تصویری زیبا از شهری ایده آل

مروری بر تأثیر گرافیک از شهری ایده آل

دنیای معاصر، فضایی است آکنده از پیام و اطلاعات فراوانی که به طور مستمر مبادله می شوند. در عصر ارتباطات، به دلیل محدودیت های خاص زبان نوشتاری و نارسا بودن کلمات و واژه ها، گرافیک به عنوان مهم ترین رسانه ی ارتباط تصویری مطرح شده است. ابعاد و جنبه های تازه، گرایش های نوین، ارتباط مستقیم با دانش های دیگر نظیر جامعه شناسی و روانشناسی و فن آوری رو به رشد آن، واژگان و تعابیر جدیدی را وارد تعاریف قبلی گرافیک کرده است. اما در هر تعریفی که برای گرافیک آورده شود، ارکان و ویژگی های اصلی شامل تکیه بر دانش تجسمی، عناصر و نقوش تصویری و خصوصیت انتشار و تکثیر به جای خود باقی است و همین ارکان است که گرافیک را از سایر هنرها متمایز می کند. استفاده از عناصر تصویری ساده و همه فهم، بیان صریح، وسعت مخاطب و قدرت تأثیر گذاری، گرافیک را به عنوان مهم ترین رسانه ی ارتباطی مطرح کرده است.
کارشناسان با توجه به دامنه ی وسیع فعالیت های گرافیک، اهداف و ویژگی های آن، قابلیت های تکثیر و تولید مجدد و در نظر گرفتن عملکرد و کار برد آن، زیر شاخه های متنوعی را برای آن در نظر گرفته اند: گرافیک تبلیغاتی، گرافیک مطبوعاتی، گرافیک فرهنگی، گرافیک سیاسی، گرافیک تلویزیونی و گرافیک محیطی، تعیین مرز دقیق و معین کردن حد و حدود این دسته بندی امری دشوار است. اما از میان تمامی زیر شاخه های هنر گرافیک، قوی ترین ابزار فرهنگ سازی و تأثیر بر افکار عمومی شهروندان به گرافیک محیطی است.
هر آن چه به مدد عناصر تصویری و بهره گیری از دانش وسیع هنرهای تجسمی و استفاده از امکانات هنرهای زیبا در سطح جامعه مورد استفاده قرار می گیرد و باعث جلب توجه مخاطب شود در حیطه گرافیک محیطی قرار می گیرد.
گرافیک محیطی به طور مستقیم و بسیار سریع و لحظه ای، با قوه ی بینایی مرتبط است. پوسترها، ایستگاه های حمل و نقل، تبلیغات بدنه ی اتوبوس ها و سایر وسایل حمل و نقل عمومی، استندها و بیلبوردهای نصب شده در سطح شهر با ابعاد متفاوت، ویترین ها و تابلوهای مغازه ها و فروشگاه ها، سر در سینماها، علایم آویخته در فضا و بالن ها، نقاشی های دیواری و دیوار نوشته ها، بسته بندی کالاها، طراحی وسایل عمومی مانند باجه های تلفن همگانی، طراحی محیطی پارک ها و فضاهای مشابه، فضاسازی های تبلیغاتی و تجاری، طراحی اجسام در میادین، علایم نورانی ( نئون ها) و....همه در زمره ی گرافیک محیطی قرار می گیرند. به عبارت دیگر می توان گفت تمامی موارد مذکور از جمله عوامل بیانی در گرافیک محیطی هستند.
می توان گرافیک محیطی را یکی از ارکان اصلی زندگی اجتماعی و شهری قلمداد کرد که حضور طراحی و جلوه های هنرهای تجسمی در زندگی روزمره از طریق آن میسراست و مؤثرترین ابزار برای تأثیر بر الگوهای رفتاری زندگی انسان شهرنشین به شمار می آید. گرافیک محیطی پدیده ای اجتماعی است که با توجه به فضاسازی تصویری، خصایص ملی، قومی، فرهنگی، قرار دادهای اجتماعی، آداب و سنن و گرایش های سیاسی و اقتصادی جامعه قابل تحلیل و بررسی است.
در بعضی از جوامع با استفاده از قدرت بیانی گرافیک محیطی و جاذبه های بیانی تصاویر تجسمی، شیوه های فرهنگ سازی تازه ای ارایه شده است. درعین حال گرافیک محیطی، هنری به شدت اقتصادی و مرتبط با اهداف تجاری است. درجوامع سرمایه داری، تبلیغات بیش از هر چیز دیگر قابل توجه است و آن چه مد و مدگرایی نامیده می شود. به طور مستقیم یا غیر مستقیم مردم را وادار می کند تا به مصرف بیشتر روی بیاورند.
تمامی جلوه های تصویری شهری خواه در فضاهای باز و تصاویر غول پیکر و خواه در اماکن عمومی سربسته از قدرت بیان بصری ویژه ای برخوردارند که چگونگی بهره مندی از آن ها در حیطه ی وظایف طراح گرافیک محیطی تعریف می شود. از همین رو طراح گرافیک محیطی علاوه بر دارا بودن دانش تجسمی و آشنایی کامل با بنیان های گرافیک و شیوه های بیانی و تصویر، باید در محدوده ی دانش های دیگری نظیر جامعه شناسی، معماری، شهرسازی، مخاطب شناسی، روان شناسی، علوم ارتباطات و رسانه با اساتید و کارشناسان این رشته ها مرتبط و از نظرات و تجربیات علمی و تخصصی آنها برای ارایه فضای تصویری مناسب بهره گیرد. چنانچه طراحی محیط در فضاهای بسته و سرپوشیده نظیر اماکن عمومی سربسته، ایستگاه های مترو، ساختمان ها و دفاتر، غرفه های نمایشگاهی و موارد مشابه انجام گیرد، لازم است طراح گرافیک محیطی از همکاری یک طراح دکوراسیون داخلی برای نیل به هدف مورد نظر استفاده ی مطلوب نماید.
تسهیل درامر ارتباطات بهبود اوضاع روانی و امنیتی، آگاه سازی از امکانات شهری، تسهیل فعالیت های اقتصادی، کاهش تشنجات عصبی، تبلیغات درعرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، تجاری و فرهنگی از مهم ترین اهداف گرافیک محیطی است.
اگر شرایط اجتماعی برای بهترین شکل استفاده از گرافیک محیطی و جنبه های اثر بخشی و فرهنگ سازی آن فراهم آید، این ابزار هنری می تواند در عرصه های مختلف آموزشی، تبلیغاتی، ارتباطی، سیاسی و اقتصادی تأثیرات مثبت و خوشایندی بر جا گذارد و ضمن آن در کنار تمامی اهداف کاربردی و انتقال اطلاعات به عواملی منتهی شود که ساختارهای اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و سنتی جامعه را به طور درست و با توجه به اصول بنیادین اصلاح و ارایه نماید و از سوی دیگر در کنار تمامی موارد مذکور، از جاذبه های زیبایی شناسی بیان هنری در جهت زیبا شناسی ظاهری شهر و به تبع آن لذت بردن مردم از زندگی شهری استفاده نماید.
نکته ی آخر این که هنرهای تجسمی مهم ترین ابزار ارتباطی و آموزشی هستند که قدرتی فراتر از تصور دارند و دراین میان گرافیک محیطی به عنوان ابزاری اجتماعی و توانمند علاوه بر رسالت و وظایف پیام رسانی و انتقال مفاهیم، چشم را به خود جلب می کند تا نظم لازم را برای درک چیزهای قابل رؤیت در ذهن مخاطب پدید آورد و در شناخت ارزش های زندگی اجتماعی مطلوب، به او یاری رساند.
منبع مقاله :
نشریه شهر، زندگی، زیبایی شماره 1