نويسنده: گريکوري منکيو
مترجم: حميدرضا ارباب

تعادل

در نمودار 1 منحني هاي عرضه و تقاضا را مي بينيد. منحني هاي عرضه و تقاضا فقط در يک نقطه يکديگر را قطع مي کنند. اين نقطه را تعادل بازار مي ناميم. قيمت مربوط به اين نقطه (نقطه تعادل بازار) را قيمت تعادلي و مقدار مربوط به اين نقطه را مقدار تعادلي مي ناميم. در نمودار 1 قيمت تعادلي هر بستني 2 دلار و مقدار تعادلي بازار 7 بستني است.
در واژه نامه ها تعادل به معناي وضعيت برابر شدن نيروهاي مختلف است. تعادل بازار نيز به همين معناست. در قيمت تعادلي مقدار کالايي که خريداران مايل و قادر به خريدنش هستند دقيقاً با مقدار کالايي که فروشندگان مايل و قادر به فروش آن هستند، برابر است. قيمت تعادلي را گاهي قيمت تسويه بازار مي ناميم، زيرا در اين قيمت همه خريداران، و فروشندگان راضي هستند: خريداران، کالاي مورد نظر خود را خريده و فروشندگان نيز کالاي مورد نظر خود را فروخته اند.
فعاليت خريداران و فروشندگان به طور طبيعي بازارها را به سمت تعادل عرضه و تقاضا سوق مي دهد. براي درک علت اين وضعيت فرض کنيد قيمت بازار با قيمت تعادلي برابر نباشد.
ابتدا فرض کنيد که قيمت بازار بالاتر از قيمت تعادلي قرار گيرد. [نمودار 2 (الف) را ببينيد] در قيمت 2/5 دلار براي هر بستني مقدار عرضه 10 و مقدار تقاضا 4 است. در اين حالت مازاد عرضه داريم: فروشندگان قادر به فروش کالاي مورد نظر خود در قيمت 2/5 دلار نيستند. وقتي در بازار بستني با مازاد عرضه روبه رو شويم فروشندگان مقادير زيادي بستني در فريزهاي خود خواهند داشت؛ بستني هاي بسيار زيادي که تمايل دارند آن ها را بفروشند ولي نمي توانند. مازاد عرضه باعث کاهش قيمت مي شود. قيمت ها تا جايي کاهش مي يابند که بازار به تعادل برسد.
حال فرض کنيد قيمت بازار کم تر از قيمت تعادلي باشد. [نمودار 2 (ب) را ببينيد] در اين حالت قيمت هر بستني 1/5 دلار و مقدار تقاضا بيش از مقدار عرضه است. در اين حالت مازاد تقاضا داريم:

نمودار 1 تعادل عرضه و تقاضا. تعادل از برخورد عرضه و تقاضا به دست مي آيد. در قيمت تعادلي مقدار عرضه و مقدار تقاضا مساوي است. در قيمت تعادلي 2 دلار: مقدار عرضه بستني 7 عدد و مقدار تقاضا نيز 7 عدد است.
خريداران قادر به خريد تمامي کالاهاي مورد درخواست خود در اين قيمت نيستند. وقتي در بازار با کمبود تقاضا روبه رو مي شويم، خريداران براي خريد صف مي بندند و با هم به رقابت مي پردازند تا اندک کالاهاي موجود را بخرند. با وجود خريداران بسيار زياد، که براي به دست آوردن کالاهاي اندک رقابت مي کنند، فروشندگان مي توانند قيمت ها را بدون از دست دادن فروش خود افزايش دهند. با افزايش قيمت بار ديگر بازار به سمت تعادل حرکت مي کند.
بنابراين فعاليت خريداران و فروشندگان باعث مي شود تا قيمت بازار به طور خودکار به سمت قيمت تعادلي حرکت کند. هنگامي که بازار به تعادل برسد، تمامي خريداران و فروشندگان از وضعيت به وجود آمده رضايت دارند و هيچ فشاري براي حرکت قيمت به سمت بالا يا پايين وجود ندارد. اين که با چه سرعتي به تعادل مي رسيم به سرعت تعديل قيمت ها بستگي دارد و از يک بازار به بازار ديگر فرق مي کند. در بسياري از بازارهاي آزاد، مازاد عرضه و کمبود تقاضا يک وضعيت موقتي و زودگذر است، زيرا قيمت ها نهايتاً به سمت تعادل حرکت مي کنند. در واقع اين پديده به قدري شايع است که غالباً آن را قانون عرضه و تقاضا مي ناميم: براساس قانون عرضه و تقاضا، قيمت هر کالا براي برابر کردن عرضه و تقاضا به سمت تعادل حرکت مي کند.

سه مرحله براي تحليل تعادل

تاکنون دريافتيم که چگونه عرضه و تقاضا تعادل بازار را تعيين مي کنند. تعادل نيز در جاي خود قيمت و مقدار کالاهاي خريداري شده توسط خريداران و توليد شده توسط فروشندگان را تعيين مي کند. البته قيمت و مقدار تعادلي به وضعيت منحني هاي عرضه و تقاضا بستگي دارد. وقتي تغيير برخي عوامل موجب انتقال منحني هاي عرضه و تقاضا مي شود، تعادل بازار نيز تغيير مي کند. اين تحليل را تحليل ايستاي مقايسه اي مي ناميم زيرا دو وضعيت تعادل ايستا را با هم مقايسه مي کند (تعادل قديم و تعادل جديد).

نمودار 2. در بخش (الف) مازاد عرضه داريم، زيرا قيمت 2/5 دلار بالاتر از قيمت تعادلي قرار دارد، در اين قيمت مقدار عرضه (10 بستني) بيش از مقدار تقاضا (4 بستني) است. عرضه کنندگان سعي مي کنند تا با کاهش قيمت مقدار فروش خود را افزايش دهند. اين اقدام باعث حرکت قيمت به سطح قيمت تعادلي مي شود. در بخش (ب) مازاد تقاضا داريم، مقدار تقاضا (10 بستني) بيش از مقدار عرضه (4 بستني) است. با وجود خريداران بسيار زيادي که براي خريد کالاي اندک رقابت مي کنند، عرضه کنندگان مي توانند با استفاده از اين کمبود، قيمت خود را افزايش دهند. بنابراين در هر حالت تعديل قيمت، بازار به سمت تعادل عرضه و تقاضا مي برد.
وقتي به تجزيه و تحليل حوادثي که بر بازار اثر دارند مي پردازيم، سه مرحله را طي مي کنيم. در مرحله نخست به اين پرسش پاسخ مي دهيم که آيا حوادث باعث انتقالِ منحني عرضه يا منحني تقاضا يا هر دو مي شوند؟ در مرحله دوم مي خواهيم بدانيم که آيا منحني ها به سمت راست انتقال مي يابند يا چپ؟ و سرانجام در مرحله سوم از نمودار عرضه و تقاضا استفاده مي کنيم تا نشان دهيم که انتقال عرضه و تقاضا چه اثري بر قيمت و مقدار تعادلي دارد. اين سه مرحله در جدول 1 خلاصه شده اند. براي درک کارکرد اين تحليل سه مرحله اي، اثر عوامل مختلف را بر بازار بستني بررسي مي کنيم.

جدول 1 سه مرحله ی تحليل تعادل.

1. آيا حادثه باعث انتقال منحني عرضه يا منحني تقاضا (يا هر دو) مي شود.
2. انتقال به کدام سمت خواهد بود.
3. با استفاده از نمودار عرضه- تقاضا تأثير انتقال منحني ها را بر تعادل بررسي مي کنيم.

مثال: تغيير در تقاضا.

فرض کنيد در يک تابستان هوا بسيار گرم شود. اين اتفاق چه اثري بر بازار بستني خواهد داشت؟ براي پاسخ به اين پرسش اجازه دهيد سه مرحله زير را دنبال کنيم.
1. گرماي هوا با تغيير سليقه و ذائقه مردم نسبت به بستني موجب جابه جايي منحني تقاضا مي شود. به عبارت ديگر، گرماي هوا مقدار بستني درخواستي مردم براي خريد را در هر قيمتي افزايش مي دهد. منحني عرضه تغييري نمي کند، زيرا هوا به طور مستقيم بر بنگاه هاي توليدکننده و فروشنده بستني اثر نمي گذارد.
2. از آن جا که در هواي گرم ممکن است مردم بخواهند بيش تر بستني بخورند، منحني تقاضا به سمت راست انتقال مي يابد. در نمودار 3 افزايش تقاضاي بستني را به صورت انتقال منحني 1 D به D2 مي بينيد: انتقال منحني تقاضا نشان مي دهد که تقاضاي بستني در هر قيمتي بيش تر شده است.
3. همان طور که نمودار 3 نشان مي دهد، افزايش در تقاضا باعث افزايش قيمت تعادلي از 2 دلار به 2/5 دلار و افزايش مقدار تعادلي از 7 بستني به 10 بستني مي شود. به عبارت ديگر، افزايش دماي هوا باعث افزايش قيمت بستني و مقدار تقاضاي بستني (مقدار فروش بستني) خواهد شد.

