نویسنده: دکتر محمد پارسا
روان شناسان معتقدند که برای تعیین رفتار چهار عامل موجود زنده، انگیزش، معلومات و شایستگی از اهمیت بالایی برخوردارند تا بتوان رفتار را به طور کامل درک کرد و به توصیف و توضیح آن پرداخت. اینک در زیر به اختصار به توضیح هر کدام می پردازیم.
موجود زنده
نخستین عامل موجود زنده (1) است. رفتار مورد نظر همواره به وسیله ی یک موجود زیستی انسان یا حیوان صورت می گیرد. برای پی بردن به این رفتار لازم است از ویژگیهای زیستی و محدودیتهای موجود زنده آگاهی کافی داشته باشیم. همچنین، از کارکرد مغز، دستگاه عصبی، غده های درون ریز و ساختارهای دیگر، به ویژه از سرگذشت زیستی او نیز آگاهی لازم به دست آورده باشیم.انگیزه
دومین عامل مهم در این راستا انگیزه ی (2) موجود زنده است. در واقع رفتار محصول خواستها، آرزوها، نیازها و قصدهاست. برای پی بردن به علت ایجاد رفتار باید به انگیزه های آن توجه داشت. برای مثال، یک بازپرس دادگاه در یک دادرسی جنایی باید برایش روشن شود که عمل قتل یک متهم عمدی بوده یا به گونه ای اتفاقی رخ داده است. مهم این است که چه انگیزه ای سبب این جنایت شده است تا عدالت به درستی و منصفانه اجرا شود.معلومات
سومین عامل با معلومات (3) و شناخت موجود زنده از رفتار ارتباط پیدا می کند. رفتار از سویی با مفاهیم، اندیشه ها و واقعیتهایی سر و کار دارد که موجود زنده در زمان خاصی به سراغ آنها می رود. در واقع لازم است بدانیم که موجود رفتار کننده از اوضاع و احوال و شرایط موجود دارای چه ادراک و چه اندیشه و نگرشی است. البته، شاگردی که در یک آزمون چهار جوابی به همه ی پرسشها پاسخ درست می دهد یا شاگرد دیگری که نمی تواند به آنها پاسخ بدهد، هم میان این دو و هم میان آنان و دیگران اختلاف رفتار به وجود می آید.شایستگی
چهارمین عامل در تبیین رفتار شایستگی (4) است. شایستگی فرد نمایانگر مهارت، توانمندی و کاردانی او در ایجاد رفتار مطلوب است. چنانکه در انواع مسابقه های ورزشی مهارت بازیکن برتری یکی را بر دیگری نشان می دهد و یا خیاطی که یکدست لباس برازنده و زیبا می دوزد و با خیاط دیگری که دوخت لباسهای او ناموزون و بی تناسب است بیانگر اختلاف مهم در بروز رفتار آنان است.با توجه به موارد بالا برای آنکه رفتار به طور کامل در نزد ما روشن و مشخص باشد باید عوامل چهارگانه ی بالا را به دقت در نظر گیریم.
پی نوشت ها :
1. organism
2. motivation
3. knowledge
4. competence
پارسا، محمد؛ (1382)، بنیادهای روان شناسی، تهران: انتشارات سخن، چاپ دوم
