- کودک آزاري چيست و به چند دسته تقسيم مي شود؟
رفتارهايي که به صورت عمدي به قصد ايجاد درد، ناراحتي و عذاب نسبت به کودک صورت مي گيرند، کودک آزاري ناميده مي شوند. کودک آزاري معمولاً توسط بزرگ ترها که اغلب والدين هستند، انجام مي گيرد. گرچه ممکن است پدربزرگ يا مادربزرگ، برادر يا خواهر بزرگ تر و يا خويشاوندان درجه ي دو مانند دايي، عمو، خاله و عمه هم اين کار را انجام دهند و در برخي موارد نيز معلمان و مربيان در مدرسه به اين کار مبادرت ورزند.بدرفتاري نسبت به کودک را مي توان به پنج دسته تقسيم کرد: بدرفتاري جسماني، بدرفتاري جنسي، بدرفتاري عاطفي، غفلت و مشاهده ي خشونت خانگي.
1) بدرفتاري جسماني
هل دادن، کتک زدن، خفه کردن، کبود کردن بدن، زخمي کردن، پاره کردن برخي از اعضا، ايجاد ورم در قسمت هايي از بدن و شکستگي استخوان، سوزاندن با سيگار و آب جوش، داغ کردن با اشياي داغ، تنبيه جسماني، کندن يا تراشيدن موي سر و پرتاب کردن اشياي خطرناک به طرف کودک بدرفتاري جسماني ناميده مي شوند.مورد ديگري که مي توان آن را نيز به عنوان کودک آزاري از نوع جسماني قلمداد کرد عبارت است از: مصرف سيگار، مواد مخدر يا الکل توسط مادر در دوران بارداري.
برخي از والدين اظهار مي دارند که فرزندان خود را تنبيه بدني مي کنند نه آزار جسماني، و تنبيه بدني از نظر آن ها عملي درست است چون به قصد تربيت کودک صورت مي گيرد و هدف آن ها از اين کار تغيير رفتار کودک است، اما بايد توجه داشت که تنبيه بدني هم جزء کودک آزاري محسوب مي شود.
2) بدرفتاري جنسي
بدرفتاري جنسي به هر گونه رابطه ي جنسي بين کودک و بزرگسال اطلاق مي شود که تجاوز، زناي با محارم، رابطه ي جنسي از نوع دهاني، مقعدي و واژينال را در بر مي گيرد. موارد ديگر عبارتند از:- تماس با آلت تناسلي:
تماس يا بوسيدن آلت تناسلي کودک، نشان دادن آلت تناسلي به کودک توسط يک بزرگسال، مجبور ساختن کودک به لخت شدن، تماشاي کودک در حمام يا توالت.- رويارو ساختن کودکان با اعمال جنسي:
انجام عمل جنسي در حضور کودک توسط بزرگسال و تعريف داستان هاي مستهجن براي کودک بدون توجه به رفتار يا واکنش او.لازم به ذکر است که انجام هر يک از موارد بالا توسط يک بزرگسال حتي اگر به درخواست کودک باشد، جرم شناخته مي شود.
3) بدرفتاري عاطفي
بدرفتاري عاطفي به اعمالي گفته مي شود که به سلامت رواني و رشد اجتماعي کودک آسيب مي رساند و توسط والدين، معلمان، مربيان، همسالان، برادر يا خواهر و يا دانش آموزان بزرگتر صورت مي گيرد. بايد توجه داشته باشيد وقتي بدرفتاري جسماني يا جنسي وجود دارد، مطمئناً بدرفتاري عاطفي هم وجود دارد و پيامدهاي اين نوع بدرفتاري در طولاني مدت وخيم تر از انواع ديگر بدرفتاري ها مي باشد. بدرفتاري عاطفي به صورت هاي زير ديده مي شود:- ترساندن کودک، تهديد کردن وي، دادن لقب هاي نامناسب به کودک، مقايسه کردن او با ديگري به صورت منفي، گفتن جملاتي مانند: تو «بدي»، «بي ارزشي»، يا «درست بشو نيستي» و ...
- محبت نکردن به کودک مانند به کار نبردن جملات مهرآميز، لبخند نزدن يا در آغوش نگرفتن او.
- سرزنش کردن مکرر کودک به خاطر يک اشتباه و يا هر اشتباهي را به گردن او انداختن.
- بي توجهي و رفتار سرد و خالي از عاطفه.
