نويسنده: دبورا تکاک
مترجم: مينا اسماعيلي

24 نکته براي مقابله با اسهال مسافرتي

اين بيماري به اسامي مختلفي ناميده مي شود. اما در اينجا آن را اسهال مسافران مي ناميم. اگر قصد سفر به خارج از کشور را داريد، بايد بدانيد که احتمال ابتلا به اسهال مسافران در طي سفر برايتان وجود دارد. اين بيماري از نظر تئوري کاملاً قابل پيشگيري است. اما در عمل تقريباً بعيد است که گهگاه به اجابت مزاج شل دچار نشويد. در واقع حتي در صورت رعايت توصيه ها و اقدامات پيشگيرانه 50% احتمال ابتلا به اين بيماري وجود دارد. شايع ترين علت بيماري به نوعي باکتري به نام «اشريشياکلي» مربوط مي شود. اين باکتري کوچک که در همه جا يافت مي شود، به طور معمول در روده ها زندگي مي کند و نقش مهمي در هضم غذا به عهده دارد. اما انواع خارجي و بيگانه ي آن - مثلاً براي خارجي هايي که به آمريکا سفر مي کنند، نوع آمريکايي آن خارجي محسوب مي شود- با توليد نوعي سم در روزه مانع از جذب آبي که به صورت مايعات يا غذا وارد روده ها مي شود شده و باعث بروز اسهال مي گردد. بنابراين از آنجا که سم توليد شده مانع از جذب آب مي شود، اين آب اضافي در روده جمع شده و بايد به نحوي از بدن خارج گردد. سم توليد شده جذب بدن نمي شود. معمولاً فرد احساس بيماري نمي کند، اما حس مي کند مجبور به دفع مقداري گاز است. آنچه دفع مي شود گاز تنها نيست. باکترهاي «شيگلا» (1) و «سالمونلا» نيز مي توانند ايجاد اسهال کنند. ولي «روتاويروس» و انگل «ژيارديا» در موارد نادري موجب بروز اسهال مي شوند. گاهي اسهال را به تغيير در برنامه ي غذايي، خستگي، خستگي ناشي از پروازهاي طولاني، بيماري و ناخوشي در نتيجه ي ارتفاع، نسبت مي دهند. اما شواهد کافي در اين زمينه درست نيست و براي 50% از اسهال هاي مسافران دليل روشني ذکر نشده است. خوشبختانه دکتر«استافان بزروکا» اسهال را بيماريي توصيف مي کند که بدن خود به خود آن را محدود مي کند. وي در ادامه مي گويد عمر بشر بر روي کره ي زمين دست کم به 40000 سال مي رسد و در طول اين مدت بدن انسان طوري طراحي شده است که آمادگي رويارويي با بيشتر مشکلات و مراقبت از خود در برابر آن ها را داشته باشد. شيوه اي که بدن براي مقابله با باکتري اشريشياکلي اتخاذ نموده، خالي کردن روده از وجود آن است. به مدت 1تا 5 روز اجابت مزاج شل و آبکي مي شود. فرد ممکن است دچار تهوع يا گرفتگي عضلات و حتي تب خفيف شود. اما در بيشتر مواقع تنها علامتي که بروز مي کند اسهال است. راه هايي براي مبارزه با عوامل بيماري زا در بدن، متوقف کردن بيماري و کاهش احتمال ابتلا به آن وجود دارند. در زير به شرح آن ها مي پردازيم.

زياد آب بنوشيد

هنگام ابتلا به اسهال مسافران بيشترحجم مدفوع را آب تشکيل مي دهد. پس منطقي است که در چنين شرايطي مهم ترين اقدام درماني، نوشيدن مقدار زيادي مايعات از انواع مناسب باشد. زيرا دهيدراسيون -يعني کاهش آب و املاح بدن- خطرناک و کشنده است. اسهال، سالانه باعث مرگ صدها هزار کودک مي شود. آن هم تنها به اين علت که والدينشان معتقدند که دادن مايعات به آنان سبب وخيم تر شدن اسهال مي گردد. پس تصور نکنيد که با مصرف زياد مايعات و جايگزين کردن آب از دست رفته با مايعات، زيره به کرمان مي بريد. مقدار زيادي از مايعاتي که مصرف مي شوند از طرف ديگر بدن خارج مي شوند. اما بالاخره بدن به جايي مي رسد که کم کم تعادل مجدد را بازيافته و آب کمتري دفع مي شود. اگر فرد حين ابتلا به اسهال به مقدار کافي مايعات مصرف نکند، ظرف يک روز دچار کم آبي خواهد شد. عمده ترين راه براي بازگرداندن مجدد آب به بدن، در صورتي که مايعات ديگري در دسترس نباشند، نوشيدن آب است. اگر امکان پاک و تصفيه کردن آب برايتان وجود ندارد. مانعي ندارد. باز هم آن را بنوشيد. چنانچه شدت دهيدراسيون به حدي است که هنگام ايستادن دچار سرگيجه مي شويد، بهتر است به جاي نگران بودن در مورد تصفيه ي آب، با نوشيدن آب و مايعات، آب از دست رفته ي بدن را جايگزين نماييد.

مصرف ORS (2)

راه ديگري که حتي از مصرف آب ساده براي جبران آب از دست رفته ي بدن بهتر است، مصرف محلول خوراکي ORS است. که در دهه 1960 ابداع شد و حتي بهتر از جبران آب بدن از طريق تزريق وريدي است. مهم ترين ترکيبات ORS را قند و نمک تشکيل مي دهند. که به جايگزين شدن الکتروليت ها و املاح دفع شده در اثر اسهال کمک مي کنند. در حقيقت اين ماده چنان مؤثر است که در حال حاضر جان هزاران نفر را در کشورهاي جهان سوم نجات مي دهد. ORS و محلول هاي مشابه آن بدون نسخه به فروش مي رسند و مي توان چند بسته از آن ها را خريد و در منزل نگهداري کرد. برخي از اسامي تجارتي آن «گاسترولايت»، «پديالايت» و «ري هيدرالايت» است که بعضي به صورت پودر و برخي ديگر به شکل محلول مي باشند. ولي فرمول آن ها تفاوت کمي با هم دارند. اگر مايل به خريد ORS به صورت آماده و نگه داري بسته هاي آن در منزل نيستيد، مي توانيد از روش ها و توصيه هاي زير بهره جوييد.

کوکتل پيشنهادي USPHS (3)

دستور ذيل توسط سرويس بهداشت عمومي آمريکا توصيه شده است. 227گرم آب ميوه را با يک دوم قاشق چاي خوري عسل يا شکر و مقدار کمي نمک در يک ليوان بريزيد. در ليواني ديگر 227گرم آب خالص و يک چهارم قاشق چايخوري جوش شيرين بريزيد. سپس محتويات ليوان ها را به تناوب و جرعه تا انتها بنوشيد.

فرمول مخصوص سازمان بهداشت جهاني (4)

بيشتر کشورهاي در حال توسعه در بازارهاي خود، بسته هايي را عرضه مي کنند که روي آن ها فرمول محلول ضد اسهال سازمان بهداشت جهاني به چشم مي خورد. تنها مشکل اين داروها گران بودن آن هاست. اما در صورت دسترسي به سيستم اندازه گيري متريک، مي توانيد خودتان آن را تهيه کرده يا از يک داروساز کمک بگيريد. فرمول داروي ضد اسهال سازمان جهاني بهداشت چنين است: 20گرم گلوکز، 3/5گرم نمک، 2/5گرم جوش شيرين و 20گرم کلريد پتاسيم. تنها کافي است مواد مذکور را به يک ليتر آب خالص بيافزاييد و سپس آن را بنوشيد. اگر چاره اي ديگري جز خريد بسته هاي حاوي اين محلول نداريد، بايد ببينيد در شهر يا منطقه اي که هستيد اين محلول به چه نامي معروف است. اين محلول را مي توان در همه ي داروخانه ها، دراگ استورها و مراکز درماني در سراسر دنيا يافت(5).

مايعات بدون فرمول

اگر دسترسي به اين محلول ها برايتان امکان پذير نيست، آب ميوه ي رقيق، نوشابه گازدار فاقد کافئين و يا چاي شيرين کم رنگ بنوشيد. هم چنين در صورت استفاده از محلول هاي ضد اسهال، لازم است از مايعات فوق الذکر نيز استفاده نماييد.

چطور به اسهال مسافران مبتلا نشويم؟

گاهي عليرغم انجام همه ي اقدامات پيشگيرانه باز هم مجبور مي شويد پذيراي مهمان ناخوانده اي به نام اسهال باشيد. با اين حال راه هايي براي کاهش احتمال ابتلا به آن وجود دارد.
0 از خوردن سبزيجات خام به خصوص سالاد، ميوه هاي غير قابل پوست کندن، گوشت هاي کم پخته شده، صدف خام، يخ و مايعاتي که از آب ناخالص تهيه شده اند (الکل موجود در مايعات باعث مرگ عامل مولد اسهال نمي شويد)، بپرهيزيد.
0 از شسته شدن ظروف با آب خالص و تميز اطمينان يابيد.
0 تنها از آب هايي که در بطري يا قوطي دربسته به فروش مي رسند و گازدار هستند استفاده کنيد. دهانه ي بطري يا قوطي يعني نقطه تماس آن با دهان را قبل از مصرف با آب تميز بشوييد. جوشاندن آب به مدت 3 تا 5 دقيقه نيز مثل محلول ها يا قرص هاي يددار، آب را تصفيه و سالم مي سازد.
0 هر زمان برايتان مقدور است مايعات اسيدي، نظير نوشابه يا آب پرتقال بنوشيد. اين نوع نوشيدني ها از افزايش تعداد باکتري هاي اشريشياکلي که مهم ترين عامل ايجاد اختلال در روده و هضم غذا هستند جلوگيري مي کنند.
0 قبل از سفر شير يا ماست بخوريد. زيرا باکتري هاي موجود در شير و ماست يا مقيم شدن در دستگاه گوارش از احتمال حمله ي باکتري هاي مولد اسهال به دستگاه گوارش مي کاهند.

هشدار پزشکي

از عفونت آگاه باشيد

گرچه در بيشتر موارد اين نوع اسهال به خودي خود بهبود مي يابد. اما بروز برخي علايم خبر از نياز به مراجعه به پزشک مي دهند. اين علايم عبارتند از:
0 مدفوع سياه يا قرمز که مي تواند نشانه ي خونريزي يا عفونت انگلي باشد. در حالي که مدفوع سفيد يا بي رنگ نشانگر بيماري هاي کبد است.
0 تب علامت عفونت شديد و جدي است. در صورت داشتن تب يا مشاهده ي خون در مدفوع و عدم امکان دسترسي به پزشک، به عقيده ي دکتر «بزروکا» بهتر است تا مراجعه به مراکز پزشکي از آنتي بيوتيک TMP/SMZ که بدون نسخه نيز به فروش مي رسد استفاده نماييد(6).
0 نفخ شکم، استفراغ و درد از نشانه هاي کوليت(7)، انسداد روده يا آپانديس مي باشند. استفراغ بدين معناست که فرد قادر به تحمل مايعاتي که به منظور جايگزين کردن آب بدن مصرف مي شوند، نباشد.
هشدار: در صورت وجود هر يک از علايم فوق از مصرف هر چيزي که جريان اسهال را قطع کند، بپرهيزيد.

توجه به مقدار ادرار دفع شده

زردي رنگ ادرار، به معناي نياز بدن به مايعات بيشتر است. لازم است دست کم دو بار مثانه کاملاً از ادرار پر شده و تخليه گردد. بديهي است هرچه تعداد دفعات دفع ادرار بيشتر باشد بهتر است.

از فرآورده هاي شير و غذاهاي جامد بپرهيزيد

حداقل در ابتداي سير بيماري، هضم غذا کار بسيار سختي است. الکل مصرف نکنيد. چون مي تواند بدن را کم آب تر کند. هنگامي که اسهال متوقف شد، مي توانيد خوردن مواد غذايي جامد سهل الهضم را آغاز کنيد. اين مواد عبارتند از: موز، سُس سيبب، بيسکويت هاي شور (کراکر) يا برنج پخته.

مصرف پيتو بيسمول

پيتو بيسمول که از جمله داروهاي دل درد مجاز بدون نسخه ي معروف است مي تواند دوست خوبي براي مسافران باشد. اين دارو تا 60% ميزان تخليه روده را کاهش مي دهد و در نتيجه مدفوع را سفت تر کرده و نيز باعث مرگ باکتري ها مي شود. اما برخي از متخصصان بر اين باورند که کند کردن روند جريان اسهال اقامت باکتري ها را در روده طولاني تر مي کند. هم چنين داروهاي ضد اسهال ممکن است موجب جذب مايعات مصرفي شوند. اما مصرف اين داروها تا حد معين، خالي از اشکال است. لازم نيست نگران سياه شدن رنگ مدفوع و زبان خود باشيد. زيرا اين علايم جزو عوارض جانبي مصرف پيتو بيسمول مي باشند. از جمله داروهاي جذب کننده ي ديگر مي توان از «دوناجِل»، «کائوپکتات»، «کوياژل» و «رئابان» نام برد.

روشي متفاوت

اگر پيتو بيسمول، متاموسيل، آنتي بيوتيک ها، قرص ماست و لوپرآميد به سرعت جريان آب رودخانه از روده ها شسته شوند و بروند، چه بايد کرد؟ نظر يکي از مربيان تعليم فنون زنده ماندن تحت شرايط سخت در ارتش آمريکا را جويا شديم. او روش هاي زير را - البته به عنوان آخرين راه حل - کارآمد و مؤثر مي داند.

خاک رس

ما به شاگردان خوردن خاک رس را توصيه مي کنيم. زيرا بسياري از داروهاي ضد اسهال، نظير کائوپکتات حاوي کائولين هستند که نوعي خاک رس است و در حاشيه ي رودخانه نيز يافت مي شود.

خاکستر

ما به شاگردان آموزش مي دهيم که از خاکستر آتش و يا قطعات استخوان سوخته ي پودر شده و خشک شده استفاده نمايند. اين مواد اگر همراه چاي دم شوند خاصيت قابض و خشک کنندگي دارند.

اسيد تانيک

اما اگر استخوان سوخته ي پودر شده ي خشک در دسترس نباشد چه بايد کرد؟ هر ماده اي که حاوي اسيد تانيک باشد، مانع از انقباضات ماهيچه اي روده مي شود. براي اين منظور مي توانيد از تنه ي درخت بلوط يا ساير چوب هاي سفت استفاده کنيد و آن ها را در آبي که براي دم کردن چاي در نظر گرفته ايد، بجوشانيد.

ريشه شاه توت

يکي ديگر از روش هاي درماني خاص، جوشاندن ريشه شاه توت - موجود در تمام نقاط دنيا - در آب، قبل از دم کردن چاي است. در موارد فوق اگر آب جوش در دسترس نباشد، مي توانيد آن ها را در آب سرد بيندازيد.

