حامد، پسر 11 ساله اي است كه چند هفته قبل به معلمش ناسزا گفته و وسايل و پول بچه ها را از كشوي ميزشان برداشته، به همين دليل براي سه روز از مدرسه اخراج شده است. او هر روز بعد از مدرسه از ساعت 2 به كوچه و خيابان مي رود و تا ساعت 11 شب به خانه برنمي گردد و پدر و مادر نمي توانند او را از اين كار باز دارند. گاهي دروغ هايي هم به پدر و و مادرش مي گويد. او شديداً پرجنب و جوش، ناآرام و پرخاشگر است. در مدرسه او را به عنوان كودكي عصباني و بداخلاق مي شناسند. او عمداً بچه ها را اذيت مي كند و بعد مي گويد كه ديگران دعوا را شروع كرده اند. تكاليفش را انجام نمي دهد، توجه و تمركز پاييني دارد و در املا دقت كافي ندارد. کارهايش را ناتمام رها مي كند. وسايلش را در مدرسه جا مي گذارد. خيلي از آتش افروزي خوشش مي آيد، به طوري كه يك بار پرده ي خانه شان را آتش زده است. نكته ي جالب اين كه بعد از انجام دادن بعضي كارهايش فوري پشيمان مي شود.
رفتار گستاخانه و بي پرواي حامد، تجاوز به حقوق ديگران، دزدي، بيرون ماندن از خانه تا ديروقت، به همراه جنب و جوش زياد، بي قراري و كاهش توجه و تمركز، هر دو اختلال كمبود توجه - بيش فعالي و اختلال سلوك را مطرح مي كند كه متأسفانه براي درمان دير اقدام كرده بودند ومعيارهاي اختلال سلوك نيز بارزتر شده بود.
- به طور كلي، در اكثريت كودكان مبتلا به بيش فعالي اختلالاتي از قبيل اختلالات رفتاري ايذايي Disruptive Behavior Disorders اختلال بي اعتنايي مقابله اي و اختلال سلوك ديده مي شود و معمولاً اين بيماران به درمان مقاوم تر هستند. بچه هاي مبتلا به اختلال بي اعتنايي مقابله اي در مقابل صحت بزرگترها سرپيچي و جرو بحث مي كنند، روي حرف خود پافشاري مي كنند، نتايج كارهاي خود را به گردن ديگران مي اندازند و از آزار ديگران لذت مي برند. مبتلايان به اختلال سلوك، حق ديگران را زيرپا مي گذارند، بدون اجازه ي والدين تا ديروقت در خيابان مي مانند، ممكن است شب را بيرون از منزل بگذرانند، از مدرسه فرار كنند، اموال ديگران را تخريب كنند و از اين كار لذت ببرند يا حتي چيزهايي بدزدند. كودكاني كه هم بي فعالي و هم اختلال سلوك دارند، بيشتر از خانواده هاي با سطح اقتصادي - اجتماعي پايين هستند. مشكلات يادگيري درآن ها زياد است و سابقه ي خانوادگي رفتارهاي ضد اجتماعي در آن ها قوي تر است. همراهي اين دو اختلال با هم، پيش آگهي را در دراز مدت بدتر مي كند و احتمال رفتارهاي ضد اجتماعي، مصرف مواد مخدر و پرخاشگري در بزرگسالي در اين افراد زياد است.
البته اين كودكان نيز به داروهاي محرك پاسخ خوبي مي دهند ولي ميزان كاهش علائم نسبت به زماني كه بيش فعالي به تنهايي وجود دارد كمتر است.
- از ديگر اختلالاتي كه ممكن است به شكل همراه با بيش فعالي ديده شود افسردگي است و شيوع نسبتاً زيادي با هم دارند. بعضي درمانگران متوجه علائم افسردگي نمي شوند و پرسش از علائم افسردگي نظير بي خوابي، تحريك پذيري، تغيير خلق، افكار خودكشي و كاهش اشتها را فراموش مي كنند يا آن ها را به حساب واكنش طبيعي كودك به طرد شدن از بزرگسالان و همسالان مي گذارند. در هر حال توجه به علائم افسردگي همراه با بيش فعالي ضروري است زيرا برنامه ي درماني جداگانه اي نياز دارد.
- اختلال بعدي، اختلال دوقطبي است كه گاهي همراه با بيش فعالي ديده مي شود. در مطالعات باليني همراهي اين دو اختلال در 16 درصد كودكان مبتلا به بيش فعالي ديده مي شود. اين كودكان معمولاً هيجانات شديد، پرخاشگري غير قابل مهار و سابقه ي بستري شدن هاي مكرر در بيمارستان را دارند و مديريت درمان آن ها مشكل تر از بيماراني است كه فقط به بيش فعالي دچارند.
- اختلالات اضطرابي نيز همراه با بيش فعالي مشاهده مي شوند. طبق مطالعات اخير (گروه MTA 1999) حدود يك سوم اين كودكان علائم اختلال اضطرابي نيز دارند. اين گروه از بيماران علاوه بر درمان دارويي به درمان هاي غير دارويي نيز نياز دارند.
- از موارد ديگري كه به طور نسبتاً شايع همراه با بيش فعالي ديده مي شود مشكلات يادگيري است كه جدا از مشكل توجه و تمركز در عملكرد تحصيلي اين كودكان نيز تأثير مي گذارد. تشخيص دادن اختلال يادگيري در اين كودكان اهميت زيادي دارد. زيرا مشكلات توجه و تمركز با مصرف دارو بهبود مي يابند. ولي رفع كردن ناتواني هاي يادگيري به آموزش هاي ويژه نياز دارد. اختلال يادگيري بدين معنا است كه عملكرد تحصيلي در زمينه هاي نوشتن، خواندن و حل مسائل رياضي پايين تر از سطح هوشي كودك است و انتظار مي رود كودك با سطح هوشي خاص خود توانايي خواندن و نوشتن و حل مسائل رياضي را متناسب با آن سطح هوش داشته باشد اما زماني كه اختلال يادگيري وجود دارد، عملكرد پايين تر از حد مورد انتظار است.
- اختلال تورت (با تظاهر تيك هاي حركتي و صوتي) شايع ترين اختلالي است كه همراه با بيش فعالي ديده مي شود. وجود تيك هاي صوتي و حركتي مانعي براي درمان با داروهاي محرك نمي باشد، فقط بعضي كودكان هستند كه با مقادير بالاي اين داروها ممكن است تيك هاي شان افزايش يابد. به همين دليل شدت تيك بايد قبل از شروع درمان ارزيابي شود.
داوري آشتياني، رزيتا؛ (1391)، اختلال کمبود توجه - بيش فعالي (مروري بر علائم و درمان هاي موجود)، تهران: نشر قطره، چاپ سوم
/ج
