زیارت امام حسین (علیه السلام) با پای پیاده
پرسش :
آیا پیاده روی برای زیارت امام حسین (علیه السلام) مستند دینی دارد؟!
پاسخ :
پاسخ اجمالی
در منابع حدیثی امامیه روایات فراوانی وجود دارد که زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده را تایید و بدان ترغیب نموده است. بر اساس دسته ای از روایات، هر قدمی که در مسیر زیارت امام حسین علیه السلام برداشته می شود دارای اجر و پاداش است. عنوان «قدم برداشتن» نیز مصداق واضحی برای سفر پیاده است.
تعدادی دیگر از این روایات به طور صریح از این موضوع یاد نمودند. این روایات با عباراتی مانند: مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَینِ علیه السلام مَاشِیاً، به چشم می خورند. واژه « مَاشِیاً » صراحت در تاکید بر این امر دارد.
مجموع این روایات مستند قابل قبولی برای جنبه شرعی زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده در ایامی مانند اربعین حسینی است.
برخی از روایات نیز به ذکر پیاده روی در حالت خاص برای امام حسین علیه السلام می پردازد و یا پیاده روی برای زیارت دیگر معصومان علیهم السلام را ترغیب می نماید.
همچنین جنبه های دیگری از جمله احیای امر اهل بیت و... نیز می‌تواند در جنبه شرعی این پیاده روی دخیل باشد ؛ زیرا زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده، مصداق بارز إحیاء امر اهل بیت علیهم السلام است که در احادیث ائمه علیهم السلام بر آن تاکید شده است.
پاسخ تفصیلی
مشروح پاسخ از پرسش فوق را با استناد به سه محور ذیل ارائه می کنیم.
مستند اول: روایات
مستند اول پیرامون مشروعیت زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده، احادیث اهل بیت علیهم السلام است. مجموع این روایات، همانطور که خواهید دید، حجم گستردهای دارد، به همین دلیل این مجموعه می‌تواند مستند قابل قبولی برای مشروعیت این امر به شمار رود.
در ادامه مشروح این گزارش ها از منابع حدیثی امامیه تقدیم می گردد:
دسته یکم: پاداش برای هر قدم در زیارت سید الشهدا علیه السلام
دسته نخست روایاتی است که ثواب هر قدم پیاده برای زیارت حضرت امام حسین علیه السلام را بیان می‌کند؛ بر اساس این دسته از روایات، هر قدمی که در مسیر زیارت امام حسین علیه السلام برداشته می شود دارای اجر و پاداش است. باید دانست واضح‌ترین مصداق واژه «خُطْوَةً» و مشتقاتش که در این مجموعه روایات به کار گرفته شده است، پیاده روی است. از همین جا نتیجه حاصل می شود که زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده به طور مطلق، از جمله در ایام اربعین مطابق مضمون این دست روایات، مطلوب است.
در این مجموعه پاداشهای متنوعی برای هر قدمی را که زائر بر می دارد، در نظر گرفته شده است. و این اختلافات می تواند به جهت اختلاف مراتب معرفت زائر و اموری از این قبیل باشد.
این روایات در منابع گوناگون از جمله در دو منبع کهن، کامل الزیارات و ثواب الاعمال، انعکاس دارند. در این بخش چند روایت از این مجموعه گزارشها ارائه می گردد:
روایت یکم: الحارث بن المغیرة از امام صادق علی السلام: فاذا هم الرجل بزیارته... فاذا خطا محوها
أَبِی ره قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَینِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَالِحِ عنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَلَائِکَةً مُوَکَّلِینَ بِقَبْرِ الْحُسَینِ ع فَإِذَا هَمَّ الرَّجُلُ بِزِیارَتِهِ أَعْطَاهُمْ ذُنُوبَهُ فَإِذَا خَطَا مَحَوْهَا ثُمَّ إِذَا خَطَا ضَاعَفُوا لَهُ حَسَنَاتِهِ فَمَا تَزَالُ حَسَنَاتُهُ تُضَاعَفُ حَتَّى تُوجِبَ لَهُ الْجَنَّةَ...
صدوق، ابو جعفر القمی، متوفای (۳۸۱)، ثواب الأعمال، ص ۹۱، تحقیق: تقدیم: السید محمد مهدی السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الشریف الرضی – قم.
امام صادق علیه السلام فرمود: به راستى خداوند متعال فرشتگانى را بر مزار امام حسین علیه السلام گمارده است پس هنگامی که کسی قصد زیارت امام حسین علیه السلام کند، خداوند گناهان او را به آن فرشتگان می دهد و چون آن فرد گام بر می دارد، فرشتگان گناهانش را پاک نمایند و چون دیگر بار گام بردارد، حسناتش را دو چندان کنند و پیوسته بر حسناتش بیفزایند تا بهشت بر او واجب گردد.
علامه مجلسی اول در مورد این روایت می‌نویسد:
وفی القوی، عن الحرث بن المغیرة عن أبی عبد الله جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام قال: إن لله ملائکة موکلین بقبر الحسین علیه السلام، فإذا هم الرجل بزیارته فاغتسل ناداه محمد صلى الله علیه وآله وسلم: یا وفد الله أبشروا بمرافقتی فی الجنة، وناداه أمیر - المؤمنین علیه السلام: أنا ضامن لقضاء حوائجکم ودفع البلاء عنکم فی الدنیا والآخرة، ثمَّ اکتنفهم النبی صلى الله علیه وآله وسلم وعلی علیه السلام عن إیمانهم وعن شمائلهم حتى ینصرفوا إلى أهالیهم
روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه - محمد تقی المجلسی (الأول) - ج ۵ ص ۳۷۹
روایت دوم: ابان بن تغلب از امام صادق علیه السلام: من زار الحسین علیه السلام کتب الله له بکل خطوة...
حَدَّثَنِی أَبِی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رَحِمَهُمُ اللَّهُ جَمِیعاً عَنِ الْحُسَینِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِی بْنِ السُّحْتِ الْخَزَّازِ قَالَ حَدَّثَنَا حَفْصٌ الْمُزَنِی عَنْ عُمَرَ بْنِ بَیاضٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قَالَ لِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ... مَنْ زَارَ الْحُسَینَ علیه السلام کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مَحَا عَنْهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ سَیئَة.
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۵۴۶، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
ابان بن تغلب می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود:... هر که امام حسین علیه السلام را زیارت کند، خداوند متعال در ازای هر قدم یک حسنه برای او می نویسد و در برابر هر قدمی که بر می دارد یک گناه از او محو می کند.
روایت سوم: عبد الله بن مسکان از امام صادق علیه السلام: ویکتب له بکل خطوة خطاها
حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیرِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِی بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْبَصْرِی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَارَ الْحُسَینَ علیه السلام مِنْ شِیعَتِنَا لَمْ یرْجِعْ حَتَّى یغْفَرَ لَهُ کُلُّ ذَنْبٍ وَ یکْتَبَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ خَطَاهَا وَ کُلِّ یدٍ رَفَعَتْهَا دَابَّتُهُ أَلْفُ حَسَنَةٍ وَ مُحِی عَنْهُ أَلْفُ سَیئَةٍ وَ تُرْفَعُ لَهُ أَلْفُ دَرَجَةٍ.
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۷، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
عبد الله بن مسکان از امام صادق علیه السلام نقل می کند: هر یک از شیعیان ما که امام حسین علیه السلام را زیارت کند، پیش از آنکه برگردد، تمام گناهانش آمرزیده می شود و در ازای هر قدمی که بر می دارد و هر دستى که دابه [سواری] او بالا می برد، هزار ثواب نوشته می شود و هزار گناه از او پاک شده و هزار درجه به او داده می شود.
