پرسش :
آيا هيچ ايراني الأصلي بوده که از ياران با وفاي امام حسن مجتبي ـ عليه السلام ـ و يا امام حسين ـ عليه السلام ـ در دوران ايشان بوده باشد؟
پاسخ :
ايران در زمان ظهور اسلام، بسيار وسيع و گسترده بود. تيسفون (مدائن) در نزديکي هاي بغداد فعلي، مرکز آن بودکه آثاری از تاکنون بر جای مانده است ؛ يمن و بحرين تحت نفوذ اين ابرقدرت قرار داشت.[1] بنابراين ابتدا بايد موقعيت جغرافياي تاريخي ايران را به طور خلاصه بدانيد و سپس به پرسش پرسشگر محترم بپردازيم.
با اين مقدمه تصور ما از موقعيت جغرافيايي ايران گذشته موقعيت جغرافيايي ايران فعلي نيست. سلمان فارسي نخستين ايراني است که به دعوت پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ لبيک گفت و از ياران باوفاي اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ نيز محسوب مي شود. بعد از پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ظلم و ستم خلفاي سه گانه در حق غير عرب ها و به خصوص ايراني ها موجب نفرت و کينه آنها نسبت به آنان شد.
با روي کار آمدن اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ و استقرار مقر حکومتي آن بزرگوار در کوفه (که بخشي از ايران قديم بود) و ديدگاه مثبت و بدون تبعيض آن بزرگوار درباره همة ملت ها و از جمله ايرانيان، به طور طبيعي عشق و محبت ايراني ها نسبت به خاندان عصمت و طهارت ريشه دارتر شده با شهادت مظلومانه آن بزرگوار و به خلافت رسيدن امام حسن ـ عليه السلام ـ به طور طبيعي ايرانيان (موالي)[2] جزء ياران آن حضرت شدند، اما متأسفانه منابع تاريخي در اين باره گزارش هاي کمي به ما مي دهند و فقط از محمد بن سيرين به عنوان اصحاب ايراني امام حسن ـ عليه السلام ـ ياد مي کنند.
ابن سيرين، اهل «جرجرايا» شهري از توابع نهروان است. اين شهر ميان واسط و بغداد[3] قرار دارد. پدرش در سال 12هـ . ق هنگام فتح عين التمر (شهرکي نزديکي انبار عراق) به دست خالد بن وليد به اسارت درآمد.[4] از آزادشدگان انس بن مالک، صحابي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است که با پرداخت 20 هزار درهم خود را آزاد ساخت.[5]
ابن سيرين بسيار باتقوا و پرهيزگار و در تعبير خواب شهره روزگار خود بود. گويند خداوند دانش تعبير خواب را به دليل مخالفتش با هواي نفس، به وي ارزاني داشت.[6]
ابن سيرين يکي از محدثان بزرگ است و از امام حسن ـ عليه السلام ـ و ديگر صحابي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ حديث نقل نموده است.[7]
لازم به يادآوري است که تشيع ابن سيرين همانند تشيع افرادي از قبيل ابوذر، مقداد و سلمان نبود. او با اينکه شاهد حوادث عظيمي چون فاجعه کربلا، جنايات حجاج و... بود، از خود واکنش چنداني نشان نداد. با اين وجود وي هميشه برمعاويه و عايشه خرده مي گرفت و از حضرت علي ـ عليه السلام ـ و ساير ائمه ـ عليهم السلام ـ و ابوذر، حجر بن عدي و ديگر صحابي جانبداري مي کرد.[8]
ابن سيرين در روز جمعه نهم ماه شوال 110 هـ . ق در سن 75 سالگي در بصره وفات يافت و در کنار قبر حسن بصري به خاک سپرده شد.[9]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ دائرة المعارف بزرگ اسلامي.
2ـ دايرة المعارف تشيع.
3ـ معارف و معاريف، سيد مصطفي حسيني دشتي.
