پرسش :
دختری 15 ساله هستم که بعد از فوت پدرم، با مادر خود زندگی می کنم. بسیار دوست دارم که با مادرم رابطه ای صمیمی داشته باشم ولی خجالت می کشم و آن جور که با اقوام خوب هستم با مادرم نمی توانم صمیمی و راحت باشم. حالا چه کنم دست خودم نیست خواهش می کنم مرا راهنمایی کنید که چگونه با مادرم ارتباطم را صمیمی کنم.
پاسخ :
مؤلفه های ارتباط صمیمی:
1. اعتماد به نفس: به توانایی های خود باور داشته باشید و مطمئن باشید که شما قادر خواهید بود چنین ارتباط دوستانه ای ایجاد کنید.
2 مثبت اندیشی: هرگز نگویید که داشتن ارتباط صمیمی مشکل و خارج از توانم است، بگویید من می توانم چون که اراده کرده ام و می خواهم، من می توانم چون که خدایم پشتیبانم است.
3. بار هیجانی کلمات: ارتباط بر دو قسم است: کلامی و غیر کلامی. در ارتباط کلامی باید یک سری مطالبی را رعایت کنید، از جمله آنها:
الف) ارتباطات کلامی:
- دقت به بار هیجانی کلمات داشته باشید، شروع مکالمه و گفتگو باید جذّاب ، زیبا و عاطفی باشد (مادر خوبم... عزیزم و...).
- پیام خود را با لحن و صدای مناسب ارائه دهید تا اثر کلمات و عبارات بیشتر باشد[1] (همان گونه که با
صمیمی ترین دوست خود گفتگو می کنید).
- از تکلّف در گفتگو بپرهیزید. سعی کنید خواسته خود را به راحتترین و مؤدبانه ترین وجه بیان کنید.
- گفتگو را از مسائل عمومی شروع کنید[2] مثل هوا گرم است و... خیلی زود در مورد مسایل خصوصی و شخصی سؤال نکنید. از او سئوال هایی بپرسید که نیاز به توضیح داشته باشد نه سؤال هایی که به «بله یا نخیر» می توان پاسخ داد.
- از لطیفه و شوخی مناسب استفاده کنید.[3]
- همدلی داشته باشید یعنی از مسائل زندگی که مربوط به اوست صحبت کنید طوری که او احساس کند شما کاملاً از اتفاقات و زحماتی که در اطرافتان رخ می دهد مطلع هستید؛ مثلاً بگویید شما چطوری این همه کار را انجام می دهید. یا از گذشته ایشان و سختی هایی که برای شما کشیده سخن بگویید یا از او بپرسید و از او خواهش کنید که از کودکی شما و گذشتة شما سخن بگوید.
- از زحمات ایشان بدون هیچ خجالتی تقدیر و تمجید کنید که گفته شده که کسی که از مخلوق خدا تشکر نکند از خدا نیز تشکر نمی کند.
- محبت و عشق خود را ابراز کنید؛ بگویید که واقعاً از ته دل دوستت دارم[4] و محبت خودتان را در عمل (کمک، هدیه، دفاع از او و...) نشان دهید که گفته اند: دوصد گفته چون نیم کردار نیست.
- انتقاد خود را مستقیم بیان نکنید؛ اگر می بینید که او خطایی دارد آرام باشید، جملات ابتدایی را حساب شده به کار ببرید، طوری که او احساس کند مدافع شخصیت و حریم او هستید، بعد انتقاد خود را غیرمستقیم و در قالب سؤال بیان کنید به گونه ای که انگار دارید از او کمک می خواهید تا مطلب را برای شما روشن کند.
- تقاضای خود را پنهان نکنید، آن را با شیرین زبانی و مؤدبانه بیان کنید. او را با مادران دیگران مقایسه منفی نکنید.
ب) ارتباط غیر کلامی:
ارتباطات غیرکلامی با استفاده از نمادهای زبان، حالات بدنی، چهره ای و رفتاری، و نحوه نگاه امکان پذیر است. در این نوع ارتباطات به موارد زیر توجه کنید.
