نحوه ی سرپرستی از فرزندان، پس از طلاق

 

در بسیاری از موارد مشاهده شده است که اغلب زن ها و شوهرهایی که از هم دیگر جدا می شوند ممکن است رابطه ی بهتری با همسر سابق خود، در مقایسه با زمانی که با یک دیگر زن و شوهر بوده اند، داشته باشند. این رابطه ی دوستانه زمانی که از زندگی مشترک گذشته بچه ای بر جا مانده باشد، برای کودکان بسیار سودمندتر خواهد بود. از این رو این والدین برای این که سرپرستی خوب به شمار آیند نیاز دارند تا مسئولیت های سرپرستی از فرزندان خود را با والد دیگر کودک که در جای دیگری زندگی می کند، تقسیم کنند.
این نوع سرپرستی باعث می شود تا آن ها به عنوان والدینی مؤثر در زندگی فرزندان شان نقش بازی کنند و بتوانند از تحمیل آشفتگی هایی که در دوران زندگی مشترک گذشته بر فرزندان شان روا داشته اند، پرهیز کنند.

فواید رابطه ی دوستانه ی والدین پس از طلاق برای کودکان

کودکانی که والدین طلاق گرفته شان با یک دیگر رابطه ی دوستانه و مشارکتی پس از طلاق دارند:

- بهتر با وضعیت پس از طلاق کنار می آیند.
- تأثیرات منفی طلاق برای دراز مدت بر آن ها سایه نمی افکند.
- از طریق الگو قرار دادن والدین خود در رفتارهای مناسب نظیر حل مسائل، همکاری، انعطاف پذیری و ابراز محبت، این صفات مثبت را از آن ها می آموزند.
- از احساس امنیت بیش تری برخوردار می شوند.

کودکان با دیدن رفتارهای مثبت، دوستانه و نگرش های منطقی والدین، خود را بسیار مهم تر از دوران پر تنش قبل از طلاق می یابند و در خود احساس می کنند که شما آن ها را بیش از هر چیز دوست دارید- احساسی که در قبل از طلاق در هاله ای از ابهام فرو رفته بود.

معایب رابطه ی دوستانه ی والدین پس از طلاق برای کودکان

اگرچه رابطه ی نزدیک و دوستانه ی والدین می تواند برای کودکان آرامش به همراه داشته باشد، ولی در بسیاری از موارد نزدیکی آن ها به یک دیگر خود می تواند به عامل سردرگمی کودکان نیز تبدیل شود، چون:

- کودکان ممکن است با دیدن رفتارهای مناسب والدین شان نسبت به یک دیگر، به این فکر بیفتند که «آیا این رفتارها می تواند باعث شود که ما یک بار دیگر به صورت یک خانواده با هم زندگی کنیم.» از این جهت امید بازگشت والدین به زندگی زناشویی قبلی باعث می شود تا کودکان به رؤیاپردازی درباره ی بازگشت مجدد خانواده بپردازند.
- اگر رابطه ی والدین در گذشته رابطه ای پر تنشی بوده است، کودکان ممکن است نسبت به این رابطه ی دوستانه ی ناگهانی که پس از طلاق برقرار شده است، نه تنها آن را باور نداشته باشند بلکه از بازگشت مجدد خود به وضعیت پر فشار قبل از طلاق، ممکن است به اضطراب شدید گرفتار شوند.

در این موارد می توانید به کودکان خود بگویید که «شما در صدد ایجاد رابطه ی دوستانه برای سرپرستی بهتر آن ها هستید، و این عمل به هیچ وجه به معنای بازگشت مجدد به زندگی مشترک سابق نیست.»
بیش تر متخصصان معتقدند کودکانی که والدین شان از آن ها برای انتقال احساسات و تعارضات منفی خود استفاده نکرده اند و در بهبود زندگی کودکان شان مشارکت فعالی داشته اند با طلاق سازگاری بهتری پیدا می کنند.

در چه موقعیت هایی سرپرستی مشترک امکان پذیر نیست؟

موقعیت هایی وجود دارد که شدت مشکلات به حدی زیاد است که نمی توان از سرپرستی مشترک بهره گرفت:

- خانواده هایی که در آن ها سابقه ی خشونت های داخلی یا سوء رفتارهای مکرر با همسر دیده شده است.
- والدی که خشن و آزار دهنده است و رفتارهایش کودک را می آزارد.
- والدی که مبتلا به اعتیاد به مواد مخدر یا بیماری های شدید روانی است.
- والدی که تمایل به مشارکت در سرپرستی ندارد، یا از آن شهر نقل مکان کرده است.

یکی دیگر از موانع سرپرستی مشترک زمانی است که پدر و مادر به قدری دچار تعارضات و خشم هستند که نمی توانند این عواطف را به کنار بگذارند. یکی از مهم ترین مشکلات والدین در این هنگام جدا کردن احساسات و خشم خود با نقش و مسئولیت های سرپرستی است، هر چند ممکن است کار راحتی نباشد، ولی امکان پذیر است. هر یک از والدین می توانند با دریافت حمایت از دوستان، رفتن به کلاس های خاص، مطالعه یا ملاقات با یک مشاور به طور سازنده راه هایی را برای اصلاح احساسات خود پیرامون طلاق بیابند. والدین می توانند بدون وجه المصالحه قرار دادن کودکان، هم نیازهای خود و هم نیازهای آن ها را برآورده کنند.

والدین پس از طلاق بایستی بر سر چه اموری به توافق برسند؟

مباحث بی شماری در خصوص نحوه ی زندگی کودکان پس از طلاق وجود دارد که در گفت وگوهای میان والدین بایستی به آن ها پرداخته شود. در بسیاری از کشورها تعیین شرایط و نحوه ی نگه داری کودک پس از طلاق بخشی از فرایند طلاق است که بایستی توسط والدین و در دادگاه مشخص شود.
مهم ترین زمینه هایی که والدین بایستی در برنامه های طلاق برای آن ها راه حل های مشخصی بیابند، عبارتند از:

- برنامه ی منظم ملاقات با کودک
- وضعیت تحصیل کودکان
- مسائل مالی
- نیازها و مشکلات پزشکی فرزندان
- قوانین و مقرراتی که کودک بایستی از آن ها پیروی کند
- برنامه های ویژه و تعطیلات

بایستی یادآور شد بهترین نوع سرپرستی که در آن می توان به کلیه ی اهداف در این زمینه ها به نحوه ی قابل قبول دست یافت مدلی است که در آن «انعطاف» محور امور باشد. در بخش های زیرین به توضیح هر یک از این زمینه ها پرداخته شده است:

توصیه هایی برای برنامه های منظم ملاقات با کودکان

والدین طلاق گرفته پیش از هر چیز بایستی روی برنامه ریزی های منصفانه و عملی که براساس توانایی ها و امکانات خود طراحی شده است، به توافق برسند.

- برای ملاقات و انتقال کودکان از یک منزل به منزل دیگر روی برنامه ی منظمی به توافق برسید.
- علی رغم جدی بودن در انجام دادن برنامه ریزی ها، برای هرگونه انعطافی آماده باشید. برای مثال، کودکی که با مادر خود زندگی می کند بایستی طبق برنامه ای از پیش تنظیم شده در برنامه های خانوادگی پدر حضور یابد، اما اگر هم زمان مراسمی اضطراری و مهم در خلال ملاقات های معمول مادر رخ داد، پدر بایستی به بچه اجازه ی حضور در آن مراسم را بدهد.
- هر یک از والدین بایستی از ادامه ی دیدار فرزندان شان با نزدیکانی نظیر پسر عمو و پسر خاله و پدربزرگ ها و مادربزرگ ها حمایت کنند.
- به بچه ها کمک کنید تا در هر یک از خانه ها احساس تعلق کنند: از این رو برای آن ها یک دست لباس، لوازم شخصی و اسباب بازی هایی برای هر یک از خانه ها اختصاص دهید، تا با مشکل فراموش کردن چیزها روبه رو نشوند.
- برای زمان انتقال کودک آماده شوید. وسایلی را که کودک تان می خواهد با خودش به خانه ی والد دیگر ببرد در ساکی قرار دهید. در هنگام تحویل کودک به همسر سابق خود پشت سر او ناسزا نگویید و محترمانه با او برخورد کنید.
- در زمان تحویل کودک به والد دیگر به طرح مسائل نپردازید: درباره ی موضوعات به طور جداگانه از طریق تلفن، نامه یا ایمیل گفت و گو کنید. اگر نیاز به انتقال پیام های مهم نظیر نیاز کودک به خوردن دارو وجود دارد، قبل از تحویل کودک به همسر سابق خود از طریق یادداشت، پیام کوتاه، و تلفن موضوع را باو مطرح کنید.
- به کودک تان فرصت دهید تا در هر خانه جا بیفتد: تا جایی که امکان دارد، والدین بایستی دستورالعمل های صحیح مشابهی نظیر نظم در منزل و زمان خواب را در هر دو مکان دنبال کنند، ولی استثنائاتی هم وجود دارد که بایستی به آن ها توجه کرد. وقتی کودک تان برای اولین بار به منزل تان می آید، سعی کنید بهترین راه های جذب او را برای آمدن مجدد شناسایی کنید: ممکن است لازم باشد او را برای مدتی تنها بگذارید، یا با او بازی کنید یا این که برای قدم زدن به بیرون از منزل بروید.

توصیه هایی برای مراقبت های تحصیلی

در نظر داشته باشید که کودکان زمان زیادی را در مدرسه یا در انجام دادن تکالیف مربوط به مدرسه سپری می کنند و شما ممکن است دوست داشته باشید تا به اتفاق همسر سابق تان این زمان را برای فرزندان تان پربارتر کنید. بعضی اوقات معلمان و اولیای مدرسه نقش مهمی در ایجاد یک محیط با ثبات برای کودکان دارند. از این رو اجازه دهید تا آن ها از تغییراتی که در زندگی کودک تان پیش آمده است، مطلع شوند. در زیر دستورالعمل های برای والدین بیان شده است:

- از معلم یا اولیای مدرسه بخواهید که کلیه ی گزارشات و مکاتبات را به هر دو والد ارسال کنند.
- از هر گونه تغییری در برنامه ی کلاسی یا فعالیت های فوق برنامه، همسر سابق خود را مطلع کنید.
- در مراسم مدرسه یا برنامه ی ورزشی که اجباراً با همسر سابق خود ملاقات می کنید، مؤدبانه با او رفتار کنید. رفتارهای گستاخانه یا کنایه آمیز شما نسبت به یک دیگر باعث آشفتگی و تحقیر کودک تان می شود.
- کارهای مدرسه ی کودکان تان را با یک دیگر تقسیم کنید.
- در هر خانه لوازم مدرسه ای کافی نگه داری کنید.
- قبل از هر جلسه ی ملاقات معلم- والد اطلاعات خود را با همسر سابق تان در میان بگذارید.
- واقع بین باشید و در خلال جلسه با معلمان به انتقاد و ایرادگیری از یک دیگر نپردازید.
- از معلمان برای کمک به انجام دادن کارهای مدرسه ی کودکان تان راهنمایی بخواهید.
- مراحل عملی توصیه شده معلم را به طور منظم یادداشت کنید و درصدد اجرای آن ها باشید.