اما درباره حضور ايرانيان در صحنه کربلا اطلاعات جامع و کاملي وجود ندارد. برخي، حضور ايرانيان را در کربلا چشمگير مي دانند و تعداد آنها را تا 30 نفر ذکر مي کنند که به فرماندهي برويج (پرويز) در شب عاشورا توانستند خود را به امام حسين ـ عليه السلام ـ برسانند.[10]
باقر شريف قرشي مي نويسد:
سپاه امام حسين ـ عليه السلام ـ در کربلا از دو عنصر عرب ها و موالي يا غلامان غير عرب تشکيل شده بود و برخي از موالي، افتخار ايراني بودن را داشتند که نام 12 تن از اين بردگان را در کتاب خود آورده است.[11]
مشهورترين ياران موالي امام حسين ـ عليه السلام ـ در کربلا
1. سالم بن عمرو، وي از شيعيان کوفه بود که در کربلا شهيد شد.
2. سعيد، غلام عمر بن خالد صيداوي که همراه آقايش در عاشورا شهيد شد.
3. سعد بن حرث، وي از مواليان حضرت علي ـ عليه السلام ـ بود.
پس از امام ـ عليه السلام ـ به خدمت امام حسن و امام حسين ـ عليهم السلام ـ درآمد و در روز عاشورا شهيد شد.[12]
4. شبيب: او غلام حرث جابري بود که در حمله نخستين پيش از ظهر عاشورا به شهادت رسيد.
5. واضح ترکي: وي غلامي ترک بود. او را از مواليان حارث سلماني ذکر کرده اند. او در روز عاشورا در آغوش امام به شهادت[13] رسيد.
6. شوزب بن عبدالله، او غلام بني شاکر بود و سرانجام در روز عاشورا شهيد شد. وي احاديث زيادي نيز از علي ـ عليه السلام ـ نقل کرده است.[14]
7. قارب بن عبدالله دوئلي: او از مواليان امام حسين ـ عليه السلام ـ بود و از مدينه همراه آن حضرت به کربلا آمد و سرانجام شهيد شد.[15]
8. نصر بن ابي نيزر: پدر نصر، «ابي نيزر» نام داشت. وي از فرزندان شاهان ايراني و به نقلي از فرزندان نجاشي پادشاه حبشه است. او در کودکي به اسلام گرديد و پس از رحلت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به خدمت اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ شتافت و با امام در نخلستان هاي آن حضرت کار مي کرد. پسر او نصر نيز به ترتيب در خدمت اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ امام حسن و امام حسين ـ عليهم السلام ـ و همراه امام ـ عليه السلام ـ به کربلا آمد و سرانجام شهيد شد.[16]
9. اسلم بن عمرو ترکي: او نيز در کربلا شهيد شد. او از ترکان ديلم، نزديک قزوين بود.[17]
10. جابر بن حجاج کوفي، او از اصحاب امام حسين ـ عليه السلام ـ و از برجستگان رجال شيعه کوفه و از شهداي روز عاشورا است.[18]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- اصحاب ايراني ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ تأليف دکتر سيد حسن قريشي .
پی نوشتها:
[1]. عبدالحسين زرين کوب، تاريخ مردم ايران، ج1، ص19؛ کمبريج، تاريخ ايران، ترجمه حسن انديشه، تهران، اميرکبير، 1373ش، ج4، ص 9 ـ 12.
[2]. بيشتر به ايرانيان اطلاق مي شد؛ چون يا اجداد آنها پس از اسارت، آزاد شده بودند و يا با برخي از قبايل عرب، پيمان حمايت بسته بودند و به تدريج به همه مردم ايران، موالي گفته مي شد. سيد حسن قرشي، اصحاب ايراني ائمه اطهار، ص34.
[3]. معجم البلدان، ج2، ص123.
[4]. ابن قتيبه، المعارف، ص442.
[5]. سفينة البحار، ج4، ص352.
[6]. همان.
[7]. طوسي، امالي، ج1، ص80 و ج2، ص236؛ تهذيب الکمال، ج25، ص345 و 348.
[8]. طبري، تاريخ، ج2، ص4 و 282 و 336.
[9]. طبقات الکبري، ج7، ص206.
[10]. سيد حسن قرشي، اصحاب ايراني ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ ، ص85 به نقل از کتاب امام حسين ـ عليه السلام ـ و ايران، ص198.
[11]. پژواک بردگان در نهضت حسيني، ج6، ص378.
[12]. ابصار العين، ص96.
[13]. سيد مصطفي حسيني دشتي، معارف و معاريف، ج10، ص296؛ ابصار العين، ص144 و 145.
[14]. طوسي، رجال، ص101.
[15]. ابصار العين، ص129 و 130.
[16]. ابصار العين، ص96 و 97.
[17]. وسيلة الدارين، ص100 و تنقيح المقال، ج1، ص125.
[18]. ابصار العين، ص112.
منبع:اندیشه قم
ايران در زمان ظهور اسلام، بسيار وسيع و گسترده بود. تيسفون (مدائن) در نزديکي هاي بغداد فعلي، مرکز آن بودکه آثاری از تاکنون بر جای مانده است ؛ يمن و بحرين تحت نفوذ اين ابرقدرت قرار داشت.[1] بنابراين ابتدا بايد موقعيت جغرافياي تاريخي ايران را به طور خلاصه بدانيد و سپس به پرسش پرسشگر محترم بپردازيم.
با اين مقدمه تصور ما از موقعيت جغرافيايي ايران گذشته موقعيت جغرافيايي ايران فعلي نيست. سلمان فارسي نخستين ايراني است که به دعوت پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ لبيک گفت و از ياران باوفاي اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ نيز محسوب مي شود. بعد از پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ظلم و ستم خلفاي سه گانه در حق غير عرب ها و به خصوص ايراني ها موجب نفرت و کينه آنها نسبت به آنان شد.
با روي کار آمدن اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ و استقرار مقر حکومتي آن بزرگوار در کوفه (که بخشي از ايران قديم بود) و ديدگاه مثبت و بدون تبعيض آن بزرگوار درباره همة ملت ها و از جمله ايرانيان، به طور طبيعي عشق و محبت ايراني ها نسبت به خاندان عصمت و طهارت ريشه دارتر شده با شهادت مظلومانه آن بزرگوار و به خلافت رسيدن امام حسن ـ عليه السلام ـ به طور طبيعي ايرانيان (موالي)[2] جزء ياران آن حضرت شدند، اما متأسفانه منابع تاريخي در اين باره گزارش هاي کمي به ما مي دهند و فقط از محمد بن سيرين به عنوان اصحاب ايراني امام حسن ـ عليه السلام ـ ياد مي کنند.
ابن سيرين، اهل «جرجرايا» شهري از توابع نهروان است. اين شهر ميان واسط و بغداد[3] قرار دارد. پدرش در سال 12هـ . ق هنگام فتح عين التمر (شهرکي نزديکي انبار عراق) به دست خالد بن وليد به اسارت درآمد.[4] از آزادشدگان انس بن مالک، صحابي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است که با پرداخت 20 هزار درهم خود را آزاد ساخت.[5]
ابن سيرين بسيار باتقوا و پرهيزگار و در تعبير خواب شهره روزگار خود بود. گويند خداوند دانش تعبير خواب را به دليل مخالفتش با هواي نفس، به وي ارزاني داشت.[6]
ابن سيرين يکي از محدثان بزرگ است و از امام حسن ـ عليه السلام ـ و ديگر صحابي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ حديث نقل نموده است.[7]
لازم به يادآوري است که تشيع ابن سيرين همانند تشيع افرادي از قبيل ابوذر، مقداد و سلمان نبود. او با اينکه شاهد حوادث عظيمي چون فاجعه کربلا، جنايات حجاج و... بود، از خود واکنش چنداني نشان نداد. با اين وجود وي هميشه برمعاويه و عايشه خرده مي گرفت و از حضرت علي ـ عليه السلام ـ و ساير ائمه ـ عليهم السلام ـ و ابوذر، حجر بن عدي و ديگر صحابي جانبداري مي کرد.[8]
ابن سيرين در روز جمعه نهم ماه شوال 110 هـ . ق در سن 75 سالگي در بصره وفات يافت و در کنار قبر حسن بصري به خاک سپرده شد.[9]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ دائرة المعارف بزرگ اسلامي.
2ـ دايرة المعارف تشيع.
3ـ معارف و معاريف، سيد مصطفي حسيني دشتي.
اما درباره حضور ايرانيان در صحنه کربلا اطلاعات جامع و کاملي وجود ندارد. برخي، حضور ايرانيان را در کربلا چشمگير مي دانند و تعداد آنها را تا 30 نفر ذکر مي کنند که به فرماندهي برويج (پرويز) در شب عاشورا توانستند خود را به امام حسين ـ عليه السلام ـ برسانند.[10]
باقر شريف قرشي مي نويسد:
سپاه امام حسين ـ عليه السلام ـ در کربلا از دو عنصر عرب ها و موالي يا غلامان غير عرب تشکيل شده بود و برخي از موالي، افتخار ايراني بودن را داشتند که نام 12 تن از اين بردگان را در کتاب خود آورده است.[11]
مشهورترين ياران موالي امام حسين ـ عليه السلام ـ در کربلا
1. سالم بن عمرو، وي از شيعيان کوفه بود که در کربلا شهيد شد.
2. سعيد، غلام عمر بن خالد صيداوي که همراه آقايش در عاشورا شهيد شد.
3. سعد بن حرث، وي از مواليان حضرت علي ـ عليه السلام ـ بود.
پس از امام ـ عليه السلام ـ به خدمت امام حسن و امام حسين ـ عليهم السلام ـ درآمد و در روز عاشورا شهيد شد.[12]
4. شبيب: او غلام حرث جابري بود که در حمله نخستين پيش از ظهر عاشورا به شهادت رسيد.
5. واضح ترکي: وي غلامي ترک بود. او را از مواليان حارث سلماني ذکر کرده اند. او در روز عاشورا در آغوش امام به شهادت[13] رسيد.
6. شوزب بن عبدالله، او غلام بني شاکر بود و سرانجام در روز عاشورا شهيد شد. وي احاديث زيادي نيز از علي ـ عليه السلام ـ نقل کرده است.[14]
7. قارب بن عبدالله دوئلي: او از مواليان امام حسين ـ عليه السلام ـ بود و از مدينه همراه آن حضرت به کربلا آمد و سرانجام شهيد شد.[15]
8. نصر بن ابي نيزر: پدر نصر، «ابي نيزر» نام داشت. وي از فرزندان شاهان ايراني و به نقلي از فرزندان نجاشي پادشاه حبشه است. او در کودکي به اسلام گرديد و پس از رحلت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به خدمت اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ شتافت و با امام در نخلستان هاي آن حضرت کار مي کرد. پسر او نصر نيز به ترتيب در خدمت اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ امام حسن و امام حسين ـ عليهم السلام ـ و همراه امام ـ عليه السلام ـ به کربلا آمد و سرانجام شهيد شد.[16]
9. اسلم بن عمرو ترکي: او نيز در کربلا شهيد شد. او از ترکان ديلم، نزديک قزوين بود.[17]
10. جابر بن حجاج کوفي، او از اصحاب امام حسين ـ عليه السلام ـ و از برجستگان رجال شيعه کوفه و از شهداي روز عاشورا است.[18]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- اصحاب ايراني ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ تأليف دکتر سيد حسن قريشي .
پی نوشتها:
[1]. عبدالحسين زرين کوب، تاريخ مردم ايران، ج1، ص19؛ کمبريج، تاريخ ايران، ترجمه حسن انديشه، تهران، اميرکبير، 1373ش، ج4، ص 9 ـ 12.
[2]. بيشتر به ايرانيان اطلاق مي شد؛ چون يا اجداد آنها پس از اسارت، آزاد شده بودند و يا با برخي از قبايل عرب، پيمان حمايت بسته بودند و به تدريج به همه مردم ايران، موالي گفته مي شد. سيد حسن قرشي، اصحاب ايراني ائمه اطهار، ص34.
[3]. معجم البلدان، ج2، ص123.
[4]. ابن قتيبه، المعارف، ص442.
[5]. سفينة البحار، ج4، ص352.
[6]. همان.
[7]. طوسي، امالي، ج1، ص80 و ج2، ص236؛ تهذيب الکمال، ج25، ص345 و 348.
[8]. طبري، تاريخ، ج2، ص4 و 282 و 336.
[9]. طبقات الکبري، ج7، ص206.
[10]. سيد حسن قرشي، اصحاب ايراني ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ ، ص85 به نقل از کتاب امام حسين ـ عليه السلام ـ و ايران، ص198.
[11]. پژواک بردگان در نهضت حسيني، ج6، ص378.
[12]. ابصار العين، ص96.
[13]. سيد مصطفي حسيني دشتي، معارف و معاريف، ج10، ص296؛ ابصار العين، ص144 و 145.
[14]. طوسي، رجال، ص101.
[15]. ابصار العين، ص129 و 130.
[16]. ابصار العين، ص96 و 97.
[17]. وسيلة الدارين، ص100 و تنقيح المقال، ج1، ص125.
[18]. ابصار العين، ص112.
منبع:اندیشه قم