روایت چهارم: قدامة بن مالک از امام صادق علیه السلام: من زار الحسین محتسبا... یکتب له بکل خطوة حجة
حَدَّثَنِی أَبِی وَ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یحْیى الْعَطَّارِ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیمَانَ النَّیسَابُورِی قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْیمَانِی عَنْ مَنِیعِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ یونُسَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ [عَبْدِ الرَّحْمَنِ] عَنْ قُدَامَةَ بْنِ ملک [مَالِکٍ] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَارَ الْحُسَینَ مُحْتَسِباً لَا أَشَراً وَ لَا بَطَراً وَ لَا رِیاءً وَ لَا سُمْعَةً مُحِّصَتْ عَنْهُ ذُنُوبُهُ کَمَا یمَحَّصُ الثَّوْبُ بِالْمَاءِ فَلَا یبْقَى عَلَیهِ دَنَسٌ وَ یکْتَبُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حِجَّةٌ وَ کُلِّ مَا رَفَعَ قَدَماً عُمْرَةٌ.
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۷۳، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
قدامه بن مالک از امام صادق علیه السلام نقل می کند: کسى که به امید اجر و ثواب و نه از روى تکبر و ریاء، به زیارت امام حسین علیه السلام برود، گناهانش پاک می شود همان طور که لباس بوسیله آب پاک مىگردد و در ازای هر قدمى که بر می دارد، ثواب یک حج به او داده می شود و هر گاه قدمش را از روى زمین بلند می کند، ثواب یک عمره به او برایش نوشته می شود.
روایت پنجم: بشیر الدهان از امام صادق علیه السلام: فله اذا خرج من أهله بأول خطوة مغفرة لذنوبه...
أَبِی ره قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَینِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ لَیخْرُجُ إِلَى قَبْرِ الْحُسَینِ ع فَلَهُ إِذَا خَرَجَ مِنْ أَهْلِهِ بِأَوَّلِ خُطْوَةٍ مَغْفِرَةٌ لِذُنُوبِهِ ثُمَّ لَمْ یزَلْ یقَدَّسُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّى یأْتِیهُ فَإِذَا أَتَاهُ نَاجَاهُ اللَّهُ فَقَالَ عَبْدِی سَلْنِی أُعْطِک
صدوق، ابو جعفر القمی، متوفای (۳۸۱)، ثواب الأعمال، ص ۹۱، تحقیق: تقدیم: السید محمد مهدی السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الشریف الرضی – قم.
بشیر دهان می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: همانا فردی به قصد زیارت امام حسین علیه السلام از خانهاش خارج می شود، پس برای او در اولین گامی که بر می دارد، بخشش گناهانش خواهد بود سپس پیوسته به هر قدمى تقدیس می شود تا آنکه نزد آن حضرت می رود، در این هنگام خداوند متعال به او می فرماید: بنده من؛ از من بخواه تا به تو بدهم.
حَدَّثَنِی أَبُو الْقَاسِمِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَخْرُجُ إِلَى قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام...
روای الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری البغدادی (متوفاى۴۱۳ هـ)، کتاب المزار ص ۳۱، تحقیق آیة الله السید محمد باقر الأبطحی، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع ـ بیروت، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴هـ ـ ۱۹۹۳م
روایت ششم: سدیر صیرفی از امام باقر علیه السلام: ما أتاه عبده فخطا خطوة...
حَدَّثَنِی أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیرِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحُسَینِ بْنِ الْحَکَمِ النَّخَعِی عَنْ أَبِی حَمَّادٍ الْأَعْرَابِی عَنْ سَدِیرٍ الصَّیرَفِی قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَذَکَرَ فَتًى قَبْرَ الْحُسَینِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام مَا أَتَاهُ عَبْدٌ فَخَطَا خُطْوَةً إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً وَ حَطَّ عَنْهُ سَیئَةً.
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۶، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
سدیر صیرفی می گوید: نزد امام باقر علیه السلام بودیم، جوانى سخن از قبر امام حسین علیه السّلام به میان آورد، امام علیه السلام فرمود: بندهاى به زیارت امام حسین علیه السلام نمی رود و قدمى بر نمی دارد مگر آنکه خداوند متعال براى او یک حسنه نوشته و یک گناه از او پاک مىکند.
روایت هفتم: ابان بن تغلب از امام صادق علیه السلام: من زار الحسین علیه السلام کتب الله له بکل خطوة حسنة...
حدثنی أبی ومحمد بن الحسن رحمهم الله جمیعا، عن الحسین بن سعید، قال: حدثنا علی بن السخت الخزاز، قال: حدثنا حفص المزنی، عن عمر بن بیاض، عن أبان بن تغلب، قال: قال لی جعفر ابن محمد: یا ابان متى عهدک بقبر الحسین (علیه السلام)، قلت: لا والله یا بن رسول الله مالی به عهد منذ حین، فقال: سبحان الله العظیم وأنت من رؤوسا الشیعة تترک زیارة الحسین (علیه السلام) لا تزوره، من زار الحسین (علیه السلام) کتب الله له بکل خطوة حسنة ومحى عنه بکل خطوة سیئة وغفر له ما تقدم من ذنبه وما تأخر، یا ابان لقد قتل الحسین (علیه السلام) فهبط على قبره سبعون الف ملک شعث غبر، یبکون علیه وینوحون علیه إلى یوم القیامة
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۵۴۷، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
ابان بن تغلب گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود ای ابان، آخرین بار کی به زیارت قبر امام حسین علیه السلام رفتی؟ گفت: قسم به خدا ای پسر رسول خدا (ص) مدت طولانی است که به زیارت حضرت نرفته‌ام! فرمودند: سبحان الله العظیم! تو که از روسای شیعیان هستی زیارت امام حسین را ترک می‌کنی و حضرت را زیارت نمی‌کنی؟! هر کس حسین علیه السلام را زیارت کند خدا برای او در مقابل هر قدم حسنه‌ای نوشته و به هر قدم یک سیئه را پاک می‌کند و گناهان گذشته و آینده او را می‌آمرزد؛ ای ابان حسین علیه السلام کشته شد پس هفتاد هزار ملک آشفته و غبار آلود بر کنار قبر او فرود آمده و تا روز قیامت بر او گریه و نوحه می‌کنند!
دسته دوم: روایات ترغیب به پیاده روی به سمت قبر امام حسین علیه السلام
این دسته از روایات به زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده ترغیب می کند. دلالت و گویایی این سری روایات بقدری روشن است که مجالی برای توضیح نمی گذارد. به همین دلیل، این دسته روایات به نوبه خود دلیل قابل قبولی برای جواز زیارت امام حسین علیه السلام با پیاده، از جمله در ایام اربعین حسینی به شمار می روند.
مطابق این روایات، زائر پیاده اجر فراوان دارد. کسب یک ثواب، هزار ثواب، پاک شدن یک گناه یا دهها گناه، نمونههایی از این ثوابهاست. باید توجه داشت اختلاف ثوابها می تواند به جهت اختلاف مراتب معرفت زائر و اموری از این دست باشد. هر اندازه معرفت زائر بیشتر باشد، زیارت او از کیفیت بـهترى بـرخوردار است و به طور طبیعی پاداش بـیشترى خواهد داشت به همین دلیل مـمکن است یک زائر با زیارتش یک ثواب کسب کند و دیگری ده یا هزار ثواب و یا بیشتر ببرد.
این گروه روایات در منابع گوناگون امامیه از جمله دو منبع متقدم «کامل الزیارت» ابن قولویه رحمة الله علیه و «ثواب الاعمال» شیخ صدوق رحمة الله علیه و همچنین دیگر کتب باز تاب دارد. در ادامه تعداد چند روایت از این مجموعه گزارشها تقدیم می گردد:
روایت یکم: ابو الصامت از امام صادق علیه السلام: من اتی قبر الحسین ماشیا...
حَدَّثَنِی عَلِی بْنُ الْحُسَینِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَیهِ وَ جَمَاعَةٌ رَحِمَهُمُ اللَّهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ جَابِرٍ الْمَکْفُوفِ عَنْ أَبِی الصَّامِتِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هُوَ یقُولُ مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَینِ علیه السلام مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ أَلْفَ سَیئَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ أَلْفَ دَرَجَةٍ …
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۵، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
ابو صامت می گوید: از امام صادق علیه السلام شندیم که فرمود: کسی که با پای پیاده به زیارت امام حسین علیه السلام برود، خداوند در ازای هر قدمی که بر می دارد، هزار ثواب برای او می نویسد و هزار گناه از او محو می کند و هزار درجه به او می دهد.