توصیه در زمینه ی مسائل مالی

متأسفانه، بیش تر خانواده ها پس از طلاق با مشکل مالی رو به رو می شوند. تأمین هزینه های مالی دو خانواده بر هر یک از والدین فشار مضاعفی وارد می کند. اما راه هایی وجود دارد که می توان سرپرستی مشترک را راحت تر کرد:

- طرح واقع بینانه ای برای مخارج خود و فرزندان تان تهیه کنید.
- در تأمین خرجی و نفقه فرزندان تان درنگ نکنید. این کار نه تنها باعث از میان رفتن مشاجرات والدین می شود، بلکه به کودک نشان می دهد که چه قدر او را دوست دارید.
- به کودکان تان اجازه ی ملاقات با همسر سابق تان را بدهید- حتی اگر بابت هزینه ها پولی پرداخت نکرده است. چون این کار می تواند پیامدهایی برای شما داشته باشد و منجر به اقدام قانونی یا شکایت از شما بشود.
- از فرزندان برای ارسال پول نقد و چک بانکی به همسر سابق تان استفاده نکنید.
- رسید هزینه های مالی را برای پرداخت های مشترک نگه دارید.
- مسائل مالی را زمانی با همسر سابق خود در میان بگذارید که فرزندان تان حضور ندارند یا مکالمه ی شما را نمی توانند بشنوند.
- برای دلجویی از کودکان تان به خاطر طلاق از خرج های اضافی بپرهیزید.
- از دریافت امکاناتی که همسر سابق تان برای راحتی و لذت بیش تر فرزندان تان مهیا می کند- امکاناتی که خود شما نمی توانید فراهم آورید- استقبال کنید.

توصیه هایی در زمینه ی مراقبت های پزشکی

کودکانی که دچار بیماری های مزمن یا معلولیت هایی هستند، وقتی والدین شان به صورت یک تیم عمل می کنند، خوشحال تر خواهند بود. سرپرستی مشترک مؤثر می تواند باعث شود تا والدین بتوانند به بهترین شکل به مراقبت های پزشکی بپردازند که این خود باعث کاهش اضطراب هر یک از آن ها می شود. در این جا پیشنهاداتی ارائه می شود:

- برای حضور در جلسات متخصصان یا حضور در جلسات مشترک که بایستی کودک به همراه تان باشد، یک والد مسئولیت آن را بپذیرد.
- برای ملاقات های دکتر و توصیه های درمانی او پرونده ای تهیه کنید و آن ها را به اطلاع همسر سابق خود برسانید.
- وقتی در مورد مشکلات فرزندتان حرف می زنید صادق باشید و آن ها را اغراق آمیز یا کم اهمیت جلوه ندهید.
- داروها را به دست همسر سابق تان بسپرید نه فرزندتان. دستورالعمل استفاده و تأثیرات جانبی داروها را نیز انتقال دهید.
- در درمان و دارو دادن پی گیر باشید.
- از هر نوع تغییری در داروها و درمان کودک تان همسر سابق را مطلع کنید تا در صورت هر گونه تغییری در وضعیت سلامتی کودک بتواند آن را بفهمد و کنترل کند.
- اگر بیماری کودک تان در هنگام حضور در منزل همسر سابق بدتر شد، به دنبال کشف حقیقت باشید نه پیدا کردن زمانی برای تصفیه حساب های شخصی.
- وقتی بیماری فرزندتان در حال بهبود یافتن است از این که همسر سابق تان غذا، تنقلات یا هدایایی فرستاده است، عصبانی نشوید و با او با روی خوش برخورد کنید.

توصیه هایی در زمینه ی انضباط و رعایت قوانین

اختلاف والدین در زمینه ی تربیت کودکان عامل مهمی در بروز مشکلات زناشویی به حساب می آید، از این رو والدین بایستی پس از جدایی و طلاق به این اختلافات لاینحل خود در تربیت توجه ویژه ای مبذول دارند. والدین نیاز دارند تا در زمینه هایی با هم به تفاهم برسند تا دریابند در چه مواردی با یک دیگر موافقند و در چه مواردی مخالف و در نهایت روی اصولی به توافق برسند. از جمله ی این اصول که والدین بایستی روی آن ها به توافق برسند، عبارتند از:

- ایجاد ثبات در برنامه ریزی ها، نظیر زمان غذا خوردن، زمان تمام شدن تکالیف مدرسه و زمان خواب.
- اگر کودکی در خانه ای به شکل درستی تنبیه می شده است (نظیر جلوگیری از تماشای تلویزیون برای یک هفته) والد دیگر بایستی سعی کند تا به تصمیم همسر سابقش احترام بگذارد و آن دستور را اجرا کند. اگر قوانین از خانه ای به خانه ی دیگر فرق می کند والدین بایستی به این تفاوت ها احترام بگذارند و فقط سعی کنند این قوانین را شفاف برای کودکان توضیح دهند.

توصیه هایی در زمینه ی تعطیلات و مراسم

برای دستیابی به یک سرپرستی مشترک مناسب بایستی در زمینه ی برنامه ی ایام تعطیلات انعطاف پذیر و منعطف بود. برای مثال، بعضی از کودکان ترجیح می دهند نصف روز را با یک والد و نصف دیگر را با والد دیگر باشند تا تمام روز تعطیل را با یکی از آن ها سپری کنند. سایر کودکان و والدین این نوع ملاقات را دلچسب نمی دانند و ترجیح می دهند به طور متناوب در ایام تعطیل با یک دیگر باشند.
یکی از اولین مراحل در سرپرستی مشترک موفق در خلال تعطیلات است که والدین بتوانند بر عواطف خود مسلط شوند. بعضی از تازه طلاق گرفته ها تعطیلات یا مراسم ویژه را به عنوان یک فرصت مهیج می دانند که در آن می توانند به طوری معنادار به جشن گرفتن وضعیت جدیدشان بپردازند؛ درحالی که بسیاری از والدین و کودکان احساسات بسیار سختی را در این دوران تحمل می کنند. احساساتی نظیر خشم، حسادت، خجالت، احساس گناه یا ترس که می توانند به بیماری های سخت تری نظیر افسردگی و اضطراب منجر شوند. البته این عواطف منفی می توانند شما را از مشارکت در یک سرپرستی مشترک مؤثر دور کنند. برای کمک به خود و فرزندتان، سعی کنید احساسات تان را با فردی که به او اعتماد دارید در میان بگذارید. حرف زدن با یک دوست یا یک متخصص می تواند بخشی از تنش های شما را کاهش دهد و باعث شود که تعطیلات بهتری داشته باشید.
اگر فرزندتان برای شرکت در مراسم خاصی نظیر مهمانی فارغ التحصیلی یا جشن تولد خود به خانه ی همسر سابق تان دعوت شده است، شما هم برای فرزندتان مهمانی دیگری در منزل خود بگیرید و در آن از دوستان و افرادی که دوست شان دارید، دعوت کنید. به کودک تان اجازه دهید تا از شیرینی داشتن زمانی لذت بخش با والد دیگرش بهره مند شود. اگر فرزندتان قرار است در مراسمی به والد دیگرش هدیه دهد برای او هدیه ای مناسب بخرید. پس از آن که فرزندتان برای شرکت در مراسم خانه را ترک کرد برنامه ای فرح بخش هم برای خود تدارک ببینید.

