نویسنده: سحر نحوی
آیا می توان به این سادگی فرزندان معصوم را در مقابل چنین هجمه ای قرار داد یا نه، بیاییم خود به قضاوت بنشینیم و خود فرزندانمان را تحت فیلترینگی اختیاری قرار دهیم، نه آن گونه که الزاماً برایمان تعیین می شود، بلکه آن طور که با فرهنگ خانوادگی خود و جامعه ی ما همخوانی دارد.
غرض نگاهی بدبینانه به ساخته های استودیوهای مشهوری مانند پیکسار، دیزنی، آردمن و سونی نیست. چنان که می توان کارتون هایی اخلاق مدار مانند «بالا» را نیز در کارنامه ی شرکتی چون پیکسار دید، بلکه قصد ما تنها گزارشی طولی است حاصل مشاهده ی سه فیلم کارتونی بسیار مشهور در دو سال گذشته.
ابتدا از گیسو کمند شروع می کنیم که اندکی قدیمی تر است:
گیسو کمند
انیمیشن گیسو کمند محصول سال ۲۰۱۰ ایالات متحده ی آمریکاست که با بودجه ی ۲۶۰ میلیون دلاری توسط شرکت مشهور والت دیزنی ساخته و به بازار عرضه شد؛ این انیمیشن ۱۰۰ دقیقه ای در طول دوره ی فروش خود، با کسب درآمد ۵۶۷٫۹۲۶٫۵۶۹ دلاری، پرفروش ترین انیمیشن سال لقب گرفت و البته نامزد دو جایزه ی اسکار ۲۰۱۰ نیز شد.
داستان گیسو کمند پنجاهمین انیمیشن کلاسیک والت دیزنی است که در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۰ به صورت سه بعدی با صرف هزینه ی ۲۶۰ میلیون دلاری به عنوان پرخرج ترین انیمیشن تاریخ و دومین فیلم پرخرج دنیا بعد از «دزدان دریایی کارائیب: پایان جهان» لقب گرفت و بعد از شیرشاه، به عنوان پرفروش ترین انیمیشن تاریخ، بر سر زبان ها افتاد.
این فیلم داستان شاهزاده ای را نقل می کند که به دلیل قدرت جادویی موهایش توسط جادوگری دزدیده می شود و سال ها در برجی محبوس می گردد تا جادوگر بتواند به وسیله ی قدرت جادویی موهای او جوانی خود را بازیابد؛ جادوگری به نام گاتل که خود را مادر او معرفی می کند و با مهربانی فراوان از او مراقبت می نماید. تنها سخت گیری او به راپونزل این است که به او اجازه ی خروج از برج را نمی دهد و تنها رؤیای راپونزل این است که در روز تولدش به تماشای فانوس های پرنده برود. در این بین، دزدی از راه می رسد و به او کمک می کند تا از دست مادر زورگوی خود که او را به ناحق! و از شر دزدان در خانه حبس کرده است نجات می دهد و او را آزاد می کند و در نهایت، مشخص می شود این به ظاهر مادر! در حقیقت مادر او نبوده و برای خودخواهی خود راپونزل را در خانه حبس کرده است و تمام دزدان و خلاف کارهای شهر از مادرش با او مهربان تر رفتار می کنند. او شب را در امنیت با یک مرد غریبه در جنگل می گذراند و از دست مادر خود می گریزد. در انتها، شاهزاده ی هجده ساله در می یابد که دختر گمشده ی پادشاه خود اوست و به کمک یوجینِ دزد به پدر و مادر حقیقی اش می پیوندد و با یوجین ازدواج می کند.
مسئله اینجاست که حسی که پس از تماشای فیلم برای کودک به جای می ماند این نیست که گاتل جادوگری خودخواه بود که به سزای اعمال خود رسید، بلکه مادری مغلوب در ذهن او حک می شود که با پس زدن و ترک او می توان به آرزو ها و رؤیا ها و عشقی زیبا دست یافت و ماجراجویی های هیجان انگیز را پشت سر گذاشت؛ زیرا در سراسر فیلم، با وجود جادوگر بودن مادرخوانده ی راپونزل، ما او را زنی مهربان می یابیم که حاضر است برای خوشحالی دخترش راهی دور را بپیماید تا برای او رنگ های مورد علاقه اش را تهیه کند. امنیت راپونزل نیز ما را به یاد زندگی امن و ساکت داستان کلاسیک زیبای خفته می اندازد که توسط سه پری مهربان مراقبت می شد و همیشه از او می خواستند با غریبه ها صحبت نکند و از منزل دور نشود!