روایت دوم: علی بن میمون الصائغ از امام صادق علیه السلام: من أتاه ماشیا کتب الله له بکل خطوة...
حَدَّثَنِی أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ عَنِ الْحُسَینِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ عَلِی بْنِ مَیمُونٍ الصَّائِغِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یا عَلِی زُرِ الْحُسَینَ وَ لَا تَدَعْهُ قَالَ قُلْتُ مَا لِمَنْ أَتَاهُ مِنَ الثَّوَابِ قَالَ مَنْ أَتَاهُ مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مَحَى عَنْهُ سَیئَةً وَ رَفَعَ لَهُ دَرَجَةً، فإذا أتاه وکل الله به ملکین یکتبان ما خرج من فیه من خیر ولا یکتبان ما یخرج من فیه من شر ولا غیر ذلک، فإذا انصرف ودعوه وقالوا: یا ولی الله مغفورا لک، أنت من حزب الله وحزب رسوله وحزب أهل بیت رسوله، والله لا ترى النار بعینک ابدا، ولا تراک ولا تطعمک ابدا
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۶، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
علی بن میمون از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: ای علی؛ حسین علیه السلام را زیارت کن و زیارت او را رها مکن. گفتم: ثواب کسی که او را زیارت کند چیست؟ فرمود: کسی که با پای پیاده به زیارت امام حسین علیه السلام برود، خداوند در ازای هر قدمی که بر می دارد، یک ثواب برای او می نویسد و یک گناه از او محو می کند و یک درجه به او می دهد....
روایت سوم: ابو سعید القاضی از امام صادق علیه السلام: من اتی قبر الحسین علیه السلام ماشیا
حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْقُرَشِی الرَّزَّازُ عَنْ خَالِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَینِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ بَشِیرٍ السَّرَّاجِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْقَاضِی:... سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یقُولُ مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَینِ ع مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ وَ بِکُلِّ قَدَمٍ یرْفَعُهَا وَ یضَعُهَا عِتْقَ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیل …
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۷، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
ابو سعید قاضی می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: کسی که با پای پیاده امام حسین علیه السلام را زیارت کند، خداوند متعال در ازای هر قدمی که بر می دارد و می گذارد، ثواب آزاد کردن بندهاى از اولاد حضرت اسماعیل علیه السلام را به او مىدهد.
روایت چهارم: الحسین بن ثویر بن ابی فاختة از امام صادق علیه السلام
حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَکِّلِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یحْیى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُبَیدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِی بْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الْجَبَّارِ النَّهَاوَنْدِی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنِ الْحَسَینِ بْنِ ثُوَیرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یا حُسَینُ إِنَّهُ مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یرِیدُ زِیارَةَ قَبْرِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی علیه السلام إِنْ کَانَ مَاشِیاً کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةٌ وَ مُحِی عَنْهُ سَیئَةٌ …
صدوق، ابو جعفر القمی، متوفای (۳۸۱)، ثواب الأعمال، ص ۹۱، تحقیق: تقدیم: السید محمد مهدی السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الشریف الرضی – قم.
حسین بن ثویر بن ابی فاخته می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: ای حسین؛ کسی که از خانهاش بیرون رود و قصد زیارت امام حسین علیه السلام کند، اگر پیاده باشد، در ازای هر قدم او یک حسنه نوشته می شود و یک گناه از او محو می گردد.
حَدَّثَنِی أَبُو الْقَاسِمِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الْجَبَّارِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ ثُوَیْرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام...
الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری البغدادی (متوفاى۴۱۳ هـ)، کتاب المزار ص ۳۰، تحقیق آیة الله السید محمد باقر الأبطحی، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع ـ بیروت، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴هـ ـ ۱۹۹۳م
دسته سوم: روایاتی که ثواب پیاده روی در حالات خاص را بیان می کند
روایت اول: مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام: فلک بکل قدم رفعتها او وضعتها...
در این روایت امام صادق علیه السلام ثواب خاصی را برای هر قدمی کسی که به زیارت سید الشهدا علیه السلام رفته و زیارت مذکوره توسط ایشان را بخواند بیان می‌فرمایند:
حدثنی أبی عن سعد بن عبد الله، عن أبی عبد الله الرازی، عن الحسن بن علی بن أبی حمزة، عن الحسن بن محمد بن عبد الکریم أبو علی، عن المفضل بن عمر، عن جابر الجعفی (۱)، قال: قال أبو عبد الله (علیه السلام) للمفضل: کم بینک وبین قبر الحسین (علیه السلام)، قال: قلت: بأبی أنت وأمی یوم وبعض یوم آخر، قال: فتزوره، فقال: نعم، فقال: الا أبشرک الا افرحک ببعض ثوابه، قلت: بلی جعلت فداک، قال: فقال لی: ان الرجل منکم لیأخذ فی جهازه ویتهیأ لزیارته فیتباشر به أهل السماء، فإذا خرج من باب منزله راکبا أو ماشیا وکل الله به أربعة آلاف ملک من الملائکة یصلون علیه حتى یوافی قبر الحسین (علیه السلام). یا مفضل إذا اتیت قبر الحسین بن علی (علیهما السلام) فقف بالباب وقل هذه الکلمات، فان لک بکل کلمة کفلا من رحمة الله... فلک بکل قدم رفعتها أو وضعتها کثواب المتشحط بدمه فی سبیل الله
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۳۷۴، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
جابر جعفی می گوید امام صادق علیه السلام به مفضل فرمودند: چه مقدار بین تو و قبر حسین علیه السلام فاصله است ؟ گفت: پدر و مادرم به فدای شما، مقداری بیشتر از یک روز ؛ حضرت فرمودند: آیا او را زیارت می‌کنی ؟ پاسخ داد: آری! حضرت فرمودند: آیا به تو بشارت ندهم؟ آیا تو را به بخشی از ثواب این زیارت خوشنود نسازم ؟ گفتم چرا ؛ فرمود: یکی از شما وقتی وسائل سفر خود را مهیا کرده و آماده زیارت حضرت می شود، ملائکه آسمان خوشنود می‌شوند ؛ وقتی که از منزل خود سواره یا پیاده بیرون رفت، خدای متعال چهارهزار ملک را موکل بر او می‌کند که بر او درود بفرستند تا به قبر حسین علیه السلام برسد ؛ ای مفضل! وقتی به قبر حسین علیه السلام آمدی کنار در بایست و این کلمات را بگو که به هر کلمه ای پاداش یک جزء از رحمت الهی شامل حالت خواهد شد... وقتی چنین کردی به ازای هر قدمی که برداری یا بر زمین بگذاری مانند ثواب کسی داری که در راه خدا خونش بر زمین جاری شده باشد.
روایت دوم: بشیر دهان از امام صادق علیه السلام:
در این روایت امام صادق علیه السلام ثواب پیاده رفتن به قبر سید الشهدا علیه السلام در روز عرفه برای کسی که در فرات غسل کند را بیان می‌فرمایند ؛ البته این روایت با دو متن بیان شده است:
متن اول
حدثنی محمد بن جعفر القرشی الرزاز الکوفی، عن خاله محمد بن الحسین بن أبی الخطاب، عن محمد بن إسماعیل، عن صالح بن عقبة، عن بشیر الدهان قال: قلت لأبی عبد الله (علیه السلام): ربما فاتنی الحج فاعرف عند قبر الحسین (علیه السلام)، قال: أحسنت یا بشیر أیما مؤمن أتى قبر الحسین (علیه السلام) عارفا بحقه فی غیر یوم عید کتب الله له عشرین حجة وعشرین عمرة مبرورات متقبلات وعشرین غزوة مع نبی مرسل أو امام عادل، ومن أتاه فی یوم عید کتب الله له مائة حجة ومائة عمرة ومائة غزوة مع نبی مرسل أو امام عادل، ومن أتاه فی یوم عرفة عارفا بحقه کتب الله له الف حجة و الف عمرة متقبلات والف غزوة مع نبی مرسل أو امام عادل. قال: فقلت له: وکیف لی بمثل الموقف، قال: فنظر إلی شبه المغضب ثم قال: یا بشیر ان المؤمن إذا اتى قبر الحسین (علیه السلام) یوم عرفة واغتسل فی الفرات ثم توجه إلیه، کتب الله له بکل خطوة حجة بمناسکها ولا اعلمه الا قال: وغزوة.