توصیه های دیگر به والدین

- در زمانی که پدر و مادر برای طلاق می روند، دچار تشویش و نگرانی بسیار زیادی هستند و ناخودآگاه کنترل زیادی روی اعصاب و رفتار خود ندارند و به همان میزان که با همسر خود رفتار بدی دارند با کودکان خود نیز بد رفتاری و پرخاش می کنند. در پی این نوع رفتار کودک ممکن است باز در خود فرد رود و با خود فکر کند که «حتماً کار اشتباهی کردم که والدینم باز عصبانی شدند.» این افکار باعث می شود تا دوباره او احساس گناه کند و مسئولیت طلاق والدین رابه گردن خود بیندازد. در این هنگام به کودکان خود خاطرنشان کنید که «طلاق ناشی از خطای آن ها نیست و این مشکل بزرگ تر هاست. ما خیلی خیلی متأسفیم. ما بارها تلاش کردیم ولی دیگر نمی توانیم با هم به زندگی مشترک ادامه دهیم.»
- به کودکان تان بیاموزید که «طلاق شما طلاق از همسرتان است نه از آن ها.» با آن ها صادقانه و شفاف حرف بزنید و به آن ها بگویید که تا ابد عاشقانه دوست شان دارید و با آن ها خواهید ماند و در کنارشان زندگی جدیدی را آغاز می کنید. با گفتن این حرف ها احساس امنیت و مهم بودنی را که کودک تان به آن نیاز دارد، به او اهدا می کنید.
- بعضی از کودکان فکر می کنند که می توانند والدین شان را بار دیگر به هم نزدیک کنند، از این رو بایستی بارها برای کودک توضیح داد که طلاق ناشی از خطای آن ها نبوده است و کودکان نمی توانند آن را به حالت سابق برگردانند.
- به بچه های تان یاد دهید که به جای پرخاشگری و پرت کردن اشیا، خشم خود را با کلمات انتقال دهند، به طور مثال بگویند «واقعاً از این وضع ناراحت هستم.» نه این که با رفتارهای آزاردهنده ناراحتی خود را نشان دهند.
- به کودکان یاد دهید تا احساسات خود را از طریق نقاشی، بازیگری و نوشتن داستان ابراز کنند.
- به کودکان خود بفهمانید که به هیچ وجه از این که از سوی والد دیگر دوست داشته می شود، ناراحت نیستید.
- با کودکان تان به کارهایی بپردازید که هم خودتان و هم آن ها از آن لذت ببرند. حتی اگر کارهای کوچکی باشند، مانند خواندن کتاب با یک دیگر، یا بیرون رفتن برای قدم زدن. پرداختن به این فعالیت ها باعث می شود تا شما و فرزندان تان دریابید که حتی در زمان های دشوار هم کارهایی وجود دارد که می توانید از انجام دادن آن ها لذت ببرید.
- همان طور که قبل از ازدواج در صدد تحقیق و جمع آوری اطلاعات در مورد همسر و زندگی آینده ی خود بودید، در هنگام طلاق و جدایی نیز در پی جمع آوری اطلاعاتی دقیق در مورد آینده و وضعیت زندگی خود و فرزندان تان در وضعیت های گوناگون باشد.
- بچه های متعلق به یک خانواده در رویارویی با طلاق به شکل های گوناگونی واکنش نشان می دهند. از این رو نگرش شما به زندگی، نگرش کودکان تان را شکل می دهد. بنابر این به کلماتی که می گویید و رفتارهایی که انجام می دهید، دقت داشته باشید، چون این شما هستید که می توانید با اعمال تان کودکان را دچار دردهای عاطفی غیرضروری کنید یا بر عکس برای آن ها آرامش، نگرشی مثبت و قدرتی برای رویارویی با مشکلات به وجود آورید.

از خودتان به خوبی مراقبت کنید تا بتوانید مراقب خوبی برای فرزندان تان باشید

از مهم ترین دستوران ایمنی در هنگام سوار شدن به هواپیما آن است که در صورت تغییر ناگهانی در هوای داخل هواپیما اول ماسک اکسیژن خود را وصل کنید، سپس ماسک فرزندتان را بر روی بینی و دهان او بگذارید. این که برای فرزندتان احساس ایمنی به وجود آورید یا پریشانی، بستگی به وضعیت جسمانی و عاطفی شما دارد. اگر شما بتوانید آرامش و خون سردی خود را حفظ کنید کودکان تان نیز احساس امنیت و راحتی خواهند کرد.
اگر نسبت به همسر سابق خود احساس خشم، ترس، غم، خجالت یا گناه دارید به دنبال کسی بگردید که بتواند برای رهایی از این احساسات به شما کمک کند. همین طور، سعی کنید که احساسات تان را بنویسید ولی مواظب باشید که به طور اتفاقی فرزندان تان آن ها را پیدا نکنند. با ابراز احساسات تان از طریق نوشتن یا گفت وگو با فردی حامی، شما به فرزندان تان الگویی را یاد می دهید که او بتواند از این طریق در هنگام مواجهه با عواطف آزاردهنده از آن ها استفاده کند.

توصیه هایی برای مراقبت والدین از خود

- خودتان را از مردم جدا نکنید.
- گروه هایی حمایت گر برای خود دست و پا کنید. بعضی اوقات مشاجرات طلاق باعث دور شدن والدین از دوستان قدیمی شان می شود در این صورت در پی احیای روابط گذشته ی خود باشید.
- مراقب سلامت جسمانی خود و کودکان تان باشید.
- رژیم غذایی مناسبی برای خود فراهم آورید.
- با ورزش و بازی های دیگر تنش های خود را دور بریزید.
- عبادت، مراقبه (مدی تیشن)، و آرام سازی (ریلکسیشن) را به برنامه های خود بیفزایید.

به دنبال شناسایی تأثیرات منفی طلاق بر کودکان باشید

بسیاری از کودکان طلاق وارث تأثیرات منفی موقت یا دایمی آن می شوند که این تأثیرات می توانند خود را در شکل ها و ابعاد گوناگون نشان دهند. این تأثیرات ممکن است از یک فرزند به فرزند دیگر در یک خانواده متفاوت باشد. از این رو والدین بایستی نسبت به واکنش های عاطفی و رفتاری کودکان خود پس از طلاق بسیار هوشیار باشند و به محض رو به رو شدن با واکنش های نابهنجار در صدد رفع آن برآیند. در زیر فهرستی از شایع ترین علایم عاطفی و رفتاری کودکان آورده شده است که والدین با بررسی آن ها روی کودکان شان می توانند از وضعیت روانی آنان مطلع شوند:

فهرست ارزیابی رفتاری کودکان پس از طلاق

این فهرست ارزیابی به شما به عنوان کسی که طلاق گرفته یا جدا شده است فرصتی می دهد تا به ارزیابی توانایی کودکان خود در وضعیت سخت بپردازید. این فهرست شامل خصوصیاتی است که در کودکان طلاقی که دچار بحران های روانی می شوند بسیار رایج است. اگر کودک تان دچار فقط چند مورد از این علایم است، به فکر روان شناس برای او باشید:

- تغییرات ناگهانی در وضعیت ظاهری (کم یا زیاد شدن وزن)
- سرکشی در برابر فعالیت های عادی یا برنامه های روزانه
- فعالیت های مخفی کارانه (بستن یا قفل کردن در اتاق خود)
- تغییرات ناگهانی در خلق
- بی اعتنایی و وانمود کردن به این که اتفاقی رخ نداده است
- بازگشت به عادات قدیمی یا مراحل اولیه ی رشد
- نافرمانی در برابر بزرگ ترها (نظیر والدین، معلمان و غیره)
- امتناع از ملاقات با والد غیرمقیم
- تلاش های مستمر برای بازگرداندن والدین به زندگی مشترک
- گریه ی بیش از حد یا افسردگی
- سردرد یا شکم دردهای شدید
- مشکلات خواب
- امتناع یا عادات نامتناسب در غذا خوردن
- مشکلات تحصیلی
- حرکات و رفتارهای پر سر و صدا

منبع مقاله: خدابخشی، رامین؛ (1388)، سرپرستی پس از جدایی (تلاشی آگاهانه برای جبران خطاهای خودآگاه و ناخودآگاه)، تهران: نشر قطره، چاپ اول