انتقال منحني در مقابل حرکت روي منحني:

دقت کنيد که اگر افزايش دماي هوا باعث افزايش قيمت بستني مي شود، مقدار عرضه بستني از سوي بنگاه ها نيز افزايش مي يابد هر چند منحني عرضه تغيير نکرده است. در اين حالت اقتصاددانان مي گويند افزايش در «مقدار عرضه» رخ مي دهد نه در «عرضه».
عرضه به معناي وضعيت کلي منحني عرضه است، ولي «مقدار عرضه» مقدار کالايي است که عرضه کنندگان تمايل به فروش آن دارند. در اين مثال «عرضه» (يا منحني عرضه) تغييري نمي کند، زيرا گرماي هوا تمايل فروشندگان را در هر سطح از قيمت تغييري نمي دهد. ولي گرماي هوا تمايل مصرف کنندگان را براي خريد در هر قيمتي تغيير مي دهد و در نتيجه منحني تقاضا انتقال مي يابد. افزايش «تقاضا» (انتقال منحني تقاضا به سمت راست) باعث افزايش قيمت تعادلي مي شود. با افزايش قيمت، مقدار عرضه افزايش مي يابد. افزايش مقدار عرضه به صورت حرکت روي منحني عرضه خواهد بود.
خلاصه آن که انتقال منحني عرضه را «تغيير در عرضه» و انتقال منحني تقاضا را «تغيير در تقاضا» می نامیم. حرکت روی منحنی عرضه را «تغییر در مقدار عرضه» و حرکت روی منحنی تقاضا را «تغییر در مقدار تقاضا» می نامیم.

نمودار 3 تأثير افزايش تقاضا (جا به جايي منحني تقاضا) بر تعادل. هر حادثه اي که موجب افزايش تقاضا در هر قيمت خاص شود باعث انتقال منحني تقاضا به سمت راست خواهد شد. قيمت تعادلي و مقدار تعادلي هر دو افزايش مي يابند. گرماي شديد هوا باعث افزايش تقاضاي خريداران بستني مي شود. منحني تقاضا D1 به D2 انتقال مي يابد و قيمت تعادلي از 2 دلار به 2/5 دلار و مقدار تعادلي از 7 بستني به 10 بستني مي رسد.

مثال: تغيير در عرضه:

فرض کنيد در طول تابستان وقوع زمين لرزه باعث تخريب چند کارخانه بستني سازي شود. اين حادثه چه اثري بر بازار بستني دارد؟ براي پاسخ به اين پرسش بايد سه مرحله زير را طي کنيم:
1. زمين لرزه بر منحني عرضه اثر مي گذارد. با کاهش تعداد فروشندگان در واقع زمين لرزه مقدار توليد و عرضه بستني توليدکنندگان را در هر سطح از قميت کاهش داده است. منحني تقاضا تغيير نمي کند زيرا زمين لرزه به طور مستقيم باعث تغيير مقدار خريد ستني از سوي خريداران نمي شود.
2. منحني عرضه به سمت چپ منتقل مي شود و در هر سطح از قيمت مقدار کل بستني عرضه شده کاهش مي يابد. نمودار 4 کاهش در عرضه را به صورت انتقال منحني عرضه از S1 به S2 نشان مي دهد.