بارهنگ

بارهنگ که در همه جا مي رويد. هر دو گونه ي برگ پهن و برگ نازک آن داراي خاصيت قابض قوي هستند. نيم ديگر کائوپکتات را پکتين تشکيل مي دهد که از سيب گرفته شده و در تهيه ي ژلاتين بکار مي رود. پختن پوست سيب و نوشيدن محلول آن براي درمان اسهال خوب است.

زغال لخته

اثرات درماني زغال لخته در اسهال مسافران، شايد فقط قصه ي مادر بزرگ ها باشد. اما يکي از دلايل عصبانيت خرس ها در مواقع خاصي از سال اين است که زغال اخته ي زيادي مي خورند و در نتيجه دچار يبوست و انقباضات شديد روده مي شوند. يکي از شکارچيان آلاسکايي مي گويد که صداي غرغر شکم خرس ها را از فاصله ي دور مي توان شنيد. مربي مذکور، خود يکبار در خوردن زغال لخته در ورمانت افراط کرد و تا سه روز اجابت مزاج نداشت.
ساکنان منطقه ي ورمانت معتقدند اگر چند زغال اخته ي خشک هنگام سفر به همراه ببريد، 5-6تاي آن ها مي تواند اسهال را درمان کند.

مصرف ملين هاي گياهي

ملين هاي حاوي الياف گياهي نظير متاموسيل و سيتروسل که براي رفع يبوست مصرف مي شوند، در درمان اسهال نيز مؤثرند. برخي از آن ها قادرند تا 60% وزن خود آب جذب کنند و در روده به شکل ژله درآيند. التبه با مصرف اين داروها باز هم آب زيادي از بدن دفع خواهد شد. اما کمي بر غلظت آن افزوده مي گردد و دفعات اجابت مزاج به طور مثال از ده بار در روز به 7-8 بار کاهش مي يابد. از جمله ملين هاي ديگري مي توان به اکوالاکتين، فيبرکون و ميترولان اشاره کرد.

مصرف اوپيات براي درمان سريع

داروهاي ضد اسهال حاوي اوپيات (مخدر)، انقباضات و تحريک روده را متوقف مي کنند و امکان جذب آب و مواد معدني و املاح را فراهم مي آورند. اين داروهاي بسيار مؤثر، که در بعضي از داروخانه ها بدون نسخه با فروش مي رسند، به صورت محلول، قرص و سوسپانسيون موجودند. اسامي تجارتي آن ها عبارتند از: باناتُل (8)، دوناجل پي جي (9) و کوياژل پي جي (10). لوپرآميد (11) که با نام تجاري ايموديوم اي دي (12) يافت مي شود و به صورت محلول در دسترس است. جديدترين داروي ضد اسهال حاوي اوپيات است که بدون نسخه در آمريکا به فروش مي رسد. اين داروها سيرِ اسهال را کند مي کنند.

هشدار:

اوپيات ها نيز مانند مواد جاذب ممکن است باعث شوند مدت اقامت باکتري در روده کمي طولاني تر گردد(13).

مصرف آنتي بيوتيک

خريداري آنتي بيوتيک ها فقط در آمريکا بدون نسخه ممکن نيست. ولي در بسياري از کشورها بدون نسخه نيز به فروش مي رسند. TMP/SMZ و داکسي سايکلين دو آنتي بيوتيکي هستند که مطالعات زيادي روي آن ها صورت گرفته و اثر خوبي دارند. دکتر«بزروکا» در اين باره مي گويد: «بيشتر مواقع مصرف حتي يک دوز آنتي بيوتيک جواب مي دهد. من فکر مي کنم با خوردن آنتي بيوتيک براي کشتن بيشتر باکتري ها، به بدن کمک مي کنيم و مبارزه با بقيه را به عهده ي بدن مي گذاريم». وي مصرف يک عدد TMP/SMZ يا داکسي سايکلين (14) دوبار در روز، تا متوقف شدن اسهال را توصيه مي کند. اما قبل از ترک خانه حتماً در مورد مصرف آنتي بيوتيک با پزشک خود مشورت نماييد.

اثر دارو را دو برابر کنيد

اگر آنتي بيوتيک همراه با داروهاي ضد اسهال مصرف شود، اثري دوچندان خواهد داشت و اسهال به سرعت متوقف مي شود.
هشدار: آنتي بيوتيک ها داروهايي قوي بوده و اثرات جانبي شديدي از جمله حساسيت به نور خورشيد بجاي مي گذارند؛ از اين رو ممکن است زمينه براي يک اسهال مسافرتي ديگر فراهم شود. در اين مورد هم نظر پزشک خود را جويا شويد.

با باکتري به جنگ باکتري برويد

دکتر«کِم شهاني» و ديگر محققان به اين نتيجه دست يافته اند که شايد آنچه فرد مبتلا به اسهال نياز دارد، تنها نوعي باکتري به نام «لاکتوباسيلوس» است. اين باکتري ها با قرارگرفتن بجاي باکتري هاي مولد اسهال، ميکرو اکولوژي روده را تغيير داده و موادي توليد مي کنند که مانع از رشد باکتري هاي عامل اسهال مي شود. دکتر «شهاني» مي افزايد تأثير مثبت جايگزين کردن باکتري هاي مولد اسهال با باکتري لاکتوباسيلوس توأم با آنتي بيوتيک درماني به اثبات رسيده است. زيرا با مصرف آنتي بيوتيک تمامي ميکروارگانيسم هاي مفيد دستگاه گوارش از بين مي روند. يکي از بهترين نوع اين باکتري ها، لاکتوباسيلوس اسيد و فيلوس، که در شير يافت مي شود و ديگري بُلغاريکوس که در ماست وجود دارد، مي باشند. استفاده از کپسول هاي حاوي اسيد وفيلوس و بلغاريکوس، مي توانند حين کمک سفر نمايند. البته اين کپسول ها به اندازه ي ماست و شير مؤثر نيستند و با خوردن ماست به راحتي مي توان به باکتري لاکتوفيلوس دسترسي يافت. در ژاپن به ماست « ياکولت » (15)، درکره « يائوگورت » (16)، درهند « داهي » (17) در مصر « لِبن »(18) و « لِبِن رِيد »(19)، در ترکيه « اِيران » (20) و در ساردينيا « گيودو » (21) مي گويند. در آمريکا و کشورهاي انگليسي زبان هم به ماست « يوگورت » (22) مي گويند!

پي نوشت ها :

1. عامل بعضي موارد اسهال خوني نيز هست. «ويراستار پزشکي»
2. Oral Rehydration Solution.
3. U.S Public Health Sevice.
4. W.H.O-
5. در ايران، همان پودر O.R.S در همه ي نقاط قابل دسترسي بوده و محلول ارجح است. «ويراستار پزشکي»
6. در ايران، اين دارو به « کوتري موکسازول » موسوم است و با توجه به اين که نوعي آنتي بيوتيک محسوب مي گردد، مصرف خودسرانه و بدون توصيه ي پزشک، توصيه نمي شود. «ويراستار پزشکي»
7. التهاب روده ي بزرگ. «ويراستار پزشکي»
8. Banatol.
9. Donnagel P.G.
10. Quiagel P.G.
11. Loperamide.
12. Imodium A.D
13. در ايران داروهاي ديفنوکسيلات با نحوه ي مشابهي عمل کرده و بنابراين مصرف آن در اسهال عفوني توصيه نمي شود. «ويراستار پزشکي»
14. داروي داکسي سايکلين عارضه ي وخيمي بنام «ازوفاژيت» (التهاب مري) ايجاد مي کند. حتماً بايد با دستور پزشک مصرف شود. «ويراستار پزشکي»
15. Yakult.
16. Yaogurt.
17. Dahi.
18. Leben.
19. Lebenraid.
20. Eyran.
21. Gioddu.
22. Yogurt.