نويسنده: دکتر ارسيا تقوا
بحران هاي نظامي چون کودتا، حکومت نظامي و جنگ از مهم ترين بسترهاي پيدايش شايعه در هر جامعه اي هستند. علاوه بر بي خبري و ديرگويي که از مشخصه هاي اين دوران است مي توان به ساير شرايط مرتبط که زمينه ساز پيدايش شايعه هستند اشاره کرد. مواردي همچون ترس، وحشت، فقر، قحطي، کشتار جمعي و تخريب.
چنگيزخان را اولين متخصص جنگ هاي رواني در دنيا مي شناسند. او پيش از شروع هر جنگ جاسوساني را به ميان نيروهاي دشمن مي فرستاد. اين افراد ضمن کسب اطلاعات با دادن اخباري دروغين از تعداد نيروها، اسلحه هاي خود و... دشمن را مي فريفتند. در اين حالت شايعه هايي انتشار مي دادند که يا دشمن به توانمندي خود مغرور گردد و يا اين که با بزرگ جلوه دادن نيروهاي خود کاري کند که دشمن قبل از حمله روحيه ي خود را ببازد و نااميد گردد. به طور مثال بريتانيايي ها در ميان نيروهاي آلماني شايعه کرده بودند که انگليسي ها اسلحه هايي دارند که مي تواند دريا را به آتش بکشد.
در ايام جنگ دوم جهاني استراتژي نازي ها اشاعه ي شايعه هايي از طريق ايستگاه هاي راديويي خود بر مبناي شعار « تفرقه بنداز و حکومت کن » بود. دستگاه عظيم تبليغاتي حزب نازي براي هر يک از دول متخاصم لهستان، هلند، انگلستان و... برنامه ي ويژه اي تدارک مي ديد.
نمونه هايي از اهدافي که شايعه ها در اين زمان ها دنبال مي کنند از اين قرار است:
- قرار دادن دشمن در وضعيت بلاتکليفي:
گاه شايعه هايي در ابتدا توسط دشمن پخش مي گردد که اميدواري هايي را در دل ها زنده مي کند. پس از آن که به اندازه ي کافي عده اي مجذوب اين اميدهاي کاذب شدند، بلافاصله شايعه اي در برگيرد که همه ي اميدها را نقش بر آب مي کند. از آن جا که اميد اوليه فراگير شده، شايعه ي نااميد کننده ي دوم هم به سرعت گسترش مي يابد. در اين حالت نمي توان راست را از دروغ تشخيص داد. نيروي محرکه براي هر اقدامي تحليل مي رود و اين گونه نيروها زمين گير مي شوند.- ايجاد موقعيت براي پنهان کردن حقيقت:
در اين حالت چنان اخبار درست و نادرست به اطلاع رسانده مي شود که مردم نه تنها راست و دروغ را از هم تشخيص نمي دهند که اهميت موضوعات نيز برايشان رنگ مي بازد. در اين حالت اخباري راست، چنان در ميان اخبار دروغ پيچيده مي شود که نمي توان آن ها را از هم تشخيص داد.- واضح سازي واقعيت:
در جنگ هميشه از ميزان خسارت هاي دشمن اطلاعات درستي در دست نيست. پخش شايعه هايي غلو شده از ميزان شکست دشمن در يک حمله، گاه وي را در شرايطي قرار مي دهد که ناچار شود اطلاعات واقعي را اعلام کند.ژاپني ها به دنبال حمله ي هوايي پرل هاربر اعلام کردند که نيروي دريايي آمريکا را طي اين حمله نابود کرده اند. نگراني شديد مردم آمريکا سبب شد که مسئولين آمار دقيقي از خسارت ها را اعلام کنند. ژاپني ها با آگاهي از اين اطلاعات توانستند به برآورد دقيقي از عملکرد
خود برسند.
- بي اعتبارسازي اخبار دشمن:
در اين حالت نيروهاي خودي خبري مهم اما نادرست مبني بر موفقيت دشمن را از قول رسانه هاي دشمن انتشار مي دهند. و آن گاه با تصويربرداري واقعي از رخداد مورد ادعا کذب بودن خبر و دروغ پردازي سيستم خبري را برملا مي کنند.در طي جنگ دوم جهاني آلماني ها نخست اخباري را که انگليسي ها از موفقيت در بمباران کامل مرکز راه آهن آلمان انتشار داده بودند، پوشش دادند. در مرحله ي بعد خبرنگاران را براي تماشاي مرکز راه آهن دعوت کردند و به اين ترتيب کذب بودن اخبار انگليسي را به شکلي مستند اعلام داشتند.
منبع مقاله :
آتش پور، سيد حميد؛ (1388)، اعتياد به کار( روان شناسي معتادين به کار )، تهران: نشر قطره، چاپ اول