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۳۱۶، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
بشیر دهان می‌گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: گاهی اوقات حج از من فوت می‌شود ولی روز عرفه را در کنار قبر امام حسین علیه السلام می‌روم ؛ حضرت فرمودند: کار نیکی انجام دادی ای بشیر! کسی که عارف به حق سید الشهدا علیه السلام باشد و در غیر روز عید به نزد قبر حضرت بیاید خدای متعال برای او ثواب بیست حج و بیست عمره مبرور و مقبول و بیست غزوه به همراه نبی مرسل یا امام عادل می‌نویسد ؛ و کسی که در یک روز عید به نزد قبر حضرت بیاید خدا برای او ثواب صد حج و صد عمره و صد غزوه به همراه پیامبر مرسل یا امام عادل می‌نویسد، وکسی که در روز عرفه عارفا به حق سید الشهدا به نزد قبر حضرت بیاید خدا برای او ثواب هزار حج و هزار عمره مقبول و هزار جهاد به همراه نبی مرسل و یا امام عادل می‌نویسد؛ به حضرت عرض کردم و چگونه می‌توانم مثل کسی باشم که در عرفات است ؟!
حضرت در حالتی شبیه خشم به من فرمودند: ای بشیر! به درستیکه مومن وقتی به قبر حسین علیه السلام در روز عرفه میاید و در فرات غسل می کند و به سمت قبر حضرت می‌رود، خدا برای او به هر قدمی یک حج را با مناسک آن می نویسد و سپس فرمود و یک جهاد!
متن دوم:
حدثنی أبی رحمه الله وجماعة أصحابی رحمهم الله، عن محمد بن یحیى وأحمد بن إدریس جمیعا، عن العمرکی بن علی، عن یحیى الخادم لأبی جعفر الثانی (علیه السلام)، عن محمد بن سنان، عن بشیر الدهان، قال: سمعت أبا عبد الله (علیه السلام) یقول وهو نازل بالحیرة وعنده جماعة من الشیعة، فأقبل إلی بوجهه فقال: یا بشیر أحججت العام، قلت: جعلت فداک لا ولکن عرفت بالقبر قبر الحسین (علیه السلام)، فقال: یا بشیر والله ما فاتک شئ مما کان لأصحاب مکة بمکة، قلت: جعلت فداک فیه عرفات فسره لی. فقال: یا بشیر ان الرجل منکم لیغتسل علی شاطئ الفرات ثم یأتی قبر الحسین (علیه السلام) عارفا بحقه فیعطیه الله بکل قدم یرفعها أو یضعها مائة حجة مقبولة ومائة عمرة مبرورة ومائة غزوة مع نبی مرسل إلى أعداء الله وأعداء رسوله، یا بشیر اسمع وأبلغ من احتمل قلبه، من زار الحسین (علیه السلام) یوم عرفة کان کمن زار الله فی عرشه
بشیر دهان می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که به همراه گروهی از شیعه به سمت حیره می رفت ؛ به من رو کرده و فرمودند: ای بشیر، آیا امسال حج به جا آوردی ؟ گفتم: فدای شما بشوم، خیر ولی عرفه در کنار قبر حسین علیه السلام بودم ؛ فرمودند: ای بشیر قسم به خدا چیزی از آنچه برای اصحاب مکه در مکه بود، از تو فوت نشده است ؛ گفتم: قربان شما شوم، آنجا عرفات هم هست، (چگونه ممکن است من از آنها بهره کمتری نبرده باشم) برای من توضیح دهید ؛ فرمودند: ای بشیر وقتی یکی از شما در ساحل فرات غسل می کند و سپس به قبر حسین بن علی عارفا بحقه می رود، خدا به او به هر قدمی که بردارد و یا بگذارد، صد حج مقبول و صد عمره مبرور و صد جهاد همراه پیامبر مرسل بر ضد دشمنان خدا و رسولش می دهد ؛ ای بشیر بشنو و این را به کسی که قلب وی توانایی داشته باشد بگو! کسی که حسین علیه السلام را زیارت کند مانند کسی است که خدا را در عرش زیارت کرده باشد!
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص۳۲۰، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
روایت سوم: رفاعة بن موسی النخاس از امام صادق علیه السلام
این روایت در مورد کسی است که در ایام عادی پیاده به نزد قبر حضرت علیه السلام رفته و در فرات غسل کند:
حدثنی جعفر بن محمد بن إبراهیم بن عبید الله الموسوی، عن عبد الله بن نهیک، عن محمد الفراشی (۳)، عن إبراهیم بن محمد الطحان، عن بشیر الدهان، عن رفاعة بن موسى النحاس، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال:
ان من خرج إلى قبر الحسین (علیه السلام) عارفا بحقه وبلغ الفرات واغتسل فیه وخرج من الماء کان کمثل الذی خرج من الذنوب، فإذا مشى إلى الحائر لم یرفع قدما ولم یضع أخرى الا کتب الله له عشر حسناتومحی عنه عشر سیئات
امام صادق علیه السلام فرمودند: کسی که عارف به حق امام حسین علیه السلام باشد و به زیارت آن حضرت رفته و به فرات برسد و در آن غسل کند و از آب بیرون آید مانند کسی است که از گناهان بیرون آمده باشد ؛ پس وقتی که پیاده به حائر برود قدم از قدم بر نمی دارد مگر اینکه خدا برای او ده حسنه نوشته واز او ده سیئه پاک می‌کند!
وسائل الشیعة (آل البیت) - الحر العاملی - ج ۱۴ ص ۴۸۴
البته این متن در وسائل الشیعة متن اسلامیه با کمی تغییر آمده است:
۴ - وعنه، عن الحسین (الحسن خ ل) بن محمد، عن حمید بن زیاد، عن عبید بن نهیک، عن محمد بن فراس، عن إبراهیم بن محمد الطحان، عن بشیر الدهان، عن رفاعة النحاس، عن أبی عبد الله علیه السلام قال: أخبرنی أبی ان من خرج إلى قبر الحسین علیه السلام عارفا بحقه غیر مستکبر وبلغ الفرات ووقع فی الماء وخرج من الماء کان مثل الذی یخرج من الذنوب، وإذا مشى إلى الحسین علیه السلام فرفع قدما ووضع أخرى کتب الله له عشر حسنات ومحى عنه عشر سیئات.
وسائل الشیعة (الإسلامیة) - الحر العاملی - ج ۱۰ ص ۳۷۸
مستند دوم: قرائن دیگر روایی
تعدادی از گزارشهای روایی، اگر چه دلالت مستقیم بر زیارت امام حسین علیه السلام با پیاده ندارد، اما می توان از آنها به عنوان شواهدی برای جواز این امر استفاده نمود.
دسته یکم: با حالت غبارآلود به زیارت قبر امام حسین علیه السلام بروید
قرینه نخست، آن دسته روایاتی است که می گوید: شایسته است زائر با حالت غبار آلود، به زیارت امام حسین علیه السلام برود. روشن است پیاده روی برای زیارت سالار شهیدان علیه السلام، از جمله طُرُقی است که این حالت را به دنبال دارد.
ممکن است این پرسش مطرح شود: عباراتی مانند مَکْرُوباً شَعِثاً مُغْبَرّاً، به مقتضای مسافرت با امکانات آن روزگار است زیرا در آن روزگار مسافرت با مرکب بود و این به خودی خود غبارآلودگی و... را به همراه داشت. در واقع، امام علیه السلام وصف زیارت آن روزگار را می کند نه آنکه در این ایام هم که امکانات پیشرفته فراهم است انسان به گونهای مسافرت کند که غبار آلود گردد.
در پاسخ از این پرسش باید گفت: همانطور که از روایت ذیل بر می آید، نفس چنین عملی مطلوب است نه آنکه توصیف مسافرتهای آن روزگار بوده باشد.
روایت یکم:
حَدَّثَنِی أَبِی وَ أَخِی وَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ غَیْرُهُمْ رَحِمَهُمُ اللَّهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ زِیَارَةَ الْحُسَیْنِ ع فَزُرْهُ وَ أَنْتَ کَئِیبٌ حَزِینٌ مَکْرُوبٌ شَعِثاً مُغْبَرّاً جَائِعاً عَطْشَاناً فَإِنَّ الْحُسَیْنَ قُتِلَ حَزِیناً مَکْرُوباً شَعِثاً مُغْبَرّاً جَائِعاً عَطْشَاناً...
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۲، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
امام صادق علیه السلام: هنگامى که خواستی حسین علیه السّلام را زیارت کنی، پس او را با حالى غمگین و اندوهناک و ناراحت و ژولیده و گرفته و گرسنه و تشنه زیارت کن، زیرا حسین علیه السلام در حالى که غمگین و ناراحت و ژولیده و گرفته و گرسنه و تشنه بود، کشته شد.
روایت دوم:
حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ ره قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ یَرْفَعُهُ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا زُرْتَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَزُرْهُ وَ أَنْتَ حَزِینٌ مَکْرُوبٌ شَعِثٌ مُغْبَرٌّ جَائِعٌ عَطْشَانُ فَإِنَّ الْحُسَیْنَ ع قُتِلَ حَزِیناً مَکْرُوباً شَعِثاً مُغْبَرّاً جَائِعاً عَطْشَاناً...
صدوق، ابو جعفر القمی، متوفای (۳۸۱)، ثواب الأعمال، ص ۸۹، تحقیق: تقدیم: السید محمد مهدی السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الشریف الرضی – قم.
امام صادق علیه السلام: اگر خواستی حسین علیه السلام را زیارت کنی، با حالتى محزون و اندوهگین و ژولیده موى و غبار آلود و گرسنه و عطشان به زیارت او برو، زیرا که حسین علیه السّلام در حالى که محزون و اندوهگین و ژولیده موى و غبار آلود و گرسنه و تشنه بود، کشته شد.
دسته دوم: دعوت به پیاده روی به زیارت قبر امیرمومنان علی علیه السلام
در برخی روایات، زیارت امیر مؤمنان علیه السلام با پای پیاده سفارش شده است. این روایات به نوبه خود می تواند شاهدی بر جواز پیاده روی به زیارت معصومان علیهم السلام از جمله امام حسین علیه السلام باشد زیرا می توان ادعا نمود این گزارشها از مطلوبیت این امر نزد ائمه علیهم السلام حکایت دارند و شخص امام علی علیه السلام خصوصیتی ندارد.
روایت یکم:
مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ قَالَ وَجَدْتُ فِی کِتَابٍ کَتَبَهُ بِبَغْدَادَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الرَّازِی عَنِ الْحُسَینِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الصَّیمَرِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَارَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَجَّةً وَ عُمْرَةً فَإِنْ رَجَعَ مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَجَّتَینِ وَ عُمْرَتَینِ.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى۴۶۰هـ)، تهذیب الأحکام، ج ۶ ص ۲۰، تحقیق: السید حسن الموسوی الخرسان، ناشر: دار الکتب الإسلامیة ـ طهران، الطبعة الرابعة،۱۳۶۵ ش.
امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که امیر مؤمنان علیه السلام را با پای پیاده زیارت کند، خداوند متعال در ازای هر قدمی که آن شخص بر می دارد، یک حج و عمره برایش می نویسد. و اگر پیاده بر گردد، خداوند در برابر هر گامی که او بر می دارد، دو حج و دو عمره برایش ثبت می کند.
روایت دوم:
عَنْهُ [مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُد] عَنْ أَبِی الْحُسَینِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُجَاوِرِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدِ بْنُ الْمُغِیرَةِ الْکُوفِی قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَینُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ أَخِیهِ جَعْفَرٍ عَنْ رِجَالِهِ یرْفَعُهُ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ ع وَ قَدْ ذُکِرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع فَقَالَ ابْنُ مَارِدٍ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا لِمَنْ زَارَ جَدَّکَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع فَقَالَ یا ابْنَ مَارِدٍ مَنْ زَارَ جَدِّی عَارِفاً بِحَقِّهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَجَّةً مَقْبُولَةً وَ عُمْرَةً مَبْرُورَةً وَ اللَّهِ یا ابْنَ مَارِدٍ مَا یطْعِمُ اللَّهُ النَّارَ قَدَماً اغْبَرَّتْ فِی زِیارَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع مَاشِیاً کَانَ أَوْ رَاکِباً یا ابْنَ مَارِدٍ اکْتُبْ هَذَا الْحَدِیثَ بِمَاءِ الذَّهَبِ.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى۴۶۰هـ)، تهذیب الأحکام، ج ۶ ص ۲۱، تحقیق: السید حسن الموسوی الخرسان، ناشر: دار الکتب الإسلامیة ـ طهران، الطبعة الرابعة،۱۳۶۵ ش.
حسین بن محمد بن مالک از برادرش جعفر و او از روایتکنندگانش که آن را به آخرین راوى می رساند، گفته است: نزد امام صادق علیه السلام بودم که نام امیر المؤمنین (علیه السّلام) به میان آمد، ابم مارد گفت: کسی که زیارت امام علی علیه السلام برود چه پاداشی دارد؟ امام علیه السلام فرمود: اى پسر مارد هر که جدّم امیر المؤمنین، علیه السّلام را زیارت نماید در حالى که به او معرفت داشته باشد، خداوند متعال براى او به ازای هر گام حج و عمره مقبول می نویسد. اى پسر مارد به خدا سوگند؛ خداوند گامى را که در برای زیارت امیر المؤمنین علیه السّلام غبار آلود گردد، حال پیاده باشد یا سواره، به آتش نمی سوزاند. ای پسر مارد، این حدیث را با آب طلا بنویس.
دسته سوم: روایات إحیاء امر اهل بیت علیهم السلام
ائمه علیهم السلام بر زنده نگه داشتن یاد آنها، همچنین رساندن پیامشان، سفارش اکید دارند. در آموزههای دینی، این مهم با مفاهیمی مانند «اِحیاء امر» به چشم می آید. امام صادق علیه السلام در روایتی می‌فرماید: رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْیَا أَمْرَنَا.
محمد بن الحسن، الطوسی (متوفای: ۴۶۰)، الأمالی ص ۱۳۵، تحقیق: قسم الدراسات الإسلامیة - مؤسسة البعثة، الناشر: دار الثقافة للطباعة والنشر والتوزیع – قم، الطبعة: الأولى، ۱۴۱۴
آنچه از سخن امام صادق علیه السلام قابل برداشت است آنکه «إحیاء امر» اهل بیت علیهم السلام به طور مطلق و با هر شکلی، مطلوب است. بنا بر این؛ هر عملی را که در راستای زنده نگه داشتن نام و یاد اهل بیت علیهم السلام و ترویج معارف آنها باشد، مورد پسند است.
بدون تردید امروزه زیارت سالار شهیدان با پای پیاده در ایامی چون اربعین حسینی، با آنهمه شور و شوق وصف ناشدنی که در آن مشاهده می شود، شکوهمندترین شکل ممکن برای زنده نگه داشتن راه و رسم امام حسین علیه السلام است. به جرات می توان ادعا نمود، کمتر مراسمات مذهبی پیدا می شود که بتواند پیام عاشورا را با این شکوه و قداست به گوش جهانیان برساند.
بنا بر این؛ اگر هیچ دلیل دیگر بر جواز پیاده روی زیارت امام حسین علیه السلام نباشد، تنها مطلب فوق، به نوبه خود دلیل کافی بر مشروعیت این امر به شمار می رود.
مستند سوم: پیاده روی برای زیارت امام حسین علیه السلام از منظر فقه امامیه
اندیشمندان امامیه، با استمداد از کلمات اهل بیت علیهم السلام، قائل به استحباب زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده شده و این مسأله را در میراث فقهیشان مطرح نمودند. آنچه در پی می آید نمونههایی از آراء فقهاء امامیه در این باره است.
