جای خالی اخلاق و خانواده در انیمیشن های معروف دنیا!

آیا می توان به این سادگی فرزندان معصوم را در مقابل چنین هجمه ای قرار داد یا نه، بیاییم خود به قضاوت بنشینیم و خود فرزندانمان را تحت فیلترینگی اختیاری قرار دهیم، نه آن گونه که الزاماً برایمان تعیین می شود، بلکه آن طور که با فرهنگ خانوادگی خود و جامعه ی ما همخوانی دارد.

کافی است اندکی پیگیر انیمیشن های روز دنیا باشید، لازم نیست همه ی آن ها را ببینید. تنها می توان با پیگیری مشهورترین فیلم های کارتونی جهان سیر داستانی این انیمیشن ها را ردیابی کرد. سه نمونه ی بسیار مشهور در دو سال اخیر می تواند پرده از بازنمایی این روابط در سینمای انیمیشنی غرب بردارد و صد البته جای عملیات در مورد این موضوع، جهان کارتون است؛ چرا که ما به دنبال تأثیر آن بر گروه سنی کودکان و نوجوانان هستیم.
غرض نگاهی بدبینانه به ساخته های استودیوهای مشهوری مانند پیکسار، دیزنی، آردمن و سونی نیست. چنان که می توان کارتون هایی اخلاق مدار مانند «بالا» را نیز در کارنامه ی شرکتی چون پیکسار دید، بلکه قصد ما تنها گزارشی طولی است حاصل مشاهده ی سه فیلم کارتونی بسیار مشهور در دو سال گذشته.
ابتدا از گیسو کمند شروع می کنیم که اندکی قدیمی تر است:

گیسو کمند

انیمیشن گیسو کمند محصول سال ۲۰۱۰ ایالات متحده ی آمریکاست که با بودجه ی ۲۶۰ میلیون دلاری توسط شرکت مشهور والت دیزنی ساخته و به بازار عرضه شد؛ این انیمیشن ۱۰۰ دقیقه ای در طول دوره ی فروش خود، با کسب درآمد ۵۶۷٫۹۲۶٫۵۶۹ دلاری، پرفروش ترین انیمیشن سال لقب گرفت و البته نامزد دو جایزه ی اسکار ۲۰۱۰ نیز شد.
گیسو کمند برگرفته از داستان معروف راپونزل نوشته ی برادران گریم، به کارگردانی بایرون هاوارد و ناتان گرنو و تهیه کنندگی روی کانلی، جان لستر و گلن کین است.
داستان گیسو کمند پنجاهمین انیمیشن کلاسیک والت دیزنی است که در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۰ به صورت سه بعدی با صرف هزینه ی ۲۶۰ میلیون دلاری به عنوان پرخرج ترین انیمیشن تاریخ و دومین فیلم پرخرج دنیا بعد از «دزدان دریایی کارائیب: پایان جهان» لقب گرفت و بعد از شیرشاه، به عنوان پرفروش ترین انیمیشن تاریخ، بر سر زبان ها افتاد.
این فیلم داستان شاهزاده ای را نقل می کند که به دلیل قدرت جادویی موهایش توسط جادوگری دزدیده می شود و سال ها در برجی محبوس می گردد تا جادوگر بتواند به وسیله ی قدرت جادویی موهای او جوانی خود را بازیابد؛ جادوگری به نام گاتل که خود را مادر او معرفی می کند و با مهربانی فراوان از او مراقبت می نماید. تنها سخت گیری او به راپونزل این است که به او اجازه ی خروج از برج را نمی دهد و تنها رؤیای راپونزل این است که در روز تولدش به تماشای فانوس های پرنده برود. در این بین، دزدی از راه می رسد و به او کمک می کند تا از دست مادر زورگوی خود که او را به ناحق! و از شر دزدان در خانه حبس کرده است نجات می دهد و او را آزاد می کند و در نهایت، مشخص می شود این به ظاهر مادر! در حقیقت مادر او نبوده و برای خودخواهی خود راپونزل را در خانه حبس کرده است و تمام دزدان و خلاف کارهای شهر از مادرش با او مهربان تر رفتار می کنند. او شب را در امنیت با یک مرد غریبه در جنگل می گذراند و از دست مادر خود می گریزد. در انتها، شاهزاده ی هجده ساله در می یابد که دختر گمشده ی پادشاه خود اوست و به کمک یوجینِ دزد به پدر و مادر حقیقی اش می پیوندد و با یوجین ازدواج می کند.
مسئله اینجاست که حسی که پس از تماشای فیلم برای کودک به جای می ماند این نیست که گاتل جادوگری خودخواه بود که به سزای اعمال خود رسید، بلکه مادری مغلوب در ذهن او حک می شود که با پس زدن و ترک او می توان به آرزو ها و رؤیا ها و عشقی زیبا دست یافت و ماجراجویی های هیجان انگیز را پشت سر گذاشت؛ زیرا در سراسر فیلم، با وجود جادوگر بودن مادرخوانده ی راپونزل، ما او را زنی مهربان می یابیم که حاضر است برای خوشحالی دخترش راهی دور را بپیماید تا برای او رنگ های مورد علاقه اش را تهیه کند. امنیت راپونزل نیز ما را به یاد زندگی امن و ساکت داستان کلاسیک زیبای خفته می اندازد که توسط سه پری مهربان مراقبت می شد و همیشه از او می خواستند با غریبه ها صحبت نکند و از منزل دور نشود!

شجاع

انیمیشن شجاع (Brave) محصول شرکت پیکسار است که در ۲۲ June سال ۲۰۱۲ توسط شرکت والت دیزنی به بازار آمد. این مجموعه در ژانر اکشن و ماجراجویانه به مدت ۹۳ دقیقه است. این پویانما در کشور آمریکا در بازه ی زمانی ۷ساله و با اختصاص بودجه ی ۱۸۵میلیون دلاری ساخته شد. این انیمیشن جوایز امسال گلدن گلوب و اسکار را به خود اختصاص داد. این فیلمِ کارتونی هفتمین فیلم پرفروش دنیا در سال گذشته بوده است.
قصه ی این انیمیشن در جزایر اسکاتلند اتفاق می افتد که روایتگر داستان زندگی شاهدختی کماندار به نام «مریدا» است که با رد سنت های کهن سرزمین خود موجب ایجاد هرج ومرج در قلمرو پادشاهی پدرش می شود. او برای رسیدن به اهدافش به طلسم و جادو پناه می برد و مادر خود را که مانع آزادی های اوست، به یک خرس تبدیل می کند؛ اما در ادامه متوجه اشتباه خود می شود و با بهره مندی از توانایی های خود در رزم به جبران اشتباهاتش می پردازد. در نهایت، مادر مریدا نیز به اشتباه خود در محدود کردن دختر جوانش پی می برد و هر دو با عذرخواهی از یکدیگر به درک متقابل می رسند و در نهایت مریدا به زندگی آزادانه ی خود دست می یابد. بر خلاف معمول این جنس داستان های شاهانه ی کلاسیک، در این فیلم اثری از جریان عشقی برای قهرمان داستان نیست.
جالب اینجاست که دختری چون مریدا، که در راه آزادی خود و فرار از ازدواج حاضر است مادر خود را به خرس تبدیل نماید، شجاع خوانده می شود و مشکل اصلی اینجاست که کودک نه تنها از پشیمانی مریدا اثری نمی پذیرد، بلکه آنچه پس از تماشای فیلم در خود می یابد آرزوی آزادی مریداست و جسارت او که برای یک زنان آینده، که در سنین کودکی و نوجوانی هستند، بسیار جذاب است.

هتل ترانسیلوانیا

این فیلم کارتونی به کارگردانی گندی تارتاکووسکی و به نویسندگی پیتر بینهام و با صداپیشگی آدام ساندلر، کوین جیمز، سلنا گومز و… با همکاری استودیو آردمن و سونی پیکچرز ساخته شده است. این فیلم نامزد دریافت اسکار و گلدن گلوب شد که هر دو را به انیمیشن شجاع باخت. این انیمیشن شانزدهیم فیلم پرفروش دنیا در سال گذشته بوده است.
هتل ترانسیلوانیا داستان دراکولایی است که سال هاست منزوی شده است تا دخترش میویس را از خطر انسان ها حفظ کند، زیرا به همسر مرحومش چنین قولی داده است. بنابراین برای محافظت از او هتل ترانسیلوانیا را می سازد. این هتل مکان امنی است که سال هاست هیچ انسانی درون آن پا نگذاشته است و مکانی است برای تفریح هیولاهای گوناگون که همه ی هیولاهای کلاسیک هستند؛ از جمله: گرگینه، فرانک اشتاین، زامبی ها، مرد نامرئی و…
در صدو هجدهمین سالگرد تولد او، که دختری جوان شده است، پدر ناچار است به قول خود، که گشت و گذار میویس در سرزمین انسان هاست، عمل کند. بنابراین او را فریب می دهد و با ساختن دهکده ای تقلبی او را متقاعد می کند که انسان ها خطرناک هستند. در همین بین انسانی به نام جاناتان، که پسری جوان و طبیعت گرد است، از راه می رسد و بر خلاف میل دراکولا رابطه ای حسی بین او و دخترش شکل می گیرد. او مدتی وانمود می کند که جاناتان نیز یک هیولاست. جاناتان با طبع خوش گذران خود دنیای هیولاها و به خصوص میویس را دگرگون می کند، اما خون آشام از او می خواهد بگذارد دخترش در امنیت پیش خودش بماند. جاناتان هم به او احترام می گذارد و دست رد به سینه ی میویس می زند؛ اما وقتی پدر متوجه می شود که میویس و جاناتان درگیر رابطه ای عشقی شده اند و همسرش نیز برای تولد ۱۱۸ سالگی او برایش کتابی با آرزوی عشق به جای گذاشته است. بنابراین از راندن جاناتان پشیمان می شود و در پی او می رود و یک کوله پشتی بزرگ برای ماجراجویی های بزرگ به همراه جاناتان به او هدیه می دهد و در نهایت شاهد بوسه و شادی آن هاست و در پایان همه شاد و رقصان و آوازخوان جشن می گیرند.
آنچه در پایان در ذهن مخاطب نقش می بندد حق به جانب بودن نوجوان برای کشف دنیاهای تازه است و عذرخواهی ای که پدر میویس از او و جاناتان می کند و به آن ها می گوید که باید به دخترش اجازه می داد خود دنیا را کشف کند و عشق را تجربه نماید.

روابط والدین و فرزندان در این سه اثر

«گیسو کمند» رابطه ی یک مادر و دختر را نشان می دهد که هرچند مادر واقعی راپونزل نیست، اما همیشه از او مراقبت کرده و با او مهربان بوده است. راپونزل از او می خواهد که از برج برود و نورهای پرنده ای را که در سالروز تولدش پرواز می کنند تماشا کنند و می گوید که دختری ۱۸ساله است و می تواند از خود مراقبت کند؛ اما مادر با او مخالفت می نماید و مردم بیرون از برج را وحشی و آسیب زننده توصیف می کند. در نهایت، راپونزل با فریب دادن مادر خود، با یک دزد همسفر می شود تا به تماشای فانوس های پرنده برود و در این سیر متوجه می شود که این مردم تبهکار اتفاقاً در زیر لایه ی خشن خود قلبی مهربان دارند، بر خلاف مادرش که در زیر ظاهر زیبا قلبی خودخواه دارد. اما تا پایان فیلم بر راپونزل آشکار نمی شود که گاتل مادر حقیقی او نیست و تنها یک جادوگر است که او را دزدیده است. رفتار راپونزل با پدر و مادر حقیقی اش چندان به نمایش در نمی آید و بعد از سالیان سال دوری چندان هم انتظار بدرفتاری نمی رود، اما مخاطب کم سن وسال این فیلم نه تنها پیام فیلم را غلبه ی نیکی بر بدی نمی یابد، بلکه به طور ناخودآگاه دست به مقایسه ای خفیّ در درون خود بین محدودیت های خود و امر و نهی مادران با محدودیت های راپونزل و ستم گاتل می زند و خود را از والدینش دورتر و دورتر می یابد.
نویسنده قصد تزریق معنا و بدبینی ندارد، اما قضاوت را به عهده ی خواننده می گذارد که خود از روی ظاهر شرقی و چشم و ابروی مشکی و شنل کلاه دار گاتل و محدودیت هایی که برای دخترش می گذارد، قضاوت کند که او شبیه کدام دسته از مادران دنیاست.
• در «شجاع»، رابطه ی پرنسس مریدا و مادرش به طور واضحی تیره وتار است. از کودکی، مادر به دختر می آموزد که یک شاهدخت و الگوی سایر زنان جامعه باشد. لوندی و عشوه گری را بیاموزد تا بتواند همسر خوبی باشد و در زمان مناسب ازدواج کند. مادر مریدا زنی است با ظاهری زنانه اما با مدیریتی که شاه، یعنی همسر خود، را از حیّز انتفاع خارج کرده است.
مریدا نیز به نوعی دیگر خواستار زیر پا گذاشتن ویژگی های زنانه ی خویش است و در این امر مادر و دختر تفاهم دارند، اما مریدا خواستار قدرت و جسارت عاری از لطافت مردانه است و آزادی خود را در تشبه به مردان می یابد و زیر بار ازدواج نمی رود. از همین جا، اختلاف مادر و دختر بالا می گیرد و مریدا برای کسب آزادی های خود مادرش را به کمک جادو به یک خرس تبدیل می کند! و چنین دختری شجاع خوانده می شود و جوایز مختلفی را چون اسکار و گلدن گلوب درو می کند!
چه کسی اهمیت می دهد که مریدا پشیمان شد و تمام تلاش خود را کرد تا مادرش را به حالت عادی برگرداند؟ آنچه در ذهن مخاطب به جای می ماند، تنبیه شدن مادر مریداست که باعث می شود به آزادی های فردی و سبک زندگی سنت شکنانه ی دخترش احترام بگذارد.
• «هتل ترانسیلوانیا» گویا ظرفیت اختلافات مادر و دختری را تمام شده می یابد و این بار از بُعد پدر و دختری وارد این جبهه می گردد. از ابتدای فیلم، لطف و مراقبت پدر دراک نسبت به میویس بر بینندگان آشکار می شود و هر لحظه عمق این رابطه بیشتر به نمایش در می آید و توجیه پدر برای محدود کردن فرزندش، که همانا مراقبت از او در مقابل انسان هاست، بیشتر روشن می شود؛ اما موضوع اینجاست که در این فیلم بر عاطفه ی پدر و خودخواهی او تأکیدی نمی شود، بلکه محور این است که پدر اشتباه می کند. جهان خارج و انسان ها آن قدر ها که فکر می کند خطرناک نیستند.
دختر از همان ابتدا به پدر اعتراض می کند که چرا نمی تواند با جوانان هم سن وسال خود بگردد و دوستان خانوادگی برای او جذابیتی ندارند.
همه چیز حاکی از حس درک نشدن دختر توسط پدرش است، اما رابطه ی بین پدر و دختر مسالمت آمیز است تا وقتی که مشخص می شود جاناتان انسان است نه هیولا. در این بین، باز هم به او ابراز عشق می کند و به پدرش می گوید به او ربطی ندارد که در حال بوسیدن جاناتان بوده است و وقتی جاناتان به احترام پدر میویس، او را از خود می راند سر پدرش داد می زند که همه اش تقصیر توست!
در نهایت، پدر به دنبال جاناتان می رود و چون متنبه شده است! از او و دخترش عذرخواهی می کند و وقتی هنگام بوسه ی آن دو خشمگین می شود سریع عذرخواهی می کند و می گوید کمی طول می کشد تا عادت کند!
جایگاه اخلاق در سه فیلم کارتونی گیسو کمند، شجاع و هتل ترانسیلوانیا کجاست؟
به نظر می رسد که اخلاق روزبه روز در فیلم های کارتونی کم رنگ تر شده است. گویا این فیلم ها ابزاری شده است برای کاهش سن بلوغ و مهم ترین هدف خود را افزایش آگاهی های جنسی زودتر از زمان مناسب قرار داده اند.
هرچند در انیمیشن شجاع، اخلاقِ خانوادگی است که زیر پا گذاشته می شود و رفتار نامناسب یک نوجوان با مادرش شجاعانه خوانده می شود؛ اما در دو فیلم کارتونی دیگر، که در این مقاله مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، این امر به وفور به چشم می خورد.
گیسو کمند دختری است که به همراه یک دزد از خانه می گریزد و روابط پرخطری را تجربه می کند و از مادر به یک مرد غریبه پناه می برد، اما این ها تنها جلوه های ظاهری غیراخلاقی این فیلم است. جلوه های پنهانی نیز در این داستان هستند که ناخودآگاه مخاطب را هدف قرار داده اند مانند آنچه که در این تصاویر مشاهده می کنید:
در هتل ترانسیلوانیا گذشته از صحنه های عاشقانه و بوسه و رقص و… که در عموم انیمیشن های جهان غرب عادی شده است، شاهد چندین صحنه هستیم که می تواند ذهن کودک را درگیر مسائل جنسی کند. نمی دانم می توان به این سادگی فرزندان معصوم را در مقابل چنین هجمه ای قرار داد یا نه، اما بیاییم خود به قضاوت بنشینیم و خود فرزندانمان را تحت فیلترینگی اختیاری قرار دهیم، نه آن گونه که الزاماً برایمان تعیین می شود، بلکه آن طور که با فرهنگ خانوادگی خود و جامعه ی ما همخوانی دارد. چه بسا والدینی که برای ساعتی فراغت از فرزندان آن ها را ساعت ها در مقابل این هجمه ی رسانه ای قرار می دهند غافل از اینکه همین سرگرمی های به ظاهر بی خطر روزی فرزندانشان را اگر از آن ها نگیرد، در خوش بینانه ترین حالت بسیار دور خواهد نمود.
منبع مقاله:
سایت برهان