نمودار 4 تأثير کاهش عرضه (جابه جايي منحني عرضه) بر تعادل. هر حادثه اي که باعث کاهش مقدار عرضه در هر قيمت شود، موجب انتقال منحني عرضه به سمت چپ خواهد شد. قيمت تعادلي افزايش و مقدار تعادلي کاهش مي يابد. زمين لرزه باعث مي شود تا فروشندگان بستني کم تري عرضه کنند. منحني عرضه از S1 به S2 انتقال مي يابد، جابه جايي منحني عرضه باعث مي شود تا قيمت تعادلي از 2 دلار به 2/5 دلار افزايش و مقدار تعادلي از 10 بستني به 4 بستني کاهش يابد.
3. همان طور که در نمودار 4 مي بينيد، انتقال منحني عرضه قيمت تعادلي را از 2 دلار به 2/5 دلار افزايش و مقدار تعادلي را از 7 بستني به 4 بستني کاهش مي دهد. بر اثر وقوع زلزله قيمت بستني افزايش و مقدار فروش کم مي شود.

مثال: تغيير هم زمان در عرضه و تقاضا:

فرض کنيد گرماي شديد هوا و زلزله به طور هم زمان رخ دهند.
براي تحليل ترکيب اين حوادث مجدداً مراحل سه گانه زير را دنبال مي کنيم:
1. با وقوع حوادث فوق هر دو منحني جا به جا مي شوند. گرماي شديد هوا بر منحني تقاضا اثر مي گذارد زيرا گرما باعث تغيير مقدار بستني خريداري شده در هر قيمت از سوي خانوارها مي شود. به طور هم زمان زلزله بر منحني عرضه اثر مي گذارد زيرا باعث تغيير مقدار بستني عرضه شده در هر قيمت از سوي توليدکنندگان مي شود.
2. منحني هاي عرضه و تقاضا در همان سمت که در تحليل هاي قبلي به آن اشاره کرديم انتقال مي يابند:
منحني تقاضا به سمت راست و منحني عرضه به سمت چپ. نمودار 6 اين انتقال ها را نشان مي دهد.

نمودار 6 انتقال هم زمان منحني هاي عرضه و تقاضا. در اين نمودار افزايش تقاضا و کاهش عرضه را به طور هم زمان داريم. دو نتيجه ممکن وجود دارد: در بخش (الف) قيمت تعادلي از P1 به P2 افزايش و مقدار تعادلي از Q1 به Q2 کاهش مي يابد. در بخش (ب) قيمت تعادلي از P1 به P2 افزايش و مقدار تعادلي از Q1 به Q2 کاهش مي يابد.
3. همان طور که در نمودار 6 مي بينيد ممکن است دو نتيجه به دست آيد، نتايج به مقدار انتقال منحني هاي عرضه و تقاضا بستگي دارند. در هر دو حالت قيمت تعادلي افزايش مي يابد. در نمودار 6 (الف) تقاضا نسبتاً زياد افزايش، و عرضه مقداري اندک کاهش مي يابد، در اين صورت مقدار تعادلي زياد خواهد شد. برعکس در نمودار 6 (ب) عرضه کاهشي نسبتاً زياد دارد و تقاضا مقداري اندک افزايش مي يابد، در اين حالت مقدار تعادلي کم مي شود. بنابراين در صورت وقوع هم زمان اين حوادث، بر قيمت بستني افزوده مي شود ولي اثر آن بر مقدار فروش بستني نامعلوم است.

خلاصه:

در مورد استفاده از منحني هاي عرضه و تقاضا در تحليلِ تغيير در تعادل، سه مثال ارائه کرديم. هر گاه يک حادثه باعث انتقال منحني عرضه، منحني تقاضا، يا هر دو منحني شود شما مي توانيد با استفاده از اين تحليل تعيين کنيد که چگونه وقوع يک حادثه بر مقدار و قيمت فروش تعادلي اثر مي گذارد. جدول 2 نتايج ممکن مربوط به ترکيبات مختلف انتقال دو منحني عرضه و تقاضا را نشان مي دهد. براي اطمينان از اين که چگونگي تحليل به کمک عرضه و تقاضا را دريافته ايد يکايک پيش بيني هاي انجام شده در جدول 2 را توضيح دهيد.

جدول 2 تأثير انتقال هم زمان عرضه و تقاضا.

عرضه ثابت

افزایش عرضه

کاهش عرضه

تقاضای ثابت

افزایش تقاضا

کاهش تقاضا

عدم تغییر P
عدم تغییر Q
افزایش P
افزایش Q
کاهش P
کاهش Q

کاهش P
افزایش Q
تغییر P نامعلوم
افزایشQ
کاهش P
تغییر Q نامعلوم