اسراف، تبذير و بخل در زندگي خانوادگي

عوامل تزلزل خانواده (4)

اسراف به معني تجاوز از حد است. راغب اصفهاني مي گويد: « خارج شدن از حد و شأن است. يعني، شخص کاري را انجام دهد که حد او نمي باشد گرچه از انفاق و صرف مال مشهورتر است. علي عليه السلام
مي فرمايند:
« اسراف موجب هلاکت است و ميانه روي مايه ي زياد شدن ثروت ». (1)
خداوند مي فرمايد:
( إنَّ المُبَذَّرينَ کَانُواإِخوَانَ الشَّيَاطِينِ وَ کَانَ الشيُّطاَنُ لِرَّبِه کَفُورًا ) (2)
بدرستي که اسرافکاران برادران شيطانند و شيطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است.
امام سجاد عليه السلام درصحيفه ي سجّاديّه دعا مي کند:
« مرا از زياده روي باز دار و روزيم را از تلف شدن نگاه دار و داراييم را با برکت کن و آن را افزون گردان و راه مصرف آن را در کارهاي خير به من بنمايان ». (3)
مفهوم کلي اسراف اين است که فرد از حد منطقي خود خارج شود و در خوراک و پوشاک، وسيله ي نقليه و غيره از حدود خود تجاوز نمايد.
از امام صادق عليه السلام نقل شده است که فرمودند:
« کمترين اندازه ي اسراف دور ريختن ته مانده ي ظرف آب يا غذا و تبديل لباس بيرون به لباس خانه و دم دستي و دور انداختن هسته هاي خرما و ميوه است ». (4)
« امروز يکي از اشتباهاتي که برخي از خانواده ها انجام مي دهند، اسراف در شئون زندگي است؛ اعم از عروسي يا عزاداري. خانواده ها گاه به اعمالي مي پردازند که از شأن آنان خارج است، در نتيجه به دشواري و مشکلات فراواني بر خورد مي کنند. و ساليان سال خود را در رنج و تعب قرار مي دهند. از رسول خدا صلي الله عليه واله وسلم چهار نشانه براي افراد اسراف کار نقل شده است.
1. آنچه را فراخور حالش نيست مي خورد.
2. در کار خير بي رغبت است.
3. به کارهاي باطل مي نازد.
4. هر کس را که بدو سودي نرساند انکار مي کند ».(5)
لذا يکي از عوامل تزلزل خانواده بي دقتي در خرج و مخارج خانواده است.
امام صادق عليه السلام مي فرمايند:
« ولخرجي سرلوحه ي فقر و ناداني است ». (6)
مرد در خانواده به عنوان مدير خارج از خانه و زن به عنوان مدير داخلي خانه، هر دو بايد در مديريت خود تدبير و انديشه به خرج دهند. بر اساس توانايي و توانمندي که در هر ماه دارند، حقوق خود را برنامه ريزي کرده، بر مبناي اولويت بندي ها هزينه کنند. بارها ديده شده به علت اسراف در مصرف حقوق ماهيانه خانواده دچار مشکل مالي شده و اساسي ترين نيازها را مرد نتوانسته تأمين کند و زمينه ي بروز اختلافات فراهم شده است.
علي عليه السلام مي فرمايند:
« بخشنده باش ولي ولخرج مباش، صرفه جو باش ولي سختگير نباش ». (7)

خسّت، لئامت و بخل

در برابر اسراف و زياده روي خسّت و بخل قرار دارد؛ يعني اينکه برخي از افراد پايين تر از حدودشان با خود و خانواده رفتار مي کنند. چنين عملي را « اقتار » گويند. روي اين اصل همان طور که اسراف پسنديده نيست اقتار نيز مذموم مي باشد. در برخي از روايات چنين آمده که اگر براي کسي گشايش فراهم آيد بايد در اداره ي خانواده نيز گشايشي را فراهم آورد.
مطالعه و بررسسي ها حاکي از اين است که يکي از عوامل درگيري و اختلاف بين زنان و مردان ناشي از خسّت برخي از مردان است. بديهي است چنين رفتاري علاوه براين که مورد رضاي پروردگاري نيست، عامل درگيري و اختلاف بين زن و مرد نيز مي گردد.
نکته اي که نبايد از آن غفلت داشت اين است که مرد خانه که مسئوليت و مديريت خانواده را بر عهده دارد. اگر دچار خست باشد به ارزشمندي و اهميت خود لطمه وارد مي سازد. در نتيجه مديري فاقد ارزشمندي خواهد بود، واضح است وقتي مديري ارزشمندي خود را از دست داده باشد، در امر مديريت موفق نمي شود.
امام سجاد عليه السلام مي فرمايند:
« بازار رفتن و خريد يک درهم گوشت براي اهل و عيالم که هوس گوشت کرده اند، براي من از بنده آزاد کردن محبوب تر است ». (8)
امام چهارم عليه السلام فرمودند:
« هر که بر عائله اش بيشتر توسعه دهد خدا از او خشنود تر است ». (9)
امام هفتم عليه السلام مي فرمايند:
« عائله مرد تحت نظارت اويند، هر کس خدا نعمتش داده، بر آن ها گشايش دهد و گرنه ممکن است نعمت از دستش برود ».(10)
خداوند در قرآن مي فرمايد:
« آگاه باشيد که شما را دعوت مي کنند تا در راه خدا انفاق کنيد؛ بعضي از شما بخل مي ورزيد و هر کس که بخل ورزد در حق خود بخل ورزيده است. زيرا خدا بي نياز است و شما نيازمند اوييد و اگر روي برتابيد به جاي شما مرداني ديگر آورد که هرگز همسان شما نباشند ». (11)
امام علي عليه السلام مي فرمايند: « بخل، ننگ است ». (12)
امام علي عليه السلام مي فرمايند:
« هر که در مال خود بخل ورزد، خوار شود و هر که در دين خود بخل ورزد، سربلند گردد ». (13)
و نيز مي فرمايند:
« بخيل ترين مردم کسي است که مال خويش را از خود دريغ دارد و براي وارثانش بگذارد ». (14)
امام علي عليه السلام همچنين مي فرمايند:
« آدم بخيل هيچ دوستي ندارد ». (15)
در مراجعين خود بر خورد داشته ام با خانواده هايي که امکانات مالي خوبي داشته اند و يا در آمد مالي آنان خوب و کافي بوده است، امّا به علت اين که آدم هاي بخيلي بوده اند و نيازهاي مادي خانواده را تأمين نکرده اند، خانواده دچار مشکل شده است. و يا خانواده به عنوان يک سازمان اجتماعي پايگاه خود را از دست داده است و يا روابط اجتماعي آنان به حداقل رسيده است و عوامل تزلزل خانواده فراهم شده است.
امام علي عليه السلام مي فرمايند:
« بخل همنشين خود را خوار مي دارد و کناره گير از خود را ارجمند ». (16)

پي نوشت ها :

1. غررالحکم، ص 305، حديث 8074.
2. سوره ي اسراء، آيه ي 27.
3. صحيفه سجاديه، مناجات حضرت در اداي دين، دعاي شماره 30.
4. الکافي، ج 4، ص 56.
5. ميزان الحکمه، ج 4، ص 447، حرف سين، باب الاسراف، حديث 8489 .
6. الکافي، ج 4، ص53، باب فضل القصد.
7. محمدي ري شهري، ميزان الحکمه، حکمت 749.
8. وسايل ابواب النفقات، ب 21 ، خ 6.
9.بحارالا نور، ج 104، ص 69 .
10. وسايل ابواب النفقات، باب 20 ، ص 7 .
11. سوره ي قلم، آيه ي 12؛ سوره ي حديد آيه ي 24.
12. محمدي ري شهري، ميزان الحکمه، ج 1، ص 375، حرف الباء، باب البخل، حديث 1582.
13. محمدي ري شهري، ميزان الحکمه، ج 1، ص 375، حرف الباء، باب البخل، حديث 1568.
14. غرر الحکم، ص 294، حديث 6585.
15. همان، حکمت 721.
16. محمد ري شهري، ميزان الحکمه، ج 1، ص 375، حرف الباء باب البخل، حديث 1592.

منبع مقاله :
رفيعي محمدي، علي محمد؛ (1389)، نسيم عشق: عوامل تحکيم و تزلزل خانواده، قم: انتشارات رسول اعظم ( صل الله عليه و آله و سلم )، چاپ هفتم