زندگي علمي ميلتون فريدمن

( Milton Friedman ( 1912-2006

فريدمن در سال 1976 به خاطر " مطالعات با ارزش در حوزه تحليلي مصرف تاريخ و نظريه پولي و ارائه ي پيچيدگي سياست تثبيت اقتصادي "، جايزه نوبل اقتصاد را دريافت داشت. وي در سال 1912 در بروکلين، نيويورک در يک خانواده مهاجر و کم بضاعت يهودي به دنيا آمد. بعد از اتمام تحصيلات دبيرستاني، در 20 سالگي از دانشگاه راتگرز ليسانس، در سال 1933 از دانشگاه شيکاگو فوق ليسانس و در سال 1946 از دانشگاه کلمبيا دکتري گرفت و در سال 1948 عضو هيأت علمي دانشگاه شيکاگو شد.
آموخته هاي فريدمن و آثار اوليّه وي در برگيرنده مباحث آماري بود. ( Blaug, 1983,p.63 ) وي بر اهميّت کيفي پول به عنوان يک ابزار سياست هاي دولت، به عنوان تعيين کننده دورهاي تجاري و تورّم تأکيد دارد. از فريدمن به عنوان انساني که بر اهميّت نقش پول در تجزيه و تحليل هاي اقتصادي تأکيد مي ورزيد، ياد مي شود. مردي که مطالب با ارزشي در کتاب " سرمايه داري و آزادي " به انسان هاي زيادي آموخت. مردي که با شجاعت در مقابل مکتب پولي کينزي ايستاد و با عقايدي که در آن زمان عقايد اجتناب ناپذير بازار آزاد ناميده مي شد از رشد بي رويه تورّم جلوگيري کرد.
ارائه ي مقالات متعدّد در مجله نيوزويک، تهيه سريال مستندي با عنوان " آزادي و انتخاب "، " پذيرش نظريه پول گرايي " و نظريه پردازي در برنامه " کوپن هاي آموزشي " آمريکا شهرت خاصي براي وي به ارمغان گذاشت.
پيشرفت و نفوذ چشمگير فريدمن در عرصه هاي فعاليت و انديشه هاي اقتصادي، نه فقط ناشي از ذهنيت خلاق و متأثر از تحليل هاي کاربردي وي مي باشد بلکه ظاهراً علاوه بر شکست اقتصادي بر مشکلات سياسي و اجتماعي نيز آمريت دارد. ( همايون پور، ص 415 )
ميلتون فريدمن به خاطر رهبري " مکتب پولي شيکاگو "، پيام هاي ضد دولتي، انديشه هايي درباره بازار آزاد و نفوذ در رهبران محافظه کار، از شهرت خاصّي برخوردار است. وي در مصاحبه اي اعلام داشت: " اگر تلاش هاي وي براي نفوذ در سياست همگاني بيشتر مورد توجّه عموم قرار مي گرفت، مردم بيشتر مي توانستند شغل هاي جانبي ايجاد کنند " و عنوان کرد: " شغل اصلي من کار بر روي اقتصاد کاربردي است. "
فريدمن موضوعاتي مانند ماليات منفي بر درآمد، نيروهاي مسلح داوطلبانه در کشور و نرخ ارز شناور را در کتاب " سرمايه داري و آزادي " مطرح کرده است و معتقد است مکانيسم بازار قادر به حلّ تمامي مسائل اجتماعي مي باشد. ( بلاگ، ص 225 ) فريدمن نظير مکتب فرايبورگ اويکن (1)، خواستار عدم مداخله مستقيم دولت در زندگي اقتصادي است. به نظر وي دولت نبايد مستقيماً در امور اقتصادي مردم مداخله کند، نسبت مداخله دولت در زندگي اقتصادي مردم و بار مالياتي نيز بايد کاهش داده شود. ( هوفمان، ص 106 )
فريدمن با انتشار کتاب " مطالعاتي درباره نظريه مقداري پول " در سال 1956 بيش از پيش به اقتصاد پولي توجه کرد. وي با احياي نظريه قديمي مقداري پول و مخالفت با نظريه کينز (2)، مباحث اقتصاد پولي را مطرح ساخت. آنچه در نظريه مقداري پول مطرح مي شود اين است که سطح عمومي قيمت ها به عرضه پول ( اسکناس، مسکوکات و حساب هاي جاري نزد بانک ها ) در اقتصاد وابسته است. اما فريدمن با ارائه عقايد خود نشان داد که هر نوع تغيير در سطح قيمت ها درگذشته پس از تغيير رشد عرضه پول ايجاد شده و سطح کلي فعاليّت هاي اقتصادي با تغييرات در عرضه پول دگرگون شده است. ( Blaug,1983,P.63-64 ) علاوه بر اين نظريه ي مزبور ميزان نقدينه خواهي عاملان اقتصادي را توجيه مي کند. ( قديري اصل، 1376، ص 663 )
علّت شهرت فريدمن به خاطر ارائه ي نظريه پولي و نوسان هاي اقتصادي است که در آن معتقد است تورّم را مي توان از طريق مقدار پول در جريان کنترل کرد. ( هوفمان، ص 108 ) به نظر او، نقش دولت حقيقتاً کاربرد سياست پولي جهت کنترل تورّم و سياست هاي جانب عرضه (3) براي ايجاد بازراهاي کار بهتر و کاهش بيکاري مي باشد. فريدمن ضمن تأييد اتّخاذ سياست هاي پولي، به غيرقابل کنترل بودن عواقب در آينده اشاره مي کند. به نظر وي در هنگام بروز نوسان هاي اقتصادي عملکرد دولت مبني بر حذف نوسانهاي مزبور از طريق تغيير در مقدار رشد پول اشتباه مي باشد و دولت نبايد حجم مقدار پول را بيش از ميزان افزايش مورد نياز در فعّاليت هاي توليدي، افزايش دهد. ( پيشين، ص 109 ) به زعم وي مقدار پول در گردش در تمام کشورهاي عمده توسط دولت تعيين مي شود. پس اين دولت و تنها دولت است که مسئول افزايش سريع حجم پول درگردش خواهد بود. همين حقيقت آشکار همواره منبع عمده اختلاف نظرهاي بسيار در زمينه کشف علّت و علاج تورم بوده است. ( فريدمن، 1378 )
وي نشان مي دهد که نظام سرمايه داري بهترين سيستم اقتصادي است چرا که موجب گسترش آزادي هاي سياسي شده و بازار مي تواند به تعادل قدرت سياسي کمک کند. ( Pressman,P.161 ) به نظر فريدمن پول و سياست پولي در مقايسه با تأکيد بر سياست مالي اقتصاددانان کينزي، نقش عمده اي در تصميم گيري فعّاليت هاي اقتصادي ايفاء مي کند. از نظر وي تورّم، يک پديده پولي است، تنها راه حل مشکل تورّم، جلوگيري از رشد عرضه پول مي باشد. فريدمن نشان داد که آزادي هاي پولي منجر به رکودها، تورّم و ديگر نتايج نامطلوب اقتصادي از طريق هدايت نادرست فعّاليت ها براي مديريت عرضه پول شده است. ( Ibid,pp.158-159 )
فريدمن با انتشار کتاب " نظريه تابع مصرف " شهرت جهاني پيدا کرد. در اين کتاب وي تابع مصرف کينز (4) را با تفسير مجدد به جاي درآمد جاري به درآمد همه مرتبط ساخت. اين کتاب به خاطر استفاده نبوغ آميزي که از داده هاي آماري در آن شده و نيز تلفيق شواهدي که ظاهراً متناقض به نظر مي رسند، يکي از کتاب هاي اساسي اقتصادسنجي محسوب مي شود. ( بلاگ، ص 224 )
کتاب " مقالاتي در اقتصاد اثباتي " دربرگيرنده مقالاتي است که فريدمن درباره روش علم اقتصاد، منحني تقاضاي مارشال (5) و مطلوبيّت نهايي نوشته است. ( پيشين، ص 224 ) پژوهش فريدمن پيرامون تابع مصرف، نقش پول در اقتصاد و هم چنين نرخ بيکاري به طور کل، منجر به تلاقي با ديدگاه موافق کينز و پيروانش پيرامون مداخله دولت شد علاوه بر اين موضوع خود را مبني بر آنکه اقتصاد، بدون دخالت بيروني توسط سياست گذاران اقتصادي بهترين عملکرد را در پي خواهد داشت نيز صراحتاً مشخص نمود. ( Pressman,P. 271 )
فريدمن اگرچه از حاميان خستگي ناپذير بازارهاي آزاد بود امّا در عين حال از اين اصل که اقتصاد، علمي عيني و معقول است نيز دفاع مي کرد. وي در مقاله اي که در سال 1966 به نام " روش شناختي اقتصاد اثباتي " نوشت بر وجه تمايز اقتصاد اثباتي يا علم اقتصاد و اقتصاد دستوري که اساساً سياست خاصّي را تجويز مي کند، تأکيد کرد. به نظر وي، اقتصاد دستوري روش بررسي واحدي ندارد بنابراين در طرح آن، شرايط مختلف رواني و اخلاقي در نظر گرفته مي شود.
نتايج تحقيقات فريدمن با همکاري آناجي. شوارتز (6) درباره پول آمريکا در طول سال هاي 1960-1867، حاکي از آن است که در دراز مدّت حجم ذخيره پول و درآمد به شکل محسوس داراي سير صعودي موازي يکديگرند و ديگر اينکه منحني هاي آن دو، طي زمان بر حسب اين که درآمد افزايش مي يابد به يکديگر نزديک مي شوند. ( قديري اصل، 1376، ص 670 )
وي برخلاف طرفداران پول گرايي قديم که سرعت گردش پول را ثابت فرض مي کردند اعتقاد داشت که سرعت گردش مي تواند وابسته به نرخ هاي بهره و نرخ تورم انتظاري باشد. فريدمن در عين حال در مطالعات بعدي به اين نتيجه رسيد که سرعت گردش پول نسبتاً با ثبات است.
فريدمن در زمينه نظريه توزيع، نظرات جديدي ارائه داد. وي معتقد بود که درآمدهاي بيشتر به دليل پذيرش ريسک بيشتر است و در نتيجه درآمدهاي اضافي، پاداش ريسکي است که فرد متقبل شده است. وي همين طور يکي از طرفداران سرسخت مارشال، در زمينه اقتصاد خرد است و با ارائه نظرات جديد در اين چارچوب از نظرات اقتصاددانان کلاسيک که به دنبال پيدايش ديدگاه هاي کينز هاله اي از شک و ترديد در پيرامون آنها وجود داشت دفاع کرد. ( قره باغيان، ص 310 ) وي معادله معروف فيشر (7) را با اضافه کردن متغيرهاي جديد از قبيل اثر ثروت و نرخ بهره کامل کرد و سپس آن را به طور عملي آزمون نمود تا تأثير هر يک از عوامل مؤثر در تعيين تقاضا براي پول را مشخص کند. ( پيشين، همان صفحه )
فريدمن گفته است: " سقوط سهام وال استريت به خاطر وجود کسري هنگفت بودجه و رشد سريع هزينه هاي نظامي، افزايش بدهي ها و کاهش نقدينگي و بالاخره به علل رواني که از ديرباز مورد پيش بيني برخي از کارشناسان اقتصادي و پولي بوده است، اتفاق افتاد. " ( قديري اصل، 1376، صص 427- 426 ) کميته نوبل، ضمن استناد به اثر معروف فريدمن به نام " سرمايه داري و آزادي " بر اين نکته تأکيد کرد که " تاکنون به ندرت شاهد بوده ايم که اقتصادداني به نحو مستقيم و غيرمستقيم، از راه تحقيقات علمي نظري و کاربردي خود، از چنين نفوذ و تأثيري برخوردار بوده باشد. " ( همايون پور، ص 415 )
فريدمن خاطره خوشي از اولين و آخرين بازديد خويش ( سال 1972 يا 1974، تاريخ دقيق را ايشان به خاطر نمي آورد )، که به دعوت بانک مرکزي از ايران صورت گرفت، داشت. اينجانب در سال 2001 به اتفاق آقاي کاووس برقي هم کلاس ديرين اقتصاد، ملاقات و مصاحبه با ارزشي در دفتر کار ايشان واقع در انستيتو هوور در دانشگاه استانفورد داشتم. فريدمن مطالب مهمي درباره اقتصاد آمريکا پس از انفجار برج هاي دوقلو اظهار داشت و در پاسخ سؤال اينجانب درباره ميزان خسارتي که با حمله به مرکز تجارت جهاني به اقتصاد آمريکا وارد آمده و مهلت زمان لازم براي بازسازي آن اظهار داشت: " چنانچه ضربه هاي ديگر به اقتصاد آمريکا وارد نيايد حداقل 3 سال طول مي کشد که اثرات منفي آن برطرف گردد. " ايشان نظرات خود را درباره ي آموزش آمريکا و خصوصاً اثرات کوپن هاي آموزشي در آموزش امريکا اظهار داشت. سؤال مهمّ ايشان درباره سهم آموزش خصوصي در ايران بود که پاسخ اينجانب حدود 2% بود. آقاي فريدمن که شديداً از آموزش خصوصي در اقتصاد آمريکا دفاع مي کردند، يادآور شدند موفقيت آموزش ايران در گروي آموزش خصوصي است و اظهار اميدواري مي کردند اين نسبت سريعاً افزايش يابد.
فريدمن مدّت کوتاهي را در دانشگاه ويسکانسين و دانشگاه مينه سوتا سپري کرد، سپس به دانشگاه شيکاگو برگشت و به همراه جروج استيگلر، مدرسه اقتصاد شيکاگو را گسترش داد. وي در سال 1946 مشاور اقتصادي بَري گلدواتر، (8) نامزد ناموفق رياست جمهوري آمريکا شد و مدّتي نيز مشاور اقتصادي نيکسون رييس جمهور آمريکا بود. فريدمن طي سال هاي 1970-1967 عضو شوراي نيروي مسلح داوطلب رييس جمهور آمريکا و در سال هاي 1973-1971 عضو شوراي سياست اقتصادي ريگان بود. فريدمن مدارج افتخاري متعدّدي از دانشگاه هاي ايالات متحده آمريکا، ژاپن، اسرائيل و گواتمالا دريافت داشته است. وي هم چنين در سال 1988 نشان آزادي رياست جمهوري و در همان سال نشان ملّي علم را دريافت کرد.
فريدمن مدتي رييس انجمن اقتصاد دانان امريکا، انجمن اقتصاد دانان غرب و عضو انجمن فيلسوفان آمريکا، آکادمي ملي علوم و جامعه مونت پلرين بوده است. فريدمن و همسرش مؤسسه ميلتون و رز فريدمن (9) را تأسيس کردند که هدف از ايجاد آن ارتقاي حق انتخاب والدين نسبت به حضور فرزندانشان در مدارس بود. اين مؤسسه در اينديانا پوليس تأسيس شد و رييس آن گوردن سنت آنجلو بود. آنها خاطرات خود را با عنوان " ميلتون و رزفريدمن: دو فرد خوشبخت " به چاپ رساندند.
فريدمن در 16 نوامبر 2006 در ايالت کاليفرنيا در حالي که آخرين روزهاي خدمت خود را در دانشگاه استانفورد و انستيتو هوور مي گذراند، دار فاني را وداع گفت.
براي استفاده بيشتر از افکار و انديشه هاي ميلتون فريدمن مي توان به برخي از کتاب ها و مقالات وي به شرح زير مراجعه نمود:

A.Book:

1. Essays in Positive Economics, 1953.
2. A Theory of the Consumption Function, 1957.
3. A Program for Monetary Stability, 1959.
4. Capitalism and Freedom, 1962.
5. Inflation: Causes and Consequences, 1963.
6. The Optimum Quantity of Money and Other Esays, 1969.

B. Articles:

1. "Utility Analysis of Choices Involving Risk" with L.Savage, 1948.
2. "The Methodology of Positive Economics" in Friedman, 1953.
3. "Has Government Any Role In Money?" with Anna J.Schwartz, 1986, JME.
4. 'The Case for Free Trade" with Rose Friedman, 1997, Hoover Digest.
5. "George J. Stigler, 1911 - 1991: Biographica Memoir", 1998, at NAS.
6. "A Theoretical Framework for Monetary Analysis", 1970, JPE.
7. "A Monetary Theory of National Income", 1971, JPE.

پي‌نوشت‌ها:

1. Walter Eucken ( 1891-1950 )
2. John Maynard Keynes ( 1883- 1946 )
3. جانب عرضه Supply-side تئوري اقتصادي است که بر اساس آن کاهش شديد ماليات باعث خواهد شد که مردم و شرکت هاي سرمايه گذاري به ميزان سرمايه گذاري خود بيفزايند و موجبات رشد اقتصادي را فراهم آورند. ( جهانخاني، پارسائيان، 1375، ص 254 )
4. John Mynard Keynes ( 1883-1946 )
5. Alfred Marshall ( 1824-1946 )
6. آنا جي. شوارتز Anna J.Schwartz ( متولّد 1915 ) اقتصاددان آمريکايي.
7. Irving Fisher ( 1867-1947 )
8. Barry Morris Goldwater ( 1909-1998 )
9. Rose Friedman ( متولّد 1911 )

منبع مقاله :
قنادان، محمود؛ (1391)، جوايز نوبل اقتصاد، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول