شعر عاشورایی عربی در قرن 10 تا 13 هجرى

پرسش :

شعر عاشورایی عربی در قرن دهم تا پایان قرن سیزدهم هجرى را چگونه می‌توان ارزیابی کرد؟

پاسخ :
در این دوره، بیش از یکصد و هشتاد سُراینده،[۱] درباره عاشورا شعر سروده اند؛ لیکن شاعران پُرآوازه در میان آنان، اندک‌اند. از جمله این شاعران مى‌توان به کسانى چون سیدِ بحر العلوم (سید محمّد مهدى طباطبایى بروجردى) و سید حیدر حِلّى اشاره کرد. با توجّه به اندک بودن شاعران بلندآوازه در این دوره، فنون و ظرافت‌هاى شعرى در سروده‌هاى این دوره، اندک است. برخى از شعراى این دوره، فقیهان و عالمان بزرگ دینى‌اند که براى تقرّب جستن به اهل بیت علیهم السلام شعر سروده‌اند و تقلید و تشابه در اشعار این دوره، بسیار دیده مى‌شود.

ویژگى‌هاى شعرى این دوره، علاوه بر رثا و ذکر مصائب، عبارت اند از:

۱. مَقتَل سُرایى
در این دوره، مقتل خوانى، رواج یافته است و شاعران، بخشى از همّت خویش را صرف به نظم در آوردن صحنه‌هاى کارزار و روایات تاریخى کرده‌اند.

۲. ناامیدى
ناامیدى، در بسیارى از اشعار این دوره، احساس مى‌شود، چنان که تنها روزنه امید، ظهور مهدى موعود علیه السلام دانسته شده است. شیخ یوسف بحرانى، در این باره سروده است:
امام زمان، چه وقت در میان مردم، ظهور مى کند
تا شریعت را پس از مردنش زنده کند؟[۲]

۳ . توجّه به شهر کربلا و مقایسه آن با اماکن مقدّس دیگر شیخ عبد اللّه شَبْراوى (م ۱۰۹۱ ـ ۱۱۷۲ق)، چنین مى‌سراید:
بارگاه والاى تو، کعبه ما شد
پیرامونش مى چرخیم و آن را استلام مى‌کنیم.[۳]

پی‌نوشت‌ها:
[۱] ر.ک: أدب الطفّ: ج ۵ ـ ۷.
[۲] أدب الطفّ: ج ۶ ص ۱۴:
فَمَتى إمامُ العَصرِ یَظهَرُ فِی الوَرى
یُحیی الشَّریعَةَ بَعدَ طولِ مَماتِها؟
[۳] أدب الطفّ: ج ۵ ص ۲۶۷:
مَشهَدُکَ السّامِی غَداً کَعبَةُ
لَنا طَوافٌ حَولَهُ وَ استِلامُ.

منبع: دانشنامه امام حسین (علیه السلام)، ج ۱۰، صص 201-186