تنبیه الامه و تنزیه المله. تصحیح و تحقیق سیدجواد ورعی. قم: بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم). چاپ نخست.
www. irc.ir
/ج