- بدانید که ارتباط غیرکلامی 75% از ارتباطات را رقم می زند.[5] پس حساب ویژه ای برای آن باز کنیدو بدانید که سکوت شما، چهرة شما، حالت ژست و رفتار شما در قالب پیام محبت آمیز، انتقاد آمیز، مخالفت آمیز و یا... منتقل می شود و در انتخاب این ارتباطات دقت کافی را اعمال کنید.
- از روی عشق به او نگاه کنید؛ چرا که پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ فرمودند: نگاه به والدین از روی محبت عبادت است.
نَظَرُ الولد الی والدَیه حُبّاً لهما عبادةٌ.[6] یعنی «نگاه کردن فرزند به والدین از روی محبت به آنها، عبادت است.»
- هنر گوش دادن یکی از مؤلفه های اثربخش در ارتباط صمیمی است. افرادی که با دقت به کلمات طرف مقابل گوش می کنند، محبوب آنها واقع می شوند. سعی کنید هنگام گوش دادن، با کلماتی او را تشویق کنید که بیشتر بگوئید و یا توضیح بیشتری بدهید. به این نوع گوش دادن، گوش دادن انعکاسی (reflectire-listening) می گویند که نشان می دهد که شما به صحبت های او توجه دارید، او را درک می کنید و موجب تشویق او برای صحبت بیشتر می شوید، امام علی ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: «عَوِّد اُذنک حُسْنَ الاستماع؛ گوشت را در نکات مثبت به خوب گوش دادن عادت بده»[7].
- هدیه دادن، دل ها را به هم نزدیک می کند. سعی کنید روز مادر یا... هدیه ای اگر چه کم قیمت باشد به ایشان تقدیم کنید، قیمت هدیه برای مادر مهم نیست او در آینه این امر، محبوبیت خودش را نزد شما متوجه می شود. به او احسان کنید که با احسان و نیکی می توان بر قلب ها حکومت کرد (امام علی ـ علیه السّلام ـفرمودند: بالاحسان تملک القلوب)[8].
- ارتباط چشمی خود را با او حفظ کنید (طولانی نباشد، خیره نشوید).
- لبخند و تبسم را از یاد نبرید؛ چرا که امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: خوش رویی دام محبت است.
- در کارهای خانه به او کمک کنید، توجه داشته باشید که او پس از پدرتان دوبار سنگین (نقش پدری و مادری) را به عهده دارد.
- او را نوازش کنید (سر او را شانه بزنید و...) دست و صورت او را ببوسید.
4. با اعتماد به نفس بر کم رویی خود غلبه کنید: به یاد داشته باشید که:
4-1. کم رویی یک معلولیت اجتماعی است.
4-2. فرد کم رو از حق خود باز می ماند (ضررهای مادی و معنوی) امام علی ـ علیه السّلام ـفرمودند : قرن الحیاء بالحرمان[9]. یعنی «حیاء و کم رویی قرین با محرومیت (از حق و...) است.»
4-3. کم رویی با تمرین و توجه به توانایی های خود قابل حل است.
4-4. توجه داشته باشید که کم رویی با حیای ممدوح و مثبت فرق دارد.
4-5. نقاط ضعف و قوت خودت را بپذیرید و سعی کنید با تکیه بر تجربه مادر، مشورت با متخصص، مطالعه وتوانایی های خود، نقاط ضعف خود را برطرف کنیید.
4-6. سختی ها؛ شکست ها را گامی برای موفقیت بعدی حساب کنید خودت را به گذشته و تلخی هایش گره نزنید از گذشته تنها کوله باری از تجربه و عبرت برگیرید.
4-7. مهارت های اجتماعی خود را تقویت کنید (از منشی شمارة تلفن ساعات کار را بپرسید، زنگ بزنید 118 شماره تلفن فلان مرکز را بپرسید، قسمتی از درس را که متوجه نشده اید با صدای حاکی از اعتماد به نفس از معلمتان بپرسید و...)
5. معدن برکت: نزد دیگران ابراز کنید که او مادرت است و او را دوست دارید، خدای ناخواسته از اینکه با او هستی و او احیاناً افکار قدیمی دارد ناراحت نشوید، بدان کسی که نزدیک ترین شخص خود را تحمل نکند به سیادت و بزرگی نمی رسد (امام علی ـ علیه السّلام ـفرمودند : لا یسُوْدُ مَن لا یحْتَملُ اخوانَه) آری صبوری رمز محبوبیت است. به ایشان اعلام کنید که هر چه برکت نصیب ما می شود بخاطر آبروی شما در درگاه خداوند است و بگوییدکه پیامبر فرمودند: «البرکةُ مع أکابرِکمْ»؛ یعنی «برکت با بزرگسالان شماست»[10].
6. معصوم نیست: بخاطر داشته باشید مادر شما نیز یک انسان است او هم دارای صفات برجسته و نیک است و هم دارای نقاط ضعف. اگر نقاط ضعف او در خصوص کار شما آشکار شود، بهتر است این امر را با واقع بینی خود در نظر بگیرید و این نقص را طبیعی بدانید، بگوئید این نقص در قبال خصلت های برجسته او، محبت بی آلایش او،سختی هایی که بخاطر من کشیده و می کشد بسیار بسیار ناچیز است. پس سعی کنید مادرتان را همان گونه که هست با همان صفاتش بپذیرید.[11]
7. دلسوز: هیچ کس نمی تواند ادعا کند از مادر شما دلسوزتر است. صمیمی ترین دوست شما هنگام امتحان و مشقتی که شما به او می دهید کم می آورد و کنار می کشد. تجربه نشان داده که تنها مادر است که تلخ ترین وسخت ترین مشکلات را تنها به عشق ما تحمل می کند. پس باید با کمال میل از راهنمایی و اندرزها و دلسوزی هایش که حاصل سالها تجربه است استقبال کنیم و از برخوردهایی که احیاناً از روی تندی و... است چشم پوشی کنیم و قسمت زیادی از این تندی ها را بخاطر سختی کارشان، فشار زندگی، مسئولیت ها، و... دانسته و به آنها حق دهیم. «امام علی ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: از هر چیزی جدیدش را انتخاب کن ولی از دوستان قدیمی ترین و مطمئن ترین آنها را برگزین و چه کسی از مادر مهربان ترین و دوست صمیمی و قدیمی تر. (اِخْتَر من کل شیء جدیدَه و من الاخوان اقدمهم)»[12].
8. دوران پیری: قرآن شریف وقتی از احترام پدر و مادر سخن می گوید به این نکته توجه دارد که دوران پیری معمولاً با بیماری ها و گرفتاری هایی همراه است و از فرزندان می خواهد که با کمال صبر و حوصله از آنها مراقبت کنید، مبادا که آنها گمان کنند فرزندانشان از آنها خسته شده اند.[13]
9. دوستان واقعی: در روایت داریم که دوستان خودتان را در سفر امتحان کنید ببینید آیا واقعاً از صمیم دل با شما دوست هستند یا صرفاً ادعا می کنند (ادعا نباشد، در عمل باید دیده شود) شاید بخاطر این باشد که در سفر، مدت زمان زیادتری با آنها هستیم، حوصله و تحمل آنها را بهتر می بینیم و دیگر اینکه به طور حتم ما نیازهایی در این مدت خواهیم داشت و از آنها طلب کمک می کنیم، آن وقت مشخص می شود که آنها واقعاً دوست اند یا نه. ممکن است ما در مدت کمی که با اطرافیان هستیم احساس کنیم آنها با ما خوب و صمیمی هستند، بگو و بخند دارند ولی این لحظه های اندک اگر چه محبت آنها را نشان می دهد ولی هرگز در مقابل محبت مادر که امتحان خودش را پس داده نمی تواند قرار بگیرد.
10. اقتضای سن: گاهی انسان بخاطر اینکه طرف مقابلش با او تفاوت سنی زیادی دارد حس می کند که ارتباط خوبی با هم ندارند که در این صورت کوچکتر باید با در نظر گرفتن سن آنها، از آنها انتظار داشته باشد. گاهی مواقع بزرگ ترها بخاطر اینکه از تحولات جدید خبر ندارند انتظار دارند فرزندشان مثل همانها فکر کند و مثل همان ها عمل کند، متوجه نیست که دورة جدید، افکار و اعمال شرعی و عرفی خودش را دارد این جا باید به سبک غیر مستقیم و هنرمندانه به بزرگترها آموزش داد و آنها را متوجه اشتباهشان کرد.
11. ویژگی های شخصیتی: روان شناسان افراد را به دو گروه درون گرا و برون گرا تقسیم می کنند که هر کدام ویژگی های شخصیتی خاص خود را دارند.
افراد درون گرا چنین اند: خونسرد، خوددار، آرام، احساسات و افکار خود را ابراز نمی کنند، غم های خود را در دل نگه می دارند، در پی سلامت و امنیت هستند، در معاشرت ها محدوداند، قبل از هر کاری جوانب آن را با تأمل بررسی می کنند، برای ایشان معمولاً مشکل است بتوانند موضوعاتی را برای گفتگو با دیگران پیدا کنند و....
افراد برون گرا زود احساسات خود را بروز می دهند (غم و شادی و...) فعال و پر انرژی اند، زود با دیگران دوست
و صمیمی می شوند، کمتر به عواقب کارها توجه و تأمل می کنند و صبر کمتری دارند.[14]
گاهی والدین، خود دچار کم رویی هستند. آنها به خاطر این صفت که به شکل عادت در آنها درآمده است، نمی توانند احساسات خود را ابراز کنند. (البته این صفت به بچه ها نیز سرایت می کند) که ما می توانیم با مطالعه در زمینة غلبه بر کم رویی و تقویت اعتماد به نفس و آموزش به آنها (به شکل غیرمستقیم) این صفت را بر طرف سازیم.
حال با توجه به این دو نکته باید بگویم که گاهی خشک و سرد بودن در روابط اجتماعی بخاطر برخی از خصلت های شخصیتی افراد است کما اینکه گرم و صمیمی بودن و شاد بودن نیز از خصلت های برخی افراد است. ما نباید سردی همه افراد در روابط را عمدی فرض کنیم چه بسا این سردی به خاطر مشکلات ذهنی و فکری، درون گرایی شدید، خجالتی بودن و یا فکر اشتباه (مثلاً احساس کند که طور دیگری غیر از این نمی توان فرزند را تربیت کرد و...) باشد که می توانیم با برنامه ریزی آن ها را به شکل معتدل و هنجار درآوریم.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. گوردون، تامس، فرهنگ تفاهم در ارتباط والدین فرزندان، ترجمة: پریچهر فرجادی، آیین تفاهم، 1384.
2. ملک‌محمودی الیگودرزی، امیر، هنر رفتار با والدین: چگونه با پدر و مادر خود رفتار کنیم؟، قم: مشعل هدایت، 1392.
3. اسکندری فر، سمیه، جایگاه پدر و مادر در اسلام: بررسی پدیدة نیکی به والدین و نافرمانی آنها در پرتو آیات و احادیث، تربت جام: شیخ الاسلام احمد جام، 1388.
4. افروز، غلامعلی، روان شناسی کمرویی و روشهای درمان، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1385.
5. محدثی، جواد، اخلاق معاشرت، قم: بوستان کتاب قم، 1390.
6. تریسی، برایان و آردن، ران، جادوی جذابیت: چطور دیگران را در هر موقعیتی تحت تاثیر قرار دهیم، ترجمة: حسین سلیمانی، تهران: راشین، 1389.
7. استوری، ریچارد، مهارت های زندگی: مهارت های تاثیرگذاری بر دیگران، ترجمة: علی دنیادیده، تهران: اندیشه آریا (وابسته به موسسه پژواک اندیشه آریا)، 1390.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. گیل لیندن فیلد، اعتماد به نفس برتر، ترجمه حمید و نگار اصغری، تهران، جوانه رشد، 1382، ص 121ـ118.
[2]. همان.
[3]. همان.
[4]. میزان الحکمه، باب (اخ).
[5]. اعتماد به نفس برتر، ص 121.
[6]. الحکم الزاهره، ترجمه علیرضا صابری یزدی، سازمان تبلیغات اسلامی، 1372، ص 447.
[7]. همان، ص 80.
[8]. همان، ص 16.
[9]. میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، باب حیاء.
[10]. الحکم الزاهره، ص 402، به نقل از الکافی.
[11]. فرهادیان، رضا، آنچه یک جوان باید بداند، قم، بوستان کتاب، 1381، ص 57 (اقتباس).
[12]. میزان الحکممه (الاخ)، 226.
[13]. اخلاق اسلامی، ج 3، ص 58.
[14]. تقدمی، محمد رضا، چگونه دیگران را روان شناسی کنیم، مشهد، مؤسسه انتشارات کتابدرمانی، 1379، ص 46 و 45 (اقتباس).
منبع: اندیشه قم
مؤلفه های ارتباط صمیمی:
1. اعتماد به نفس: به توانایی های خود باور داشته باشید و مطمئن باشید که شما قادر خواهید بود چنین ارتباط دوستانه ای ایجاد کنید.
2 مثبت اندیشی: هرگز نگویید که داشتن ارتباط صمیمی مشکل و خارج از توانم است، بگویید من می توانم چون که اراده کرده ام و می خواهم، من می توانم چون که خدایم پشتیبانم است.
3. بار هیجانی کلمات: ارتباط بر دو قسم است: کلامی و غیر کلامی. در ارتباط کلامی باید یک سری مطالبی را رعایت کنید، از جمله آنها:
الف) ارتباطات کلامی:
- دقت به بار هیجانی کلمات داشته باشید، شروع مکالمه و گفتگو باید جذّاب ، زیبا و عاطفی باشد (مادر خوبم... عزیزم و...).
- پیام خود را با لحن و صدای مناسب ارائه دهید تا اثر کلمات و عبارات بیشتر باشد[1] (همان گونه که با
صمیمی ترین دوست خود گفتگو می کنید).
- از تکلّف در گفتگو بپرهیزید. سعی کنید خواسته خود را به راحتترین و مؤدبانه ترین وجه بیان کنید.
- گفتگو را از مسائل عمومی شروع کنید[2] مثل هوا گرم است و... خیلی زود در مورد مسایل خصوصی و شخصی سؤال نکنید. از او سئوال هایی بپرسید که نیاز به توضیح داشته باشد نه سؤال هایی که به «بله یا نخیر» می توان پاسخ داد.
- از لطیفه و شوخی مناسب استفاده کنید.[3]
- همدلی داشته باشید یعنی از مسائل زندگی که مربوط به اوست صحبت کنید طوری که او احساس کند شما کاملاً از اتفاقات و زحماتی که در اطرافتان رخ می دهد مطلع هستید؛ مثلاً بگویید شما چطوری این همه کار را انجام می دهید. یا از گذشته ایشان و سختی هایی که برای شما کشیده سخن بگویید یا از او بپرسید و از او خواهش کنید که از کودکی شما و گذشتة شما سخن بگوید.
- از زحمات ایشان بدون هیچ خجالتی تقدیر و تمجید کنید که گفته شده که کسی که از مخلوق خدا تشکر نکند از خدا نیز تشکر نمی کند.
- محبت و عشق خود را ابراز کنید؛ بگویید که واقعاً از ته دل دوستت دارم[4] و محبت خودتان را در عمل (کمک، هدیه، دفاع از او و...) نشان دهید که گفته اند: دوصد گفته چون نیم کردار نیست.
- انتقاد خود را مستقیم بیان نکنید؛ اگر می بینید که او خطایی دارد آرام باشید، جملات ابتدایی را حساب شده به کار ببرید، طوری که او احساس کند مدافع شخصیت و حریم او هستید، بعد انتقاد خود را غیرمستقیم و در قالب سؤال بیان کنید به گونه ای که انگار دارید از او کمک می خواهید تا مطلب را برای شما روشن کند.
- تقاضای خود را پنهان نکنید، آن را با شیرین زبانی و مؤدبانه بیان کنید. او را با مادران دیگران مقایسه منفی نکنید.
ب) ارتباط غیر کلامی:
ارتباطات غیرکلامی با استفاده از نمادهای زبان، حالات بدنی، چهره ای و رفتاری، و نحوه نگاه امکان پذیر است. در این نوع ارتباطات به موارد زیر توجه کنید.
- بدانید که ارتباط غیرکلامی 75% از ارتباطات را رقم می زند.[5] پس حساب ویژه ای برای آن باز کنیدو بدانید که سکوت شما، چهرة شما، حالت ژست و رفتار شما در قالب پیام محبت آمیز، انتقاد آمیز، مخالفت آمیز و یا... منتقل می شود و در انتخاب این ارتباطات دقت کافی را اعمال کنید.
- از روی عشق به او نگاه کنید؛ چرا که پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ فرمودند: نگاه به والدین از روی محبت عبادت است.
نَظَرُ الولد الی والدَیه حُبّاً لهما عبادةٌ.[6] یعنی «نگاه کردن فرزند به والدین از روی محبت به آنها، عبادت است.»
- هنر گوش دادن یکی از مؤلفه های اثربخش در ارتباط صمیمی است. افرادی که با دقت به کلمات طرف مقابل گوش می کنند، محبوب آنها واقع می شوند. سعی کنید هنگام گوش دادن، با کلماتی او را تشویق کنید که بیشتر بگوئید و یا توضیح بیشتری بدهید. به این نوع گوش دادن، گوش دادن انعکاسی (reflectire-listening) می گویند که نشان می دهد که شما به صحبت های او توجه دارید، او را درک می کنید و موجب تشویق او برای صحبت بیشتر می شوید، امام علی ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: «عَوِّد اُذنک حُسْنَ الاستماع؛ گوشت را در نکات مثبت به خوب گوش دادن عادت بده»[7].
- هدیه دادن، دل ها را به هم نزدیک می کند. سعی کنید روز مادر یا... هدیه ای اگر چه کم قیمت باشد به ایشان تقدیم کنید، قیمت هدیه برای مادر مهم نیست او در آینه این امر، محبوبیت خودش را نزد شما متوجه می شود. به او احسان کنید که با احسان و نیکی می توان بر قلب ها حکومت کرد (امام علی ـ علیه السّلام ـفرمودند: بالاحسان تملک القلوب)[8].
- ارتباط چشمی خود را با او حفظ کنید (طولانی نباشد، خیره نشوید).
- لبخند و تبسم را از یاد نبرید؛ چرا که امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: خوش رویی دام محبت است.
- در کارهای خانه به او کمک کنید، توجه داشته باشید که او پس از پدرتان دوبار سنگین (نقش پدری و مادری) را به عهده دارد.
- او را نوازش کنید (سر او را شانه بزنید و...) دست و صورت او را ببوسید.
4. با اعتماد به نفس بر کم رویی خود غلبه کنید: به یاد داشته باشید که:
4-1. کم رویی یک معلولیت اجتماعی است.
4-2. فرد کم رو از حق خود باز می ماند (ضررهای مادی و معنوی) امام علی ـ علیه السّلام ـفرمودند : قرن الحیاء بالحرمان[9]. یعنی «حیاء و کم رویی قرین با محرومیت (از حق و...) است.»
4-3. کم رویی با تمرین و توجه به توانایی های خود قابل حل است.
4-4. توجه داشته باشید که کم رویی با حیای ممدوح و مثبت فرق دارد.
4-5. نقاط ضعف و قوت خودت را بپذیرید و سعی کنید با تکیه بر تجربه مادر، مشورت با متخصص، مطالعه وتوانایی های خود، نقاط ضعف خود را برطرف کنیید.
4-6. سختی ها؛ شکست ها را گامی برای موفقیت بعدی حساب کنید خودت را به گذشته و تلخی هایش گره نزنید از گذشته تنها کوله باری از تجربه و عبرت برگیرید.
4-7. مهارت های اجتماعی خود را تقویت کنید (از منشی شمارة تلفن ساعات کار را بپرسید، زنگ بزنید 118 شماره تلفن فلان مرکز را بپرسید، قسمتی از درس را که متوجه نشده اید با صدای حاکی از اعتماد به نفس از معلمتان بپرسید و...)
5. معدن برکت: نزد دیگران ابراز کنید که او مادرت است و او را دوست دارید، خدای ناخواسته از اینکه با او هستی و او احیاناً افکار قدیمی دارد ناراحت نشوید، بدان کسی که نزدیک ترین شخص خود را تحمل نکند به سیادت و بزرگی نمی رسد (امام علی ـ علیه السّلام ـفرمودند : لا یسُوْدُ مَن لا یحْتَملُ اخوانَه) آری صبوری رمز محبوبیت است. به ایشان اعلام کنید که هر چه برکت نصیب ما می شود بخاطر آبروی شما در درگاه خداوند است و بگوییدکه پیامبر فرمودند: «البرکةُ مع أکابرِکمْ»؛ یعنی «برکت با بزرگسالان شماست»[10].
6. معصوم نیست: بخاطر داشته باشید مادر شما نیز یک انسان است او هم دارای صفات برجسته و نیک است و هم دارای نقاط ضعف. اگر نقاط ضعف او در خصوص کار شما آشکار شود، بهتر است این امر را با واقع بینی خود در نظر بگیرید و این نقص را طبیعی بدانید، بگوئید این نقص در قبال خصلت های برجسته او، محبت بی آلایش او،سختی هایی که بخاطر من کشیده و می کشد بسیار بسیار ناچیز است. پس سعی کنید مادرتان را همان گونه که هست با همان صفاتش بپذیرید.[11]
7. دلسوز: هیچ کس نمی تواند ادعا کند از مادر شما دلسوزتر است. صمیمی ترین دوست شما هنگام امتحان و مشقتی که شما به او می دهید کم می آورد و کنار می کشد. تجربه نشان داده که تنها مادر است که تلخ ترین وسخت ترین مشکلات را تنها به عشق ما تحمل می کند. پس باید با کمال میل از راهنمایی و اندرزها و دلسوزی هایش که حاصل سالها تجربه است استقبال کنیم و از برخوردهایی که احیاناً از روی تندی و... است چشم پوشی کنیم و قسمت زیادی از این تندی ها را بخاطر سختی کارشان، فشار زندگی، مسئولیت ها، و... دانسته و به آنها حق دهیم. «امام علی ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: از هر چیزی جدیدش را انتخاب کن ولی از دوستان قدیمی ترین و مطمئن ترین آنها را برگزین و چه کسی از مادر مهربان ترین و دوست صمیمی و قدیمی تر. (اِخْتَر من کل شیء جدیدَه و من الاخوان اقدمهم)»[12].
8. دوران پیری: قرآن شریف وقتی از احترام پدر و مادر سخن می گوید به این نکته توجه دارد که دوران پیری معمولاً با بیماری ها و گرفتاری هایی همراه است و از فرزندان می خواهد که با کمال صبر و حوصله از آنها مراقبت کنید، مبادا که آنها گمان کنند فرزندانشان از آنها خسته شده اند.[13]
9. دوستان واقعی: در روایت داریم که دوستان خودتان را در سفر امتحان کنید ببینید آیا واقعاً از صمیم دل با شما دوست هستند یا صرفاً ادعا می کنند (ادعا نباشد، در عمل باید دیده شود) شاید بخاطر این باشد که در سفر، مدت زمان زیادتری با آنها هستیم، حوصله و تحمل آنها را بهتر می بینیم و دیگر اینکه به طور حتم ما نیازهایی در این مدت خواهیم داشت و از آنها طلب کمک می کنیم، آن وقت مشخص می شود که آنها واقعاً دوست اند یا نه. ممکن است ما در مدت کمی که با اطرافیان هستیم احساس کنیم آنها با ما خوب و صمیمی هستند، بگو و بخند دارند ولی این لحظه های اندک اگر چه محبت آنها را نشان می دهد ولی هرگز در مقابل محبت مادر که امتحان خودش را پس داده نمی تواند قرار بگیرد.
10. اقتضای سن: گاهی انسان بخاطر اینکه طرف مقابلش با او تفاوت سنی زیادی دارد حس می کند که ارتباط خوبی با هم ندارند که در این صورت کوچکتر باید با در نظر گرفتن سن آنها، از آنها انتظار داشته باشد. گاهی مواقع بزرگ ترها بخاطر اینکه از تحولات جدید خبر ندارند انتظار دارند فرزندشان مثل همانها فکر کند و مثل همان ها عمل کند، متوجه نیست که دورة جدید، افکار و اعمال شرعی و عرفی خودش را دارد این جا باید به سبک غیر مستقیم و هنرمندانه به بزرگترها آموزش داد و آنها را متوجه اشتباهشان کرد.
11. ویژگی های شخصیتی: روان شناسان افراد را به دو گروه درون گرا و برون گرا تقسیم می کنند که هر کدام ویژگی های شخصیتی خاص خود را دارند.
افراد درون گرا چنین اند: خونسرد، خوددار، آرام، احساسات و افکار خود را ابراز نمی کنند، غم های خود را در دل نگه می دارند، در پی سلامت و امنیت هستند، در معاشرت ها محدوداند، قبل از هر کاری جوانب آن را با تأمل بررسی می کنند، برای ایشان معمولاً مشکل است بتوانند موضوعاتی را برای گفتگو با دیگران پیدا کنند و....
افراد برون گرا زود احساسات خود را بروز می دهند (غم و شادی و...) فعال و پر انرژی اند، زود با دیگران دوست
و صمیمی می شوند، کمتر به عواقب کارها توجه و تأمل می کنند و صبر کمتری دارند.[14]
گاهی والدین، خود دچار کم رویی هستند. آنها به خاطر این صفت که به شکل عادت در آنها درآمده است، نمی توانند احساسات خود را ابراز کنند. (البته این صفت به بچه ها نیز سرایت می کند) که ما می توانیم با مطالعه در زمینة غلبه بر کم رویی و تقویت اعتماد به نفس و آموزش به آنها (به شکل غیرمستقیم) این صفت را بر طرف سازیم.
حال با توجه به این دو نکته باید بگویم که گاهی خشک و سرد بودن در روابط اجتماعی بخاطر برخی از خصلت های شخصیتی افراد است کما اینکه گرم و صمیمی بودن و شاد بودن نیز از خصلت های برخی افراد است. ما نباید سردی همه افراد در روابط را عمدی فرض کنیم چه بسا این سردی به خاطر مشکلات ذهنی و فکری، درون گرایی شدید، خجالتی بودن و یا فکر اشتباه (مثلاً احساس کند که طور دیگری غیر از این نمی توان فرزند را تربیت کرد و...) باشد که می توانیم با برنامه ریزی آن ها را به شکل معتدل و هنجار درآوریم.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. گوردون، تامس، فرهنگ تفاهم در ارتباط والدین فرزندان، ترجمة: پریچهر فرجادی، آیین تفاهم، 1384.
2. ملک‌محمودی الیگودرزی، امیر، هنر رفتار با والدین: چگونه با پدر و مادر خود رفتار کنیم؟، قم: مشعل هدایت، 1392.
3. اسکندری فر، سمیه، جایگاه پدر و مادر در اسلام: بررسی پدیدة نیکی به والدین و نافرمانی آنها در پرتو آیات و احادیث، تربت جام: شیخ الاسلام احمد جام، 1388.
4. افروز، غلامعلی، روان شناسی کمرویی و روشهای درمان، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1385.
5. محدثی، جواد، اخلاق معاشرت، قم: بوستان کتاب قم، 1390.
6. تریسی، برایان و آردن، ران، جادوی جذابیت: چطور دیگران را در هر موقعیتی تحت تاثیر قرار دهیم، ترجمة: حسین سلیمانی، تهران: راشین، 1389.
7. استوری، ریچارد، مهارت های زندگی: مهارت های تاثیرگذاری بر دیگران، ترجمة: علی دنیادیده، تهران: اندیشه آریا (وابسته به موسسه پژواک اندیشه آریا)، 1390.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. گیل لیندن فیلد، اعتماد به نفس برتر، ترجمه حمید و نگار اصغری، تهران، جوانه رشد، 1382، ص 121ـ118.
[2]. همان.
[3]. همان.
[4]. میزان الحکمه، باب (اخ).
[5]. اعتماد به نفس برتر، ص 121.
[6]. الحکم الزاهره، ترجمه علیرضا صابری یزدی، سازمان تبلیغات اسلامی، 1372، ص 447.
[7]. همان، ص 80.
[8]. همان، ص 16.
[9]. میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، باب حیاء.
[10]. الحکم الزاهره، ص 402، به نقل از الکافی.
[11]. فرهادیان، رضا، آنچه یک جوان باید بداند، قم، بوستان کتاب، 1381، ص 57 (اقتباس).
[12]. میزان الحکممه (الاخ)، 226.
[13]. اخلاق اسلامی، ج 3، ص 58.
[14]. تقدمی، محمد رضا، چگونه دیگران را روان شناسی کنیم، مشهد، مؤسسه انتشارات کتابدرمانی، 1379، ص 46 و 45 (اقتباس).
منبع: اندیشه قم