شجاع
انیمیشن شجاع (Brave) محصول شرکت پیکسار است که در ۲۲ June سال ۲۰۱۲ توسط شرکت والت دیزنی به بازار آمد. این مجموعه در ژانر اکشن و ماجراجویانه به مدت ۹۳ دقیقه است. این پویانما در کشور آمریکا در بازه ی زمانی ۷ساله و با اختصاص بودجه ی ۱۸۵میلیون دلاری ساخته شد. این انیمیشن جوایز امسال گلدن گلوب و اسکار را به خود اختصاص داد. این فیلمِ کارتونی هفتمین فیلم پرفروش دنیا در سال گذشته بوده است.
جالب اینجاست که دختری چون مریدا، که در راه آزادی خود و فرار از ازدواج حاضر است مادر خود را به خرس تبدیل نماید، شجاع خوانده می شود و مشکل اصلی اینجاست که کودک نه تنها از پشیمانی مریدا اثری نمی پذیرد، بلکه آنچه پس از تماشای فیلم در خود می یابد آرزوی آزادی مریداست و جسارت او که برای یک زنان آینده، که در سنین کودکی و نوجوانی هستند، بسیار جذاب است.
هتل ترانسیلوانیا
این فیلم کارتونی به کارگردانی گندی تارتاکووسکی و به نویسندگی پیتر بینهام و با صداپیشگی آدام ساندلر، کوین جیمز، سلنا گومز و… با همکاری استودیو آردمن و سونی پیکچرز ساخته شده است. این فیلم نامزد دریافت اسکار و گلدن گلوب شد که هر دو را به انیمیشن شجاع باخت. این انیمیشن شانزدهیم فیلم پرفروش دنیا در سال گذشته بوده است.
آنچه در پایان در ذهن مخاطب نقش می بندد حق به جانب بودن نوجوان برای کشف دنیاهای تازه است و عذرخواهی ای که پدر میویس از او و جاناتان می کند و به آن ها می گوید که باید به دخترش اجازه می داد خود دنیا را کشف کند و عشق را تجربه نماید.
روابط والدین و فرزندان در این سه اثر
نویسنده قصد تزریق معنا و بدبینی ندارد، اما قضاوت را به عهده ی خواننده می گذارد که خود از روی ظاهر شرقی و چشم و ابروی مشکی و شنل کلاه دار گاتل و محدودیت هایی که برای دخترش می گذارد، قضاوت کند که او شبیه کدام دسته از مادران دنیاست.
• در «شجاع»، رابطه ی پرنسس مریدا و مادرش به طور واضحی تیره وتار است. از کودکی، مادر به دختر می آموزد که یک شاهدخت و الگوی سایر زنان جامعه باشد. لوندی و عشوه گری را بیاموزد تا بتواند همسر خوبی باشد و در زمان مناسب ازدواج کند. مادر مریدا زنی است با ظاهری زنانه اما با مدیریتی که شاه، یعنی همسر خود، را از حیّز انتفاع خارج کرده است.
مریدا نیز به نوعی دیگر خواستار زیر پا گذاشتن ویژگی های زنانه ی خویش است و در این امر مادر و دختر تفاهم دارند، اما مریدا خواستار قدرت و جسارت عاری از لطافت مردانه است و آزادی خود را در تشبه به مردان می یابد و زیر بار ازدواج نمی رود. از همین جا، اختلاف مادر و دختر بالا می گیرد و مریدا برای کسب آزادی های خود مادرش را به کمک جادو به یک خرس تبدیل می کند! و چنین دختری شجاع خوانده می شود و جوایز مختلفی را چون اسکار و گلدن گلوب درو می کند!
چه کسی اهمیت می دهد که مریدا پشیمان شد و تمام تلاش خود را کرد تا مادرش را به حالت عادی برگرداند؟ آنچه در ذهن مخاطب به جای می ماند، تنبیه شدن مادر مریداست که باعث می شود به آزادی های فردی و سبک زندگی سنت شکنانه ی دخترش احترام بگذارد.