- زنداني کردن کودک درجاي بسته يا اتاق تاريک، بستن او به صندلي براي مدت زمان کوتاه يا طولاني، ترور شخصيت کودک در حضور همسالان و اقوام.
4) غفلت
غفلت نوعي بدرفتاري نسبت به کودک است که در آن چيزي از کودک دريغ مي شود. کودکي که مورد غفلت قرار مي گيرد، کودکي است که والدين به نيازهاي او توجهي ندارند و خواسته هاي او را برآورده نمي سازند، البته برآورده نکردن يک خواسته ملاک نيست بلکه در مجموع به خواسته ها و نيازهاي مادي و معنوي کودک توجهي نمي شود. غفلت را مي توان به سه دسته تقسيم کرد. غفلت جسماني، عاطفي و آموزشي.- غفلت جسماني يعني:
بهره مند نبودن کودک از غذاي کافي، پوشاک مناسب، مراقبت و بهداشت کافي، خانه ي مناسب و امن و مراقبت پزشکي مورد نياز.-غفلت عاطفي يعني:
بهره مند نبودن کودک از توجه، محبت، عشق، احترام، مراقبت و حمايت رواني.-غفلت آموزشي يعني:
فراهم نکردن امکانات کافي براي رفتن به مدرسه و يا نفرستادن کودک به مدرسه، پيگيري نکردن غيبت هاي کودک در مدرسه، عدم سرکشي به مدرسه و نظارت بر وضعيت تحصيلي کودک.5) مشاهده ي خشونت در خانواده
خشونتي که بين والدين و ديگر اعضاي خانواده روي مي دهد و کودک شاهد آن مي باشد، از ديگر مؤلفه هاي کودک آزاري مي باشد.مشاهده ي خشونت در خانواده چه تأثيري بر کودکان دارد؟
کودکاني که شاهد خشونت خانگي - خشونتي که توسط يکي از اعضاي خانواده نسبت به سايرين اعمال مي شود - هستند، دچار مشکلات رفتاري، عاطفي و تحصيلي مي شوند. آن ها ممکن است نسبت به برادر و خواهرهاي کوچک تر از خود و يا نسبت به ديگر کودکان خشن و بدرفتار شوند و يا اين که توسط آنان مورد بدرفتاري قرار گيرند و خود قرباني خشونت گردند.برخي از اين کودکان در مدرسه و يا در خانه دست به خشونت مي زنند و عده اي ديگر سعي مي کنند کودک بسيار خوب و سر به راهي باشند و دست از پا خطا نکنند. کودکان چنين خانواده هايي معمولاً عزت نفس پاييني دارند و افسرده هستند و به مرور که رشد مي کنند و بزرگ تر مي شوند، ممکن است:
- به مصرف مواد مخدر روي آورند.
- رفتارهاي بزهکارانه داشته باشند.
- نسبت به ديگران رفتارهاي پرخاشگرانه نشان دهند.
- در روابط آينده ي خود با همسرشان، خشن و بدرفتار شوند.
- به خودکشي اقدام کنند.
علايم هشداردهنده ي انواع بدرفتاريها کدامند؟
افراد حرفه اي و ديگر افرادي که در بيرون از خانواده با کودک سروکار دارند، با مشاهده ي علايم و نشانه هاي زير مي توانند به اين موضوع که کودک قرباني نوعي بدرفتاري است، پي ببرند.علايم هشدار دهنده ي بدرفتاري جسماني:
مشاهده ي جاي کبودي، ورم، سوختگي يا جراحات بر روي بدن کودک به ويژه دست ها، پاها و صورت، امتناع کودک از رفتن به خانه، دوست نداشتن محيط خانواده و ترس از بزرگسالان مي تواند نشان دهنده ي اين باشد که کودک تحت بدرفتاري جسماني قرار دارد.علايم هشدار دهنده ي بدرفتاري عاطفي:
با مشاهده ي بي تفاوتي، افسردگي، اعتماد به نفس پايين، دوري گزيدن از جمع، احساس خصومت و دشواري در تمرکز و يادگيري مي توان اين احتمال را داد که کودک ممکن است تحت بدرفتاري عاطفي قرار داشته باشد.علايم هشدار دهنده ي بدرفتاري جنسي:
علايمي نظير علاقه ي غير معمول يا داشتن اطلاعاتي فراتر از سن و سال در مورد اعمال جنسي، رفتارهاي اغواگرانه، اجتناب از چيزهايي که به جنسيت و عضو جنسي مربوط است، نفرت از اعضاي تناسلي خود يا زشت انگاشتن اندام هاي خاصي از بدن، پرخاشگري بيش از اندازه نسبت به ديگر کودکان به ويژه کودکان خردسال تر و ترس شديد از يک فرد خاص در خانواده يا در بين آشنايان مي تواند نشانه اي باشد از اين که کودک تحت بدرفتاري جنسي قرار دارد.علايم هشدار دهنده ي غفلت:
پوشش نامناسب با توجه به شرايط آب و هوايي، سر و وضع نامرتب و کثيف، گرسنگي، کاهش وزن، بيماري مزمن يا درمان نشده، عدم پيگيري وضعيت کودک در مدرسه، نداشتن کتاب و اسباب و لوازم آموزشي کافي حکايت از اين دارد که کودک مورد غفلت و بي توجهي خانواده قرار گرفته است. البته بايد بين غفلت و فقر اقتصادي تمايز قائل شويم.علايم هشدار دهنده ي خشونت در خانواده:
کودکي که شاهد بروز خشونت در خانواده است تمايلي به رفتن به خانه نشان نمي دهد و ممکن است از بي علاقگي خود به خانه و خانواده با همسالان يا معلمان سخن بگويد و از فرد پرخاشگري که در خانواده نسبت به بقيه خشونت مي ورزد، بترسد و از او به بدي ياد کند.پيامدهاي منفي و مخرب بدرفتاري با کودک کدامند؟
مورد بد رفتاري قرار گرفتن در دوره ي کودکي مي تواند پيامدهاي منفي و مخربي را هم در دوره ي کودکي و هم در دوره ي بزرگسالي به بار آورد. اين پيامدها به شدت بدرفتاري و محيط زندگي کودک بستگي دارد. اگر در خانواده، فاميل و يا در مدرسه کسي باشد که کودک بتواند با او ارتباط نزديکي برقرار کند و درددل نمايد، در اين صورت کودک احتمالاً کمتر آسيب خواهد ديد. به عبارت ديگر محيط حمايت کننده، از آثار منفي بدرفتاري مي کاهد. آزار ديدن چه خفيف باشد و چه شديد، در درازمدت پيامدهاي منفي يادي را به بار مي آورد. عمده ترين اين پيامدها عبارتند از:پيامدهاي عاطفي:
عزت نفس پايين، افسردگي و اضطراب، اختلالات خوردن، مشکلات ارتباطي، انزوا و کناره گيري و اختلالات شخصيتي.پيامدهاي جسماني:
مشکلات بهداشتي، رشد ناکافي، بيماري هاي جسماني و مرگ.پيامدهاي رفتاري:
مشکلات در مدرسه، بارداري در سنين نوجواني، اقدام به خودکشي، رفتار بزهکارانه يا ضد اجتماعي، رفتار پرخاشگرانه و مصرف مواد مخدر.براي مقابله با بدرفتاري نسبت به کودک چه بايد کرد؟
کارشناسان گزارش داده اند که يک چهارم دختران و يک ششم پسران قبل از 18 سالگي مورد بدرفتاري جنسي قرار مي گيرند و 67 درصد از موارد بدرفتاري جنسي براي کودکاني روي مي دهد که زير 17 سال هستند. به رغم اين آمار هشدار دهنده، روش هايي وجود دارند که شما به عنوان يک والد با به کارگيري آن ها مي توانيد خطر انواع بدرفتاري نسبت به کودکان را کاهش دهيد.
* براي کودکان توضيح دهيد که اعضاي بدن آن ها متعلق به خودشان و کاملاً شخصي است وکسي حق دست زدن به آن ها را ندارد. براي آن ها مثال بزنيد (کسي حق ندارد شلوارت را پايين بکشد و به عضو تناسلي ات دست بزند) و از آن ها بخواهيد در صورت مشاهده ي چنين چيزي شما را در جريان بگذارند.
* در صورتي که همسر شما فرزندتان را مورد بدرفتاري قرار مي دهد، دلايل آن را جويا شويد و برايش توضيح دهيد که اين روش مناسبي براي تربيت کودک نيست. به علاوه در صورت تکرار، بهتر است پزشک و درمانگر در جريان قرار گيرد. به علاوه لازم است با دفاتر مربوط به حمايت از کودکان که در مراکز بهزيستي مستقر هستند، تماس گرفته شود.
* در برخي موارد والدين به دليل اعتياد قادر به کنترل خشم خود نيستند، در اين شرايط به همسرتان پيشنهاد دهيد به ترک اعتياد اقدام نمايد.
* برخي مشکلات روان پزشکي و بيماري هاي جسماني سبب مي شوند فرد نتواند خشم خود را کنترل کند. در صورت مشاهده ي چنين مواردي لازم است والد مربوطه تحت درمان دارويي قرار گيرد و تا زماني که درمان نشده است او را از اِعمال تنبيه نسبت به کودک بازداريد.
* از تجارب و راهنمايي هاي ديگر والدين در حمايت از کودکان استفاده کنيد.
* در صورتي که خود يا همسرتان به دليل تنش ناشي از فشارکاري قادر به کنترل خشم خود نيستيد و فرزندتان را مورد بدرفتاري قرار مي دهيد، بهتر است جهت کنترل تنش به روان پزشک، مشاور يا روان شناس مراجعه نماييد.
* در صورتي که مشکلات يادگيري و اختلالات رفتاري کودک، شما را خمشگين مي کند، بدانيد که با خشم و عصبانيت نمي توانيد کمکي به کودک بکنيد و بهتر است او را جهت درمان به روان شناسي باليني ارجاع دهيد و نيز معلم کودک را در جريان ناتواني او قرار دهيد.
* از توقع و انتظار خود بکاهيد. داشتن انتظار زياد آن هم زماني که کودک در اجراي خواسته هاي شما ناتوان است، خشم شما را نسبت به او بر مي انگيز د و سبب مي شود او را مورد بدرفتاري قرار دهيد.
* به نيازها و خواسته هاي کودک توجه نماييد. درصورتي که همسرتان از اين موضوع آگاه نيست، اطلاعات لازم را در اختيار او قرار دهيد.
* در صورتي که براي فرزندتان پرستار گرفته ايد از احساس او نسبت به پرستار سؤال کنيد و دليل آن را پرس و جو نماييد. بهتر است به چگونگي مکالمه و رفتار آنان با يکديگر توجه کنيد و در صورتي که فرزندتان از پرستارش راضي نيست و تمايلي براي رفتن به مهدکودک نشان نمي دهد، حتماً دليل آن را وارسي کنيد و در نهايت به تغيير پرستار يا مهدکودک اقدام ورزيد.
* در مورد چگونگي و نحوه ي رفتار معلم در کلاس از کودک تان پرس و جو نماييد. پرسيدن سؤالاتي در مورد رفتار معلم با د يگر دانش آموزان مي تواند، مفيد باشد.
* مراقب رفتار فرزندان تان باشيد، فرزندان بزرگ تر ممکن است کودکان خردسال را مورد بدرفتاري قرار دهند، آن را از اين کار باز داريد و توجه داشته باشيد که فرزندان رفتار پرخاشگرانه را از والدين و ديگر بزرگسالان خود ياد مي گيرند، پس سعي کنيد براي فرزندتان الگويي بدون خشونت باشيد.
* به فرزندان تان توجه نشان دهيد، آن ها را ببوسيد و در آغوش گيريد، حتي اگر در سنين نوجواني يا دبيرستان باشند. ضمناً سعي کنيد اوقاتي را با آن ها بگذرانيد و به آنان فرصت دهيد تا سؤالات خود را از شما بپرسند.
* در صورتي که متوجه شديد فرزندتان مورد بدرفتاري جنسي قرار گرفته است حتماً او را براي معاينه نزد پزشک ببريد و مراتب را به پزشک قانوني اطلاع دهيد. والد ديگر نيز بايد در جريان موضوع قرار گيرد تا به کمک يکديگر فردي را که به کودک تجاوز کرده است، شناسايي کنيد. اين کار به منظور حمايت و حفاظت بيشتر از کودک صورت مي گيرد.
* در صورتي که فرزندتان توسط فردي از افراد خانواده يا فاميل مورد بدرفتاري جنسي قرار گرفته است، رابطه ي فرزندتان را با آن فرد قطع کنيد و هرگز او را با آن فرد تنها نگذاريد. به علاوه با شخصي که مرتکب چنين رفتاري شده است صحبت کنيد و در رابطه با رفتارش به او هشدار دهيد. ضمناً به او يادآور شويد که لزومي به رازداري و سکوت نمي بينيد و در صورت تکرار موضوع را افشا و از او شکايت خواهيد کرد.
* کساني که نسبت به کودکان بدرفتاري جنسي دارند، معمولاً وقت زيادي صرف مي کنند تا اعتماد آن ها را جلب نمايند و فرصتي فراهم مي سازند تا با آنها تنها باشند. سعي کنيد متوجه افرادي که دور و بر کودک هستند، باشيد و اين فرصت را از آن ها بگيريد و نگذاريد با فرزندتان تنها باشند.
* بدرفتاري جنسي توسط هر کسي که صورت گرفته باشد، آشنا يا غريبه، در هر صورت کودک به مشاوره ي رواني نيازمند است. در صورتي که فردي خارج از خانواده کودک را مورد آزار جنسي قرار داده باشد، لازم است با او رو به رو شويد، عملکردش را به او يادآور شويد، به او بگوييد که موضوع را افشا مي نماييد و از او به مراجع قضايي شکايت مي کنيد. با اين کار تنها به کودک خود کمک نمي کنيد بلکه محيطي امن براي ديگر کودکان فراهم مي سازيد.
* به ياد داشته باشيد که معمولاً بيشتر بدرفتاري هاي جنسي نسبت به کودک توسط يک نوجوان يا فردي بزرگسال انجام مي گيرد. بنابراين هرگز فرزندتان را با يک نوجوان يا بزرگسال (از جنس مخالف) تنها نگذاريد، مگر اين که از او کاملاً مطمئن باشيد. به علاوه لازم است در چنين شرايطي به طور غيرمنتظره به آن ها سر بزنيد.
* براي کودک توضيح دهيد که به عنوان يک والد وظيفه ي شما مراقبت از اوست و اگر او مسائل خود را با شما در ميان گذارد، به او کمک خواهيد کرد. برايش توضيح دهيد، ممکن است کسي بخواهد با بدن يا عضو جنسي او تماس برقرار کند و نيز او را تهديد نمايد که اگر موضوع را فاش کند او را تنبيه خواهد کرد، در چنين شرايطي کودک را مطمئن سازيد که در کنارش هستيد و نبايد از چيزي بترسد. به ياد داشته باشيد که معمولاً کودکان مي ترسند با افشاي موضوع، توسط فرد بدرفتار تنبيه شوند و اگر شما به آن ها اطمينان بدهيد، آن ها راحت تر با شما سخن خواهند گفت.
* يکي ديگر از دلايلي که کودکان از افشاي بد رفتاري جنسي خودداري مي ورزند، اين است که از واکنش والدين خود مي ترسند. بنابراين کودکان را مطمئن سازيد در صورت افشاي اين موارد، شما هرگز آن ها را سرزنش نخواهيد کرد، براي آن ها توضيح دهيد که بدرفتاري جنسي ناشي از «بد بودن» آن ها نيست بلکه نشانه ي بيمار بودن افرادي است که از کودکان چنين تقاضايي دارند و کودکان بايد از اين افراد دوري کنند و در برابر درخواست بي جاي آن ها مقاومت نمايند.
* روش «نه» گفتن و پافشاري را به کودکان بياموزيد براي اين کار مي توانيد از روان شناسان کمک بگيريد.
* کودکان خردسال ممکن است متوجه نباشند که بايد درباره ي موضوع حرف بزنند، اين شما هستيد که بايد با روش هايي آن ها را به صحبت کردن تشويق نماييد چون معمولاً سوء استفاده کنندگان، رابطه ي جنسي را به عنوان يک نوع بازي به کودک معرفي مي کنند.
* در صورتي که کودک توسط يکي از والدين مورد سوء استفاده ي جنسي قرار گرفته باشد، ممکن است نتواند به طور مستقيم در اين مورد حرف بزند و تنها بگويد «نمي خوام با بابا تنها باشم» يا «مي ترسم از بابا» و ... در چنين شرايطي به خواست کودک احترام بگذاريد و با پذيرفتن احساسات وي به او کمک کنيد تا از احساسات و تجارب خود برايتان حرف بزند. به علاوه با همسرتان صحبت کنيد و او را آگاه سازيد که متوجه موضوع شده ايد و در صورت تکرار، موضوع را افشا خواهيد کرد و به طلاق به عنوان يک گزينه فکر خواهيد کرد. ضمناً هرگز کودک را با والد مورد نظر تنها نگذاريد. از آن جايي که آزار جنسي محارم تنش بزرگي براي کودک ايجاد مي کند، لازم است کودک تحت روان درماني قرار گيرد. به علاوه چنين والدي خود نيازمند درمان است.
* آگاه باشيد که اگر نسبت به کودک واکنش منفي و نامناسبي نشان دهيد، (مثلاً او را سرزنش کنيد) کودک هرگز چيزي به شما نخواهد گفت.
/ج
