نویسنده: احمد راسخی لنگرودی
«وقتی که رویا فردی است، چیزی به جز خیال نیست؛ اما آن هنگام که رویا جمعی می شود، دیگر به واقعیت بدل خواهد شد.»
«دن هلدر کامارا»(1)
در دوازده سالگی به خواست پدر برای پرورش اخلاق به خانواده جان مورتن، اسقف کاتربری و صدراعظم انگلستان سپرده شد.(4) در پانزده سالگی جهت تحصیل ادبیات کلاسیک به دانشگاه اکسفورد راه یافت، اما مخالفت پدر او را ناگزیر به تحصیل علم حقوق کرد.
چهار سالی را در دیری که در مجاورت مدرسه حقوق قرار داشت، سپری و زندگی راهبانه را تجربه کرد. این تجربه اثر همیشگی خود را بر زندگی مور گذاشت به طوری که پیوسته خود را با عبادت های طولانی و روزه داری مشغول می کرد.(5)
در بیست و شش سالگی از زادگاهش به نمایندگی پارلمان برگزیده شد. در این دوران با یکی از لوایح هنری هفتم مبنی بر افزایش مالیات مخالفت کرد. شاه در عوض پدر وی را زندانی و به پرداخت جریمه سنگین محکوم کرد.
پس از پایان دوره نمایندگی به کار وکالت دعاوی اشتغال یافت. مدتی مورد عنایت هنری هشتم قرار گرفت و در 1514 لقب «سر» به وی داده شد.(6)روزهایی را در خدمتگزاری مورتن، اسقف اعظم گذراند و تحت آموزش های او مردی راست کردار، پرهیزکار و مؤمن به اصول آئین کاتولیک بار آمد. مورتن درباره وی گفت:«پسری که در اینجا سرگرم خدمت است... مرد برجسته ای خواهد شد.»(7) از سادگی خاصی برخوردار بود. به پوشاک و تشریفات بی اعتنا بود و از خوردن زیاد پرهیز می کرد. همیشه خندان و بذله گو ظاهر می شد.
رهبانیت مسیحی را پیوسته می ستود و از اینکه این پیشه را اختیار نکرده است، حسرت می خورد. هنگامی که جوانی بیست و یک ساله بود با اراسموس(8)اومانیسم و کشیش هلندی و از پیشگامان اصلاح دینی آشنا شد. این آشنایی به دوستی های پایدار بین آن دو انجامید و به واسطه او دلباخته اومانیسم شد.
از جمله مسئولیت های دیگر وی صدراعظم کشور انگلستان در سال 1529 بود. در این دوران به علت تعصب بیش از حد به کاتولیک بر پروتستانها و پیروان مارتین لوتر سخت می گرفت و به قولی عده زیادی از آنان را به تیغ جلاد سپرد.(9)این ماجرا از او یک سیاستمدار مستبد و سختگیر ساخت؛ آن هم در شرایطی که به عنوان نویسنده ای آزادیخواه شناخته می شد. قضا را، از حوادث مهم که در آن واقع شد مخالفت با تصمیم پادشاه، هنری هشتم در طلاق کاترین آراگونی بود، و دیگر، در برابر تصویب قانون ریاست پادشاه بر کلیسای انگلستان ابراز مخالفت کرد و از ادای سوگند وفاداری به قانون جانشینی که پاپ را از فرمانروای کلیسای انگلستان بر می انداخت، تن زد. در نتیجه شاه تمامی حقوق و مواجب او را برید و به جرم خیانت به مصالح عالیه به زندان افکنده، محکوم کرد و نهایتاً گردن زد. وی در پایان محاکمه و صدور حکم اعدام خطاب به قضات دادگاه گفت:« شما می گویید من خائن هستم و علیه پادشاهان طغیان کرده ام. اما نه! آقایان شما خائن و یاغی هستید. شما با جدایی از کلیسای راستین، وحدت و آرامش آن را درهم می شکنید. شما آینده هولناکی را تدارک می بینید.»(10)
وقتی او را برای کشتن بردند از حاضران خواست برایش دعا کنند و گواهی دهند که او با ایمان به کلیسای کاتولیک و در راه آن جان سپرده است. همچنین از مردم درخواست نمود برای شاه انگلستان دعا کنند و برای او از خدا عقل سلیم بخواهند. نیز افزود تا دم مرگ خدمتگزار خیرخواه پادشاه و بیشتر سرسپرده خدا بوده است! توماس «برای اینکه خود نقشی در مراسم داشته باشد، چشمانش را با دستمال بست»(11) و خود را به جلاد سپرد.
او به هنگام مرگ خیلی مصصم بود. دوک نورفولک(12) یکی از دوستان نزدیک، مور را نصیحت کرد که با پادشاه در نیفتد و به میل پادشاه رفتار کند، اما مور در جواب خاطر نشان کرد:«دیگر فرمایشی دارید؟ ظاهراً زندگی من و تو فاصله چندانی از هم ندارد. من امروز می میرم و نوبت تو فردا می رسد.»
هنگامی که مور روزهای سخت زندان را سپری می کرد و رفته رفته برای لحظه مرگ آماده می شد، کتابی را با عنوان «مناظره آسایش و رنج» تدوین داشت که در آن روحیه یک شهید را به تصویر می کشاند و قائل بود به جای تسلیم شدن در برابر امیال پادشاه و نگاه داشتن پست ترین بخش وجود خویش، باید مرگ شکوهمند و شهادت در راه ایمان و اعتقاد به مسیح را اختیار کند و خود را از مرگ عادی برهاند.
راستی چگونه است که مور در جایی بر پروتستانها سخت می گیرد و عده ای را به تیغ جلاد می سپرد و در جایی دیگر خود گرفتار تیغ می شود؟ برخی بر این عقیده اند که «بین عقاید دوران جوانی توماس مور با زندگی سال های آخر عمرش تناقضی هست. و حل آن شاید بر این وجه باشد که طرح های یوتوپیا قبل از آنکه در وجدان وی رخنه کرده باشد، بر عقل وی تحمیل شده است و آنچه را وی از روی عقل و برهان قابل تصدیق می دید، بعدها نتوانست مورد قبول وجدان خویش- که قبل از هر چیز وجدان یک کاتولیک انگلیسی بود- نیز بیابد.»(13)
خبر مرگ توماس مور اروپا را لرزاند و اراسموس به عزای مردی نشست که آن همه وی را ستوده و لقب مرد چهار فصل را به وی داده بود. به گفته او:« مور مردی بود که روانش پاک تر از هر برفی بود و چنان نبوغی داشت که انگلیس هرگز نه مانندش را آورده بود و نخواهد توانست بیاورد.»(14)
نخستین کتابی که به زیور طبع آراست،«تاریخ شاه ریچارد سوم» بود. در این کتاب استبداد تقبیح شده بود و این مقارن می شد با استبداد انگلیس. نتیجتاً انتشار آن با تأخیر روبرو شد و بعد از حیات توماس مور به چاپ رسید و در اختیار علاقه مندان قرار گرفت. این کتاب اگر چه هرگز تمام نشد، اما نخستین شاهکار تاریخ نویسی انگلیسی محسوب می شود به طوری که در تاریخ نویسان بعدی نیز اثر گذاشت. شکسپیر زمینه نمایشنامه خویش درباره ریچارد سوم را مدیون مور است.(15)
پی نوشت ها :
1-Don Helder comara
2-Sir Thomas more
3-utopia
4-مور، توماس، آرمانشهر، مترجمان داریوش آشوری- نادر افشار نادری، ص7.
5-آرمانشهر، ص8.
6-راسل، برتراند، تاریخ فلسفه غرب، ج2، ص 715.
7-Roper,WM,life of sir Thomas more, in more, utopia, 46.N.Y.n.d.
8-Erasmus
9-سدی یو، رنه، تاریخ سوسیالیسم ها، مترجم عبدالرضا هوشنگ مهدوی، ص162.
10-ارغنون، فرهنگ و تکنولوژی، شماره 1، 1386، مقاله سپیده دمان فلسفه تاریخ بورژوایی، نوشته ماکر هورکهایمر، ترجمه محمد پوینده، ص 163.
11-آرمانشهر، ص 15.
12-Duke of Norfolk
13-زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ در ترازو، ص 249، انتشارات امیرکبیر، 1362.
14-آرمانشهر، ص 15.
15-همان، ص 9.
راسخی لنگرودی، احمد؛ (1390)، افق های ناکجاآباد، (سیری انتقادی در مدینه های فاضله)، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ اول