• «هتل ترانسیلوانیا» گویا ظرفیت اختلافات مادر و دختری را تمام شده می یابد و این بار از بُعد پدر و دختری وارد این جبهه می گردد. از ابتدای فیلم، لطف و مراقبت پدر دراک نسبت به میویس بر بینندگان آشکار می شود و هر لحظه عمق این رابطه بیشتر به نمایش در می آید و توجیه پدر برای محدود کردن فرزندش، که همانا مراقبت از او در مقابل انسان هاست، بیشتر روشن می شود؛ اما موضوع اینجاست که در این فیلم بر عاطفه ی پدر و خودخواهی او تأکیدی نمی شود، بلکه محور این است که پدر اشتباه می کند. جهان خارج و انسان ها آن قدر ها که فکر می کند خطرناک نیستند.
دختر از همان ابتدا به پدر اعتراض می کند که چرا نمی تواند با جوانان هم سن وسال خود بگردد و دوستان خانوادگی برای او جذابیتی ندارند.
همه چیز حاکی از حس درک نشدن دختر توسط پدرش است، اما رابطه ی بین پدر و دختر مسالمت آمیز است تا وقتی که مشخص می شود جاناتان انسان است نه هیولا. در این بین، باز هم به او ابراز عشق می کند و به پدرش می گوید به او ربطی ندارد که در حال بوسیدن جاناتان بوده است و وقتی جاناتان به احترام پدر میویس، او را از خود می راند سر پدرش داد می زند که همه اش تقصیر توست!
در نهایت، پدر به دنبال جاناتان می رود و چون متنبه شده است! از او و دخترش عذرخواهی می کند و وقتی هنگام بوسه ی آن دو خشمگین می شود سریع عذرخواهی می کند و می گوید کمی طول می کشد تا عادت کند!
جایگاه اخلاق در سه فیلم کارتونی گیسو کمند، شجاع و هتل ترانسیلوانیا کجاست؟
به نظر می رسد که اخلاق روزبه روز در فیلم های کارتونی کم رنگ تر شده است. گویا این فیلم ها ابزاری شده است برای کاهش سن بلوغ و مهم ترین هدف خود را افزایش آگاهی های جنسی زودتر از زمان مناسب قرار داده اند.
هرچند در انیمیشن شجاع، اخلاقِ خانوادگی است که زیر پا گذاشته می شود و رفتار نامناسب یک نوجوان با مادرش شجاعانه خوانده می شود؛ اما در دو فیلم کارتونی دیگر، که در این مقاله مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، این امر به وفور به چشم می خورد.
گیسو کمند دختری است که به همراه یک دزد از خانه می گریزد و روابط پرخطری را تجربه می کند و از مادر به یک مرد غریبه پناه می برد، اما این ها تنها جلوه های ظاهری غیراخلاقی این فیلم است. جلوه های پنهانی نیز در این داستان هستند که ناخودآگاه مخاطب را هدف قرار داده اند مانند آنچه که در این تصاویر مشاهده می کنید:
در هتل ترانسیلوانیا گذشته از صحنه های عاشقانه و بوسه و رقص و… که در عموم انیمیشن های جهان غرب عادی شده است، شاهد چندین صحنه هستیم که می تواند ذهن کودک را درگیر مسائل جنسی کند. نمی دانم می توان به این سادگی فرزندان معصوم را در مقابل چنین هجمه ای قرار داد یا نه، اما بیاییم خود به قضاوت بنشینیم و خود فرزندانمان را تحت فیلترینگی اختیاری قرار دهیم، نه آن گونه که الزاماً برایمان تعیین می شود، بلکه آن طور که با فرهنگ خانوادگی خود و جامعه ی ما همخوانی دارد. چه بسا والدینی که برای ساعتی فراغت از فرزندان آن ها را ساعت ها در مقابل این هجمه ی رسانه ای قرار می دهند غافل از اینکه همین سرگرمی های به ظاهر بی خطر روزی فرزندانشان را اگر از آن ها نگیرد، در خوش بینانه ترین حالت بسیار دور خواهد نمود.
منبع مقاله:
سایت برهان
/م
