بد نیست بدانیم ...

علم برای نو آموزان

- بد نیست بدانیم که میکروب‌ها و باکتری‌ها دلیل اصلی تولید شیر در گاوهای شیر ده هستند. این میکروب‌ها و باکتری‌ها علف و گیاهان دیگری که جانور خورده است و در شکم او جای گرفته است را تجزیه و گوارده می‌کنند و با گوارش این مواد غذایی است که سرانجام گاو می‌تواند شیر مقوی خود را تولید کند. پس همیشه هم میکروب‌ها و باکتری‌ها زیان بخش نیستند.
- بد نیست بدانیم که آب دریا در دو سوی آب راه پاناما هم تراز نیست. این آب راه که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس وصل می‌کند آب راهی طبیعی نبوده است. نخستین بار شرکتی فرانسوی به کندن این کانال اقدام نمود، ولی سرانجام پس از ده سال، شرکتی امریکایی به سال 1293 هجری شمسی (یعنی هشت سال پس از مشروطیت ایران) آن را به پایان رساند. درازای آب راه نزدیک به هشتاد و دو کیلومتر و باریک‌ترین پهنای آن در حدود نود و دو و گودی آن در حدود دوازده و نیم متر است. اما علت آن که ارتفاع آب در شرق آب راه، یعنی در اقیانوس اطلس و دریای کارائیب چند متر بالاتر از بخش غربی آن یعنی اقیانوس آرام است همان جریان معروف گلف استریم است. همان گونه که در رودی به هنگام برخورد به پیچ در مسیر خود، سطح آب کمی بالا می‌رود، جریان آب گرم دریایی گلف استریم نیز در مسیرش به هنگامی که به کناره‌های خلیج مکزیک می‌رسد باعث بالا رفتن آب در این بخش می‌گردد، و چون این جریان همیشگی است، از این رو نا هم ترازی دو سطح آب هم همیشگی است، و چون این اختلاف تراز، جریان نیرومندی را از سوی اقیانوس اطلس به سوی اقیانوس آرام فراهم می‌آورد از این رو در طول مسیر آب راه، آب بندهایی ساخته شده است تا کشتی‌ها بتوانند به آرامی در آب راه رفت و آمد کنند.
- بد نیست بدانید که اگر چاهی در زمین بکَنیم، هر اندازه پایین‌تر برویم دمای محیط افزایش می‌یابد، به گونه‌ای که در ژرفای دو هزار و چهار صد متری دما به نقطه‌ی جوش آب می‌رسد و در این صورت می‌توان آب را در لوله‌هایی بزرگ به زیر زمین فرستاد تا جوش آید . آبی که به این ترتیب به جوش می‌آید به علت سبک‌تر شدن بالا می‌آید که در این حال می‌توان آن را به درون گرمابه‌ها و دیگر دستگاه‌های گرما ساز خانه‌ها فرستاد تا برای گرم کردن آب، دیگری نیازی به مصرف سوخت نباشد و رایگان آب گرم در اختیار داشته باشیم. تازه، کمی پایین‌تر می‌توان رفت تا آب، بخار شود و بخار، توربین‌های برق ساز را بجرخاند و بدین ترتیب برق رایگان نیز به دست آورد.
- بد نیست بدانیم امروزه فیزیک دان‌ها دریافته‌اند که نوترون‌ها و پروتون‌ها که ذرات تشکیل دهنده‌ی اتم‌ها به شمار می‌روند و روزگاری تصور می‌شد که ذره‌هایی بنیادی هستند، خود نیز متشکل از ذره‌های دیگری به نام کوارک هستند. و خودِ کوارک‌ها به چندین گونه تقسیم می‌شوند: کوارک‌های بالا و پایین، کوارک‌های شگفت و دل رُبا، و کوارک‌های سر و ته!
- بد نیست بدانیم که مکانیک کلاسیک یا مکانیک نیوتونی که در دوره‌ی دبیرستان و سال‌های اولیه‌ی دانشگاه و در رشته‌های مهندسی تدریس می‌شود برای جسم‌های بسیار کوچک و به عبارتی برای دنیای اتمی صادق نیست و پاسخ‌های درستی عرضه نمی‌کند، و باید برای این دستگاه‌ها از مکانیک دیگری به نام مکانیک کوانتومی بهره گرفت، و هم چنین این مکانیک برای متحرک‌های بسیار تند رو که تندی حرکت آن‌ها نزدیک به سرعت گسترش نور و دیگر امواج الکترومغناطیسی، یعنی سی صد هزار کیلومتر در ثانیه، است باز هم کارایی خود را از دست می‌دهد و باید در این مورد از نسبیت اینشتاین بهره جست. با این همه، توانایی این مکانیک در حوزه‌ی اجسام بزرگ مانند متحرک‌های معمولی و سیارگان آسمان و آن چه مهندسان نیاز دارند بارها به اثبات رسیده است، و ناتوانی آن تنها در باره‌ی اجسام ریز، مانند ذرات بنیادی هم چون الکترون و نوترینو و اجسام بسیار بسیار تند رو است.
- بد نیست بدانیم که چرا به هنگام پوست کندن پیاز چشم‌هایمان پر از اشک می‌شود. علت آن است که در لایه‌های پوست پیاز، ماده‌ی گازی شکل گریز پایی به نام پروپانتل هست که اگر با آب ترکیب شود اسید سولفوریک پدید می‌آورد. هنگامی که پیاز را پوست می‌کنیم این ماده در هوا پخش می‌شود که اگر به چشم ما وارد شود، این گاز با نَمِ چشم ترکیب شده و اسید سولفوریک پدید می‌آید که چشم را می‌سوزاند. البته چشم برای این که اثر اسید سولفوریک را از میان ببرد اشک می‌بارد تا این ماده‌ی زیان بار از چشم زدوده گردد؛ و به این علت است که به هنگام پوست پیاز کندن، ناخواسته اشک می‌‌باریم. آشپزهای کار آزموده می‌دانند که اگر پیاز را درون ظرفی پر از آب یا در زیر شیر آب پوست بکنند کم‌تر دچار سوزش چشم و اشک باری می‌شوند.