رويارويي باقرخان تنگستاني با لشكركشي هاي انگليس به بوشهر

- رويارويي باقرخان تنگستاني با لشكركشي هاي انگليس به بوشهر
( 1254هـ ق / 1837م و 1273 هـ ق / 1858 م )
- مؤلف: مهدي فتوت
- مشخصات نشر: انتشارات بوشهر با همكاري بنياد ايران شناسي
شعبه بوشهر، چاپ اول، بهار 1383، 499 ص
كتاب رويارويي باقرخان تنگستاني با لشكركشي هاي انگليس به بوشهر، در واقع پايان نامه ي كارشناسي ارشد نويسنده در رشته تاريخ دانشگاه اصفهان است كه پس از تغييراتي چند در هفت بخش و هفده فصل با ضمايم، نقشه ها، تصاوير عكس ها، اسناد، كتابنامه و اعلام و در قطع وزيري با جلد گالينگور به چاپ رسيده است. اين كتاب داراي دو مقدمه است. مقدمه ي اول از دكتر عبدالكريم مشايخي، رئيس بنياد ايران شناسي شعبه ي بوشهر است كه در آن به موضوعاتي چون تاريخ جديد بوشهر، حملات چهارگانه ي انگليس به اين شهر در دوره ي قاجار، مسأله ي هرات و هجوم انگليس به بوشهر در سال 1856 م. / 1273 هـ ق. اشاره مي كند. كتاب حاضر را تنها اثر مستند و منعكس كننده ي مقاومت مردم بوشهر در برابر هجوم انگليس مي داند. وي بيان مي دارد كه هرچند پيش از اين اثر، نويسندگاني مانند عليمراد فراشبندي در آثار خود اشاراتي به حوادث اين زمان و مقاومت باقرخان تنگستاني نموده اند، ولي هيچ كدام كامل نبوده و نتوانسته مانند اين اثر، به طور مستقل به اين امر بپردازند.
مقدمه ي دوم از دكتر لقمان دهقان نيري، استاد گروه تاريخ دانشگاه اصفهان است كه استاد راهنماي نويسنده در تأليف پايان نامه ي فوق ليسانس بوده است. وي در اين مقدمه مي نويسد: « كتاب حاضر يكي ديگر از آن آثاري است كه - در حد خود - مي تواند گوشه هايي از ابهامات موجود در تاريخ ايران و منطقه را روشن سازد... پس از آنكه رقابت هاي دول استعمارگر در سده هاي اخير در خليج فارس بالا گرفت و به ويژه پس از استقرار حكومت قاجار در ايران، انگلستان، هم به خاطر هند و هم به خاطر تجارتش با منطقه و حفظ منافع استراتژيك و بنيادي اش كوشيد، بر بوشهر مسلط شود و آن را از آن خود سازد، اما موفق نشد. علل عمده ي اين عدم توفيق را بايد در دو موضوع خلاصه كرد: يكي حضور رقبا در آن بندر و ديگري به دليل روحيات مردم آن ديار، كه نشان داده اند هرگاه لازم افتد، در برابر هر نوع تجاوزي از سوي بيگانگان ايستادگي خواهند نمود. گواه اين ادعا، پايمردي هاي مداوم مردم اين شهر و بندر مظلوم در برابر تجاوزات نظامي استعمارگران در دو يورش ستمگرانه استعمارگر شناخته شده و در دوراني است كه كتاب حاضر به بررسي آن پرداخته است ».
مؤلف در تشريح اوضاع سياسي ايران و جهان در عصر محمدشاه و ناصرالدين شاه قاجار، ضمن اشاره به روابط خارجي ايران با دولت هاي فرانسه، عثماني، روسيه و انگليس، وضعيت افغانستان، سواحل جنوبي ايران، به مسأله هرات مي پردازد و در ادامه، به طور كامل، علل و چگونگي هجوم هاي انگليس به بوشهر را مورد بررسي قرار مي دهد. در پايان نيز نتايج اين لشكركشي ها را در زمينه سياسي و اقتصادي برمي شمارد. نويسنده در مورد نتايج حمله ي 1254 هـ ق. / 1838 م به بوشهر، به اين موارد اشاره مي كند: عدم موفقيت بريتانيا در تصرف بوشهر، عدم اشغال هميشگي خارك، افزايش اقتدار و اعتبار باقرخان در سطح منطقه و ايالت فارس و نزد دولت مركزي، آشكارشدن اولين نمودهاي مقاومت عليه استعمار و تجاوزگري انگلستان، تنزل نفوذ و اعتبار سياسي، اجتماعي انگليس نزد اولياي حكومت مركزي.
در مورد نتايج لشكركشي 1273هـ ق. / 1856م. آنها را به دو بخش سياسي و اقتصادي تقسيم مي كند، مانند: تأثير دفاع و مقاومت طوايف دشتي و دشتستان و تنگستان به رهبري باقرخان تنگستاني در تهييج و بسيج دولت و مردم، افزايش اعتبار و اقتدار خاندان تنگستاني، تجديد تغيير در ديدگاه هاي مردم بوشهر نسبت به بيگانگان به ويژه انگليسي ها، تنزل و اعتبار و اقتدار دولت ايران و حكمران بوشهر به سواحل جنوب نسبت به نماينده مقيم و استقرار نيروي دريايي ثابت انگليس در بوشهر به عنوان نماينده منطقه.
منبع مقاله :
خيرانديش، عبدالرسول؛ تبريزنيا، مجتبي؛ ( 1390 )، پژوهشنامه خليج فارس ( دفتر اول و دوم )، تهران: خانه كتاب، چاپ دوم