مترجم: محمد تقدمي صابري
نگاهي به درونمايه و محورهاي سوره ي تحريم
پرچم ستيز ميان مذاهب اسلامي در پيرامون همسران پيامبر، هماره برافراشته بوده و آنان بدين موضوع از سه ديدگاه اصلي نگريسته اند:
1- در ديدگاه نخست با پيروي از برخي متون ديني، مانند آيه: «النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ...»؛ پيامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر و [نزديکتر] است و همسرانش مادران ايشانند. (احزاب/6) و اينکه همسران پيامبر مشمول آيه ي تطهير هستند و نيز احاديث ديگر، به ايشان رنگي از عصمت داده اند، چه، آنها همسر برترين آفريدگان پروردگارند، که خردمندانه نيست براي خود مگر زناني نيکو اختيار کند. ملاحظات مذهبي ديگري وجود دارد که اين ديدگاه را پشتيباني مي کند.
2- گروهي با انگيزه هاي منفعت طلبانه يا مذهبي، آنان را به نکوهش گرفته اند، مانند منافقان که به برخي از همسران پيامبر، افترا بستند.
3- در ميان ديدگاه نخست و دوم، گروهي راه ميانه رفته اند. بر اساس اين ديدگاه، لغزشهاي همسران پيامبر را نبايد توجيه کرد، همانگونه که نبايد آنها را بزرگ جلوه داد. براي آنکه پژوهشگر به ديدگاه واقع بينانه اي دست پيدا کند، ناگزير بايد دو موضوع اساسي را بر رسد؛ يکي پژوهش موضوعي در تاريخ همسران پيامبر و ديگري آگاهي از موضع قرآن، از رهگذر پژوهشي فراگير در تمامي آياتي که در پيرامون اين موضوع فرود آمده است. ليک از آن رو که تاريخ به ناسازي و فريبکاري دچار است، تنها قرآن، سنجه ي کار و بزرگترين جداکننده ي حق از باطل باقي خواهند ماند، به ويژه در موضوعات حساسي مانند موضع مسلمانان در برابر همسران پيامبر، امّا موضوع قرآن در اين پيرامون چيست؟
1- سوره ي تحريم نخست روشن مي سازد که پيامبر از سوي برخي از همسرانش در فشار قرار مي گرفت، چندان که گاه در حالت اضطرار، آنچه را که خدا بر او حلال گردانيده بود، بر خود حرام مي کرد و براي خشنودي آنان، خود را در تنگنا قرار مي داد. (آيات 1-2) اين دو آيه، کنايتي به همسران پيامبر است نه خودِ او.
2- دو تن از همسران پيامبر با برملا ساختن سخناني نهاني که پيامبر به آنان گفته بود، بدو خيانت ورزيدند. (آيه 3)
3- همسران پيامبر يا برخي از آنان گاهي از حق به کژراهه مي رفتند (تصغي قلوبهن) آنان ممکن است به درگاه پروردگار توبه کنند، همانگونه که ممکن است تا بدان حد به کژروي خويش ادامه دهند تا در جبهه ي مخالف حق قرار بگيرند، اين جبهه (جبهه ي حق) در خدا، جبرئيل، نيکوترين مؤمنان و فرشتگاني جلوه مي يابد که پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) را ياري مي رسانند. (آيه 4)
4- زنان پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) به گونه اي مطلق برترين زنان نمي باشند و اگر پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) آنان را طلاق دهد، در ميان مردم همسراني بهتر از آنان پيدا خواهد کرد که ويژگيهاي شايسته و فضيلتهايي چون اسلام، ايمان، پارسايي، توبه، عبادت و روزه داري در آنان گرد آمده باشد. (آيه 5)
5- قرآن در ارزشگذاري، ميان زن و شوهر جدايي مي افکند، زيرا ارزش هر انساني به اندازه ي خوبيهايي است که در خود دارد، نه به اندازه خوبيهاي ديگران، هر چند که پيوند او با ديگران نزديک و صميمانه باشد. همچنين، معيار بدي، بديهايي است که فرد، خود بدان دست مي زند، نه بديهايي که نزديکان او به انجام مي رسانند. (آيات 6-9)
بر اين بنيان براي ارزشگذاري واقع بينانه و دقيق از هر کس، بايد او را جدا از ديگران به شمار آورد و بدين سان است که همسران نوح (عليه السلام) و لوط (عليه السلام) مثالي براي کافران قرار مي گيرند و بدون اينکه نزد خدا ميان آنان و ديگر مردمان تفاوتي باشد به دوزخ افکنده مي شوند. اين از سويي، امّا از سوي ديگر بر اساس همين معيار است که آسيه، همسر فرعون- فرعوني که ادّعاي خدايي کرد- و نيز مريم (عليه السلام) که خود را پاکدامن نگاه داشت و سخنان پروردگار خود و کتابهاي او را تصديق کرد و از فرمانبرداران بود، درگذر تاريخ، مثالي براي مؤمنان مي گردند. (آيات 10-12)
6- سوره ي تحريم اينگونه گرد محور پيوند مرد و زن مي گردد. اين پيوند شايسته است با معيارهاي الهي سازگار باشد و بر هيچ کس روا نيست که زن را بر اساس شوهرش ارزش گزارد يا از ارزش او بکاهد. زنان لوط (عليه السلام) و نوح (عليه السلام) خيانت پيشه بودند، در حالي که آسيه نيکوکار... همچنين روا نيست که زن، هر که باشد، اسرار خانه ي خود را در بيرون از خانه برملا سازد. بينشهاي سوره ي تحريم اينگونه ادامه مي يابد تا بينشهاي سوره ي طلاق درباره ي رعايت تقوا در ديگر جنبه هاي زندگي زناشويي را، کامل کند.
مدرسي، سيد محمدتقي؛ (1386)، سوره هاي قرآن: درونمايه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمي صابري، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوي، چاپ اول.
/ج
