اختلال شخصيت منزوي يا گوشه گير

وجه مشخصه شخصيت منزوي (Avoidant Personality Disorder) اجتناب و خودداري از روابط اجتماعي و ارتباط نزديك با ديگران بدليل ترس از خراب كردن و در نتيجه دفع شدن توسط ديگران است. تقريباً اكثر افراد در موقعيت هاي جديد دچار خجالت و كمي اضطراب مي شوند ولي اين مسئله در اين افراد شديد و خارج از حد عادي بوده و لذا با وجود ميل و اشتياق به ارتباط، آنها را منزوي و دور از جمع ها و گروهها مي كند و حتي به نزديكان نيز تسري مي يابد.
ويژگيهاي اصلي اين افراد عبارتند از:
ــ بدليل ترس از انتقاد، زير سؤال رفتن و يا طرد شدن، از مشاغلي كه مستلزم ارتباط زياد با ديگران باشند، خودداري مي كنند. حتي مصاحبه شغلي و يا دادن گزارش براي آنها بسيار مشكل و گاهي غيرممكن است؛
ــ بجز با افراد شناخته شده و مورد علاقه خود تمايلي به برقراري ارتباط با ديگران ندارند؛ در مجامعي كه به اجبار شركت مي كنند، دائماً به فكر اين هستند كه مبادا مورد انتقاد و يا عدم پذيرش ديگران قرار گيرند و همواره مواظب رفتار، گفتار و حركات خود بوده و به معني واقعي در اضطراب به سر مي برند؛
ــ بدليل ترس از بي كفايتي و حرمت نفس پايين از برقراري روابط جديد گريزانند و لذا حتي در موقعيتهاي اجتماعي شناخته شده (نظير كلاس) فقط با افراد آشنا و دوست رابطه داشته و با ديگران راحت نخواهند بود (مثلاً اگر قرار باشد با يكي ديگر از هم كلاسي هايشان كاري انجام دهند، نگران و مضطرب خواهند شد)؛
ــ خود را غير اجتماعي، دل نچسب و گاهي پايين تر از ديگران در نظر مي گيرند.
چه تفاوتي بين شخصيت منزوي با كم رويي، اضطراب اجتماعي، هراس اجتماعي و شخصيت درون گرا وجود دارد؟

* كمرويي:

اگر چه در كمرويي نيز ترس و اضطراب وجود دارد ولي فرد تلاش مي كند تا با موقعيت روبرو شود و بتدريج نيز از شدت آن كاسته مي شود ولي در شخصيت منزوي برعكس.

* اضطراب اجتماعي:

در اضطراب اجتماعي فرد از قرار گرفتن در موقعيتهاي جديد كه كمي معمولاً موجب اضطراب شديد مي شود احتراز مي كند ولي در رابطه باافراد نزديك سعي به برقراري رابطه احساسي و نزديك مي كند.

* هراس اجتماعي (Generalized social phbia):

در اين حالت فرد در مواقع روبرو شدن با بسياري مجامع و موقعيتهاي اجتماعي دچار ترس و اضطراب شديد و گاهي حملات پانيك مي شود و حتي ممكن است با تصور موقعيت نيز دچار آن شود و از آن دوري مي كند ولي در ساير موارد معمولاً طبيعي است.
نكته: برخي از افراد با شخصيت منزوي ممكن است بطور همزمان دچار هر يك از حالات اضطرابي و پانيك فوق نيز شوند.

* شخصيت درون گرا:

شخصيت منزوي بسياري از خصوصيات شخصيت درون گرا را دارد با اين تفاوت كه فرد درون گرا در صورت لزوم به قرار گرفتن در موقعيتهاي اجتماعي، دچار اضطراب و ترس نمي شود.

ابعاد پنج گانه شخصيت منزوي

اين افراد معمولاً داراي بي ثباتي احساسي، پذيرندگي، سازگاري و تعهد پذيري بالا بوده ولي درون گرا هستند (به مطالب قبلي مراجعه كنيد).

الگوي فكري شخصيت منزوي

اين افراد غالباً در دوران كودكي والديني خشك، عبوس و سرزنش گر (بدون ابراز كافي عشق و محبت) داشته اند و الگوي فكري در ذهن آنها نقش بسته است:

* من نمي توانم با ديگران بدرستي رفتار كنم؛
* ديگران بالقوه افرادي منتقد، سرد و بدجنس هستند؛
* من قادر به تحمل احساسات منفي و نامطلوب نيستم؛
* اگر ديگران به من زياد نزديك (صميمي) شوند آنها من واقعي ام (ناقص) را شناخته و آنگاه من را دفع مي کنند؛
* پايين تر از ديگران بودن و يا نقص داشتن غيرقابل قبول و غيرقابل تحمل است؛
* به هر قيمتي كه شده است بايستي از موقعيت هاي ناخوشايند پرهيز كنم؛
* اگر احساس كنم چيزي ناخوشايند است يا به فكر آن بيافتم بايستي آن را برطرف كنم و يا ذهن خود را از آن منحرف كنم (مثلاً با خوردن يا نوشيدن يا مصرف دارو يا تماشاي تلويزيون)(مكانيسم هاي دفاعي سركوب يا ناديده گرفتن).
* انتقاد ديگران در مورد من صادق است؛
* بهتر است اصلاً كاري نكرد تا اينكه كاري را با احتمال شكست انجام داد (كمال گرايي)؛
* اگر در مورد مشكلي فكر نكنم نيازي ندارم كه در مورد آن كاري انجام دهم؛
* اگر مشكلي را ناديده بگيريم، خودش برطرف مي شود.

شيوع و علل شخصيت منزوي

شيوع اين نوع شخصيت 1 تا 3 درصد افراد بالغ جامعه بوده و در زنان كمي بيش از مردان است. علت آن هنوز بدرستي شناخته نشده است ولي عوامل ژنتيكي (سابقه خانوادگي مثبت، شيوع بيشتر در ميان دوقلوها) و محيطي (محيط و تجربيات خاص دوران كودكي) از عوامل مستعد كننده به شمار مي روند.

تشخيص و درمان شخصيت منزوي

اين اختلال از طريق مصاحبه با متخصص و گاهي شخصيتي تشخيص داده مي شود و از طريق روان درماني (شناخت رفتار درماني و خصوصاً ارتقاء حرمت نفس و اعتماد به نفس) و گاهي درمان موقت دارويي معالجه مي شود. برخلاف اكثر اختلالات شخصيتي، اين نوع اختلال به درمان بخوبي پاسخ داده و معمولاً بطور كامل اصلاح مي شود.

سناريو:

ماريا دختري 26 ساله مدت 6 سال است كه در يك شركت كار مي كند و بجاي رفن به ميهماني كه همكارانش براي موفقيت هاي بدست آمده، ترتيب داده اند، ترجيح مي دهد با مادرش در منزل بماند و تلويزيون نگاه کند. به او چندين بار براي ارتقاء موقعيتش پيشنهاد شده است ولي از آنجائيكه در موقعيت كنوني راحت است و كمتر با ديگران سر و كار دارد، آن را رد نموده است. در طي مصاحبه با روانشناس مي گويد: