باسلام
خانواده، نخستین و مهمترین منشأ تربیت دینی است. برای روشن شدن نقش خانواده در تربیت دینی لازم است ابتدا ابعاد این موضوع را بررسی کنیم.
- خانواده در تعیین داشته های وراثتی فرزند مؤثر است. بهره هوشی، توانایی های جسمانی و برخی صفات شخصیتی از راه وراثت به فرزندان منتقل می شود. افزون بر اینها، نوع اعمال و رفتار و تغذیه پدر و مادر پیش از انعقاد نطفه کودک و پس از آن، به طور مستقیم بر تربیت دینی کودک تأثیر می گذارد. در دوره شیرخوارگی نیز با وضو یا بی وضو بودن مادر در هنگام شیر دادن تأثیر زیادی در تربیت دینی کودک دارد.
- نوع عکسها و پوسترهایی که بر دیوار خانه نصب می شود، در تربیت کودک مؤثر است. همچنین نوع برنامه های صوتی و تصویری و نیز نوع کتابها و مجلاتی که مورد استفاده والدین و دیگر اعضای خانواده قرار می گیرد، به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بر تربیت دینی کودک تأثیر می گذارد.
- نوع سخنان و گفتگوهایی که در خانواده میان والدین و دیگر اعضا مطرح می شود، لحن سخن گفتن، استفاده از الفاظ احترام آمیز یا زشت بر تربیت دینی کودک تأثیر می گذارد و نگرش او را به دین شکل می دهد. در خانواده ای که کودک پیوسته شاهد آن است که والدین هر کاری را با نام خدا شروع می کنند و پس از انجام هر کاری خدا را شکر می گویند، خود نگرشی مثبت به دین و خدا پیدا می کند، در حالی که در خانواده ای که به جای نام خدا و اهل بیت علیهم السلام سخن از خوانندگان مبتذل و هرزگان و هرزگی است، نگرشی دیگر در کودک به وجود می آید.
- نوع رفتارهایی که در خانواده انجام می شود نیز بر تربیت دینی کودک تأثیر می گذارد. از آنجا که فرزندان به ویژه در سنین خردسالی به شدت از رفتارهای والدین خود تقلید می کنند، نوع رفتار والدین در شکل گیری شخصیت دینی، اخلاقی و اجتماعی کودک بسیار مؤثر است. والدینی که اهل نماز، روزه، دعا، قرآن و توسل به اهل بیت علیهم السلام باشند، فرزندان آنها نیز خود به خود این رفتارها را از آنان می گیرند. به عکس، خانواده هایی که رفتارهای دیگری داشته باشند، کودک همان ها را می آموزد و نگرشها و باورهای متناسب با آنها در جان او رسوخ می کند. بنابراین از آنجا که کودک تا سن جوانی بیشتر اوقات خود را در خانواده می گذراند و از نظر مالی و عاطفی به والدین خود وابسته است، و از آنجا که در سنین کودکی و نوجوانی تربیت پذیری فرزند بیش از دیگر دوره های زندگی است، نقش خانواده در تربیت دینی غیر قابل انکار و بسیار گسترده تر از سایر عوامل است.
خانواده ها به لحاظ تأثیر و توجه به مسائل مذهبی بر سه دسته اند:
1- خانواده های ضد مذهبی
افراد این خانواده، ستیز با مذهب را وظیفه خود می دانند. طبیعی است کودکی که در چنین خانواده ای رشد می کند، تحت تأثیر حرفها و حرکات و اعمال اولیای خود، نه تنها تربیت دینی نمی بیند، بلکه رفته رفته نظریه هایی ضد دین، پیدا می کند. کودک در چنین خانواده ای دچار تعارض و تضاد روحی می شود. برای یک کودک دبستانی مادر و معلم هر دو عزیز و مقدس اند. به همین دلیل کودک پس از کشاکش شکننده، به سوی ریا کاری متمایل می شود.
2- خانوادهای معمولی
این دسته در جامعه اسلامی ما شامل خانوده های بی شماری می شود که دغدغه آموزش و تربیت دینی فرزندان خود را ندارند. بیشتر گرفتار تأمین نان و دنیای فرزندان خویش هستند، تا تأمین دین و پرداختن به آخرت. اینان با آنچه پیرامونشان اتفاق می افتد، موافقند یعنی فرهنگِ انتخاب ندارند. همچنین به برنامه های تربیتی توجهی ندارند. حرکت عمومی جامعه به هر سو باشد، رو به آن سوی می روند. در چنین خانوادهایی هر چند کودک ضد دین پرورش نمی یابد، اما تربیت دینی هم نمی بیند. یعنی در چنین خانواده هایی، کودک عملًا مهمترین منشأ تأثیرگذاری را از دست می دهد.
3- خانواده های مذهبی
خانواده های مذهبی خانواده هایی هستند که میل دارند کودکانشان مذهبی بار بیایند. کودکان در چنین خانواده هایی معمولًا تحت تأثیر فضای عمومی و جو خانواده، دین باور بار می آیند. چنین کودکانی از این نعمت برخوردارند که دیرتر از سایرین، از فطرت الهی دور می شوند. شما و همسرتان افراد مذهبی ای هستید ولی امکان دارد که بستگان شما و یا فضای محل زندگی شما حالت غیر مذهبی و یا حتی مذهب ستیز داشته باشند و به همین خاطر فرزندان شما متاثر از این فضاها شده باشند و شما در مراقب از آنها و محافظت از عقاید آنها کوتاهی کرده باشید و لازم است که با جدیت از این به بعد مراقب رفت و آمدهای آنها باشید و اجازه ندهید با کسانی ارتباط داشته باشند که دین آنها را به خطر بیندازند. البته این مراقب ها باید بدور از افراط و با برنامه باشد.