شیخ صدوق رحمة الله علیه
شیخ صدوق رحمة الله علیه در کتاب «ثواب الأعمال» زیارت امام حسین علیه السلام را از جمله کارهای مستحبی بر می شمرد و دو روایت «مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یرِیدُ زِیارَةَ قَبْرِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی علیه السلام إِنْ کَانَ مَاشِیاً...» و روایت « إِنَّ الرَّجُلَ لَیَخْرُجُ إِلَى قَبْرِ الْحُسَیْنِ ع فَلَهُ إِذَا خَرَجَ مِنْ أَهْلِهِ بِأَوَّلِ خُطْوَةٍ...» را لابلای مجموعه روایات این قسمت می آورد.
صدوق، ابو جعفر القمی، متوفای (۳۸۱)، ثواب الأعمال، ص ۹۱، تحقیق: تقدیم: السید محمد مهدی السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الشریف الرضی – قم.
شیخ مفید رحمة الله علیه
شیخ مفید رحمة الله علیه در کتاب «المزار» روایت « مَن خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یُرِیدُ زِیَارَةَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ص إِنْ کَانَ مَاشِیاً... » را ضمن مجموعه روایات پیشین آورده است.
الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری البغدادی (متوفاى۴۱۳ هـ)، کتاب المزار ص ۳۰، تحقیق آیة الله السید محمد باقر الأبطحی، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع ـ بیروت، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴هـ ـ ۱۹۹۳م
شیخ طوسی رحمة الله علیه
شیخ طوسی رحمة الله علیه در کتاب فقهی «تهذیب الاحکام» همین روایت را در باب «فضل زیارة الحسین علیه السلام» آورده است.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى۴۶۰هـ)، تهذیب الأحکام، ج ۶ ص ۴۳، تحقیق: السید حسن الموسوی الخرسان، ناشر: دار الکتب الإسلامیة ـ طهران، الطبعة الرابعة،۱۳۶۵ ش.
شیخ حر عاملی رحمة الله علیه
صاحب وسائل از مجموع روایات ائمه علیهم السلام، استحباب پیاده روی برای زیارت امام حسین علیه السلام را استفاده می کند و باب مستقلی را تحت عنوان « بَابُ اسْتِحْبَابِ الْمَشْی إِلَى زِیارَةِ الْحُسَین علیه السلام» می گشاید.
الحر العاملی، محمد بن الحسن (متوفاى۱۱۰۴هـ)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ج ۱۴ ص ۴۳۹، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴هـ.
جمع بندی:
بر پایه آنچه گذشت؛ چنین نتیجه حاصل شد که زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده، نمونه بارز إحیاء امر اهل بیت علیهم السلام است. همچنین با استناد به روایاتی که زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده را ترغیب نموده، و روایاتی که قدم برداشتن در مسیر زیارت امام حسین علیه السلام را دارای اجر و پاداش می داند، زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده از جمله در ایام اربعین حسینی، نه تنها یک مستحب عادی است بلکه ائمه علیهم السلام به این اَمر عنایت داشتند و شیعیان را بدان تشویق فراوان نمودند. در پایان بیان شد که این مسأله از منظر فقه امامیه قطعا مستحب است.
منبع: مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)
پاسخ اجمالی
در منابع حدیثی امامیه روایات فراوانی وجود دارد که زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده را تایید و بدان ترغیب نموده است. بر اساس دسته ای از روایات، هر قدمی که در مسیر زیارت امام حسین علیه السلام برداشته می شود دارای اجر و پاداش است. عنوان «قدم برداشتن» نیز مصداق واضحی برای سفر پیاده است.
تعدادی دیگر از این روایات به طور صریح از این موضوع یاد نمودند. این روایات با عباراتی مانند: مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَینِ علیه السلام مَاشِیاً، به چشم می خورند. واژه « مَاشِیاً » صراحت در تاکید بر این امر دارد.
مجموع این روایات مستند قابل قبولی برای جنبه شرعی زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده در ایامی مانند اربعین حسینی است.
برخی از روایات نیز به ذکر پیاده روی در حالت خاص برای امام حسین علیه السلام می پردازد و یا پیاده روی برای زیارت دیگر معصومان علیهم السلام را ترغیب می نماید.
همچنین جنبه های دیگری از جمله احیای امر اهل بیت و... نیز می‌تواند در جنبه شرعی این پیاده روی دخیل باشد ؛ زیرا زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده، مصداق بارز إحیاء امر اهل بیت علیهم السلام است که در احادیث ائمه علیهم السلام بر آن تاکید شده است.
پاسخ تفصیلی
مشروح پاسخ از پرسش فوق را با استناد به سه محور ذیل ارائه می کنیم.
مستند اول: روایات
مستند اول پیرامون مشروعیت زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده، احادیث اهل بیت علیهم السلام است. مجموع این روایات، همانطور که خواهید دید، حجم گستردهای دارد، به همین دلیل این مجموعه می‌تواند مستند قابل قبولی برای مشروعیت این امر به شمار رود.
در ادامه مشروح این گزارش ها از منابع حدیثی امامیه تقدیم می گردد:
دسته یکم: پاداش برای هر قدم در زیارت سید الشهدا علیه السلام
دسته نخست روایاتی است که ثواب هر قدم پیاده برای زیارت حضرت امام حسین علیه السلام را بیان می‌کند؛ بر اساس این دسته از روایات، هر قدمی که در مسیر زیارت امام حسین علیه السلام برداشته می شود دارای اجر و پاداش است. باید دانست واضح‌ترین مصداق واژه «خُطْوَةً» و مشتقاتش که در این مجموعه روایات به کار گرفته شده است، پیاده روی است. از همین جا نتیجه حاصل می شود که زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده به طور مطلق، از جمله در ایام اربعین مطابق مضمون این دست روایات، مطلوب است.
در این مجموعه پاداشهای متنوعی برای هر قدمی را که زائر بر می دارد، در نظر گرفته شده است. و این اختلافات می تواند به جهت اختلاف مراتب معرفت زائر و اموری از این قبیل باشد.
این روایات در منابع گوناگون از جمله در دو منبع کهن، کامل الزیارات و ثواب الاعمال، انعکاس دارند. در این بخش چند روایت از این مجموعه گزارشها ارائه می گردد:
روایت یکم: الحارث بن المغیرة از امام صادق علی السلام: فاذا هم الرجل بزیارته... فاذا خطا محوها
أَبِی ره قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَینِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَالِحِ عنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَلَائِکَةً مُوَکَّلِینَ بِقَبْرِ الْحُسَینِ ع فَإِذَا هَمَّ الرَّجُلُ بِزِیارَتِهِ أَعْطَاهُمْ ذُنُوبَهُ فَإِذَا خَطَا مَحَوْهَا ثُمَّ إِذَا خَطَا ضَاعَفُوا لَهُ حَسَنَاتِهِ فَمَا تَزَالُ حَسَنَاتُهُ تُضَاعَفُ حَتَّى تُوجِبَ لَهُ الْجَنَّةَ...
صدوق، ابو جعفر القمی، متوفای (۳۸۱)، ثواب الأعمال، ص ۹۱، تحقیق: تقدیم: السید محمد مهدی السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الشریف الرضی – قم.
امام صادق علیه السلام فرمود: به راستى خداوند متعال فرشتگانى را بر مزار امام حسین علیه السلام گمارده است پس هنگامی که کسی قصد زیارت امام حسین علیه السلام کند، خداوند گناهان او را به آن فرشتگان می دهد و چون آن فرد گام بر می دارد، فرشتگان گناهانش را پاک نمایند و چون دیگر بار گام بردارد، حسناتش را دو چندان کنند و پیوسته بر حسناتش بیفزایند تا بهشت بر او واجب گردد.
علامه مجلسی اول در مورد این روایت می‌نویسد:
وفی القوی، عن الحرث بن المغیرة عن أبی عبد الله جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام قال: إن لله ملائکة موکلین بقبر الحسین علیه السلام، فإذا هم الرجل بزیارته فاغتسل ناداه محمد صلى الله علیه وآله وسلم: یا وفد الله أبشروا بمرافقتی فی الجنة، وناداه أمیر - المؤمنین علیه السلام: أنا ضامن لقضاء حوائجکم ودفع البلاء عنکم فی الدنیا والآخرة، ثمَّ اکتنفهم النبی صلى الله علیه وآله وسلم وعلی علیه السلام عن إیمانهم وعن شمائلهم حتى ینصرفوا إلى أهالیهم
روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه - محمد تقی المجلسی (الأول) - ج ۵ ص ۳۷۹
روایت دوم: ابان بن تغلب از امام صادق علیه السلام: من زار الحسین علیه السلام کتب الله له بکل خطوة...
حَدَّثَنِی أَبِی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رَحِمَهُمُ اللَّهُ جَمِیعاً عَنِ الْحُسَینِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِی بْنِ السُّحْتِ الْخَزَّازِ قَالَ حَدَّثَنَا حَفْصٌ الْمُزَنِی عَنْ عُمَرَ بْنِ بَیاضٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قَالَ لِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ... مَنْ زَارَ الْحُسَینَ علیه السلام کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مَحَا عَنْهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ سَیئَة.
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۵۴۶، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
ابان بن تغلب می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود:... هر که امام حسین علیه السلام را زیارت کند، خداوند متعال در ازای هر قدم یک حسنه برای او می نویسد و در برابر هر قدمی که بر می دارد یک گناه از او محو می کند.
روایت سوم: عبد الله بن مسکان از امام صادق علیه السلام: ویکتب له بکل خطوة خطاها
حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیرِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِی بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْبَصْرِی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَارَ الْحُسَینَ علیه السلام مِنْ شِیعَتِنَا لَمْ یرْجِعْ حَتَّى یغْفَرَ لَهُ کُلُّ ذَنْبٍ وَ یکْتَبَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ خَطَاهَا وَ کُلِّ یدٍ رَفَعَتْهَا دَابَّتُهُ أَلْفُ حَسَنَةٍ وَ مُحِی عَنْهُ أَلْفُ سَیئَةٍ وَ تُرْفَعُ لَهُ أَلْفُ دَرَجَةٍ.
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۷، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
عبد الله بن مسکان از امام صادق علیه السلام نقل می کند: هر یک از شیعیان ما که امام حسین علیه السلام را زیارت کند، پیش از آنکه برگردد، تمام گناهانش آمرزیده می شود و در ازای هر قدمی که بر می دارد و هر دستى که دابه [سواری] او بالا می برد، هزار ثواب نوشته می شود و هزار گناه از او پاک شده و هزار درجه به او داده می شود.
روایت چهارم: قدامة بن مالک از امام صادق علیه السلام: من زار الحسین محتسبا... یکتب له بکل خطوة حجة
حَدَّثَنِی أَبِی وَ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یحْیى الْعَطَّارِ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیمَانَ النَّیسَابُورِی قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْیمَانِی عَنْ مَنِیعِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ یونُسَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ [عَبْدِ الرَّحْمَنِ] عَنْ قُدَامَةَ بْنِ ملک [مَالِکٍ] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَارَ الْحُسَینَ مُحْتَسِباً لَا أَشَراً وَ لَا بَطَراً وَ لَا رِیاءً وَ لَا سُمْعَةً مُحِّصَتْ عَنْهُ ذُنُوبُهُ کَمَا یمَحَّصُ الثَّوْبُ بِالْمَاءِ فَلَا یبْقَى عَلَیهِ دَنَسٌ وَ یکْتَبُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حِجَّةٌ وَ کُلِّ مَا رَفَعَ قَدَماً عُمْرَةٌ.
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۷۳، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
قدامه بن مالک از امام صادق علیه السلام نقل می کند: کسى که به امید اجر و ثواب و نه از روى تکبر و ریاء، به زیارت امام حسین علیه السلام برود، گناهانش پاک می شود همان طور که لباس بوسیله آب پاک مىگردد و در ازای هر قدمى که بر می دارد، ثواب یک حج به او داده می شود و هر گاه قدمش را از روى زمین بلند می کند، ثواب یک عمره به او برایش نوشته می شود.
روایت پنجم: بشیر الدهان از امام صادق علیه السلام: فله اذا خرج من أهله بأول خطوة مغفرة لذنوبه...
أَبِی ره قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَینِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ لَیخْرُجُ إِلَى قَبْرِ الْحُسَینِ ع فَلَهُ إِذَا خَرَجَ مِنْ أَهْلِهِ بِأَوَّلِ خُطْوَةٍ مَغْفِرَةٌ لِذُنُوبِهِ ثُمَّ لَمْ یزَلْ یقَدَّسُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّى یأْتِیهُ فَإِذَا أَتَاهُ نَاجَاهُ اللَّهُ فَقَالَ عَبْدِی سَلْنِی أُعْطِک
صدوق، ابو جعفر القمی، متوفای (۳۸۱)، ثواب الأعمال، ص ۹۱، تحقیق: تقدیم: السید محمد مهدی السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الشریف الرضی – قم.
بشیر دهان می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: همانا فردی به قصد زیارت امام حسین علیه السلام از خانهاش خارج می شود، پس برای او در اولین گامی که بر می دارد، بخشش گناهانش خواهد بود سپس پیوسته به هر قدمى تقدیس می شود تا آنکه نزد آن حضرت می رود، در این هنگام خداوند متعال به او می فرماید: بنده من؛ از من بخواه تا به تو بدهم.
حَدَّثَنِی أَبُو الْقَاسِمِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَخْرُجُ إِلَى قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام...
روای الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری البغدادی (متوفاى۴۱۳ هـ)، کتاب المزار ص ۳۱، تحقیق آیة الله السید محمد باقر الأبطحی، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع ـ بیروت، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴هـ ـ ۱۹۹۳م
روایت ششم: سدیر صیرفی از امام باقر علیه السلام: ما أتاه عبده فخطا خطوة...
حَدَّثَنِی أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیرِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحُسَینِ بْنِ الْحَکَمِ النَّخَعِی عَنْ أَبِی حَمَّادٍ الْأَعْرَابِی عَنْ سَدِیرٍ الصَّیرَفِی قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَذَکَرَ فَتًى قَبْرَ الْحُسَینِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام مَا أَتَاهُ عَبْدٌ فَخَطَا خُطْوَةً إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً وَ حَطَّ عَنْهُ سَیئَةً.
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۶، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
سدیر صیرفی می گوید: نزد امام باقر علیه السلام بودیم، جوانى سخن از قبر امام حسین علیه السّلام به میان آورد، امام علیه السلام فرمود: بندهاى به زیارت امام حسین علیه السلام نمی رود و قدمى بر نمی دارد مگر آنکه خداوند متعال براى او یک حسنه نوشته و یک گناه از او پاک مىکند.
روایت هفتم: ابان بن تغلب از امام صادق علیه السلام: من زار الحسین علیه السلام کتب الله له بکل خطوة حسنة...
حدثنی أبی ومحمد بن الحسن رحمهم الله جمیعا، عن الحسین بن سعید، قال: حدثنا علی بن السخت الخزاز، قال: حدثنا حفص المزنی، عن عمر بن بیاض، عن أبان بن تغلب، قال: قال لی جعفر ابن محمد: یا ابان متى عهدک بقبر الحسین (علیه السلام)، قلت: لا والله یا بن رسول الله مالی به عهد منذ حین، فقال: سبحان الله العظیم وأنت من رؤوسا الشیعة تترک زیارة الحسین (علیه السلام) لا تزوره، من زار الحسین (علیه السلام) کتب الله له بکل خطوة حسنة ومحى عنه بکل خطوة سیئة وغفر له ما تقدم من ذنبه وما تأخر، یا ابان لقد قتل الحسین (علیه السلام) فهبط على قبره سبعون الف ملک شعث غبر، یبکون علیه وینوحون علیه إلى یوم القیامة
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۵۴۷، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
ابان بن تغلب گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود ای ابان، آخرین بار کی به زیارت قبر امام حسین علیه السلام رفتی؟ گفت: قسم به خدا ای پسر رسول خدا (ص) مدت طولانی است که به زیارت حضرت نرفته‌ام! فرمودند: سبحان الله العظیم! تو که از روسای شیعیان هستی زیارت امام حسین را ترک می‌کنی و حضرت را زیارت نمی‌کنی؟! هر کس حسین علیه السلام را زیارت کند خدا برای او در مقابل هر قدم حسنه‌ای نوشته و به هر قدم یک سیئه را پاک می‌کند و گناهان گذشته و آینده او را می‌آمرزد؛ ای ابان حسین علیه السلام کشته شد پس هفتاد هزار ملک آشفته و غبار آلود بر کنار قبر او فرود آمده و تا روز قیامت بر او گریه و نوحه می‌کنند!
دسته دوم: روایات ترغیب به پیاده روی به سمت قبر امام حسین علیه السلام
این دسته از روایات به زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده ترغیب می کند. دلالت و گویایی این سری روایات بقدری روشن است که مجالی برای توضیح نمی گذارد. به همین دلیل، این دسته روایات به نوبه خود دلیل قابل قبولی برای جواز زیارت امام حسین علیه السلام با پیاده، از جمله در ایام اربعین حسینی به شمار می روند.
مطابق این روایات، زائر پیاده اجر فراوان دارد. کسب یک ثواب، هزار ثواب، پاک شدن یک گناه یا دهها گناه، نمونههایی از این ثوابهاست. باید توجه داشت اختلاف ثوابها می تواند به جهت اختلاف مراتب معرفت زائر و اموری از این دست باشد. هر اندازه معرفت زائر بیشتر باشد، زیارت او از کیفیت بـهترى بـرخوردار است و به طور طبیعی پاداش بـیشترى خواهد داشت به همین دلیل مـمکن است یک زائر با زیارتش یک ثواب کسب کند و دیگری ده یا هزار ثواب و یا بیشتر ببرد.
این گروه روایات در منابع گوناگون امامیه از جمله دو منبع متقدم «کامل الزیارت» ابن قولویه رحمة الله علیه و «ثواب الاعمال» شیخ صدوق رحمة الله علیه و همچنین دیگر کتب باز تاب دارد. در ادامه تعداد چند روایت از این مجموعه گزارشها تقدیم می گردد:
روایت یکم: ابو الصامت از امام صادق علیه السلام: من اتی قبر الحسین ماشیا...
حَدَّثَنِی عَلِی بْنُ الْحُسَینِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَیهِ وَ جَمَاعَةٌ رَحِمَهُمُ اللَّهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ جَابِرٍ الْمَکْفُوفِ عَنْ أَبِی الصَّامِتِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هُوَ یقُولُ مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَینِ علیه السلام مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ أَلْفَ سَیئَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ أَلْفَ دَرَجَةٍ …
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۵، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
ابو صامت می گوید: از امام صادق علیه السلام شندیم که فرمود: کسی که با پای پیاده به زیارت امام حسین علیه السلام برود، خداوند در ازای هر قدمی که بر می دارد، هزار ثواب برای او می نویسد و هزار گناه از او محو می کند و هزار درجه به او می دهد.
روایت دوم: علی بن میمون الصائغ از امام صادق علیه السلام: من أتاه ماشیا کتب الله له بکل خطوة...
حَدَّثَنِی أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ عَنِ الْحُسَینِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ عَلِی بْنِ مَیمُونٍ الصَّائِغِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یا عَلِی زُرِ الْحُسَینَ وَ لَا تَدَعْهُ قَالَ قُلْتُ مَا لِمَنْ أَتَاهُ مِنَ الثَّوَابِ قَالَ مَنْ أَتَاهُ مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مَحَى عَنْهُ سَیئَةً وَ رَفَعَ لَهُ دَرَجَةً، فإذا أتاه وکل الله به ملکین یکتبان ما خرج من فیه من خیر ولا یکتبان ما یخرج من فیه من شر ولا غیر ذلک، فإذا انصرف ودعوه وقالوا: یا ولی الله مغفورا لک، أنت من حزب الله وحزب رسوله وحزب أهل بیت رسوله، والله لا ترى النار بعینک ابدا، ولا تراک ولا تطعمک ابدا
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۶، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
علی بن میمون از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: ای علی؛ حسین علیه السلام را زیارت کن و زیارت او را رها مکن. گفتم: ثواب کسی که او را زیارت کند چیست؟ فرمود: کسی که با پای پیاده به زیارت امام حسین علیه السلام برود، خداوند در ازای هر قدمی که بر می دارد، یک ثواب برای او می نویسد و یک گناه از او محو می کند و یک درجه به او می دهد....
روایت سوم: ابو سعید القاضی از امام صادق علیه السلام: من اتی قبر الحسین علیه السلام ماشیا
حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْقُرَشِی الرَّزَّازُ عَنْ خَالِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَینِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ بَشِیرٍ السَّرَّاجِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْقَاضِی:... سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یقُولُ مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَینِ ع مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ وَ بِکُلِّ قَدَمٍ یرْفَعُهَا وَ یضَعُهَا عِتْقَ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیل …
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۷، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
ابو سعید قاضی می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: کسی که با پای پیاده امام حسین علیه السلام را زیارت کند، خداوند متعال در ازای هر قدمی که بر می دارد و می گذارد، ثواب آزاد کردن بندهاى از اولاد حضرت اسماعیل علیه السلام را به او مىدهد.
روایت چهارم: الحسین بن ثویر بن ابی فاختة از امام صادق علیه السلام
حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَکِّلِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یحْیى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُبَیدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِی بْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الْجَبَّارِ النَّهَاوَنْدِی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنِ الْحَسَینِ بْنِ ثُوَیرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یا حُسَینُ إِنَّهُ مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یرِیدُ زِیارَةَ قَبْرِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی علیه السلام إِنْ کَانَ مَاشِیاً کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةٌ وَ مُحِی عَنْهُ سَیئَةٌ …
صدوق، ابو جعفر القمی، متوفای (۳۸۱)، ثواب الأعمال، ص ۹۱، تحقیق: تقدیم: السید محمد مهدی السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الشریف الرضی – قم.
حسین بن ثویر بن ابی فاخته می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: ای حسین؛ کسی که از خانهاش بیرون رود و قصد زیارت امام حسین علیه السلام کند، اگر پیاده باشد، در ازای هر قدم او یک حسنه نوشته می شود و یک گناه از او محو می گردد.
حَدَّثَنِی أَبُو الْقَاسِمِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الْجَبَّارِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ ثُوَیْرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام...
الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری البغدادی (متوفاى۴۱۳ هـ)، کتاب المزار ص ۳۰، تحقیق آیة الله السید محمد باقر الأبطحی، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع ـ بیروت، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴هـ ـ ۱۹۹۳م
دسته سوم: روایاتی که ثواب پیاده روی در حالات خاص را بیان می کند
روایت اول: مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام: فلک بکل قدم رفعتها او وضعتها...
در این روایت امام صادق علیه السلام ثواب خاصی را برای هر قدمی کسی که به زیارت سید الشهدا علیه السلام رفته و زیارت مذکوره توسط ایشان را بخواند بیان می‌فرمایند:
حدثنی أبی عن سعد بن عبد الله، عن أبی عبد الله الرازی، عن الحسن بن علی بن أبی حمزة، عن الحسن بن محمد بن عبد الکریم أبو علی، عن المفضل بن عمر، عن جابر الجعفی (۱)، قال: قال أبو عبد الله (علیه السلام) للمفضل: کم بینک وبین قبر الحسین (علیه السلام)، قال: قلت: بأبی أنت وأمی یوم وبعض یوم آخر، قال: فتزوره، فقال: نعم، فقال: الا أبشرک الا افرحک ببعض ثوابه، قلت: بلی جعلت فداک، قال: فقال لی: ان الرجل منکم لیأخذ فی جهازه ویتهیأ لزیارته فیتباشر به أهل السماء، فإذا خرج من باب منزله راکبا أو ماشیا وکل الله به أربعة آلاف ملک من الملائکة یصلون علیه حتى یوافی قبر الحسین (علیه السلام). یا مفضل إذا اتیت قبر الحسین بن علی (علیهما السلام) فقف بالباب وقل هذه الکلمات، فان لک بکل کلمة کفلا من رحمة الله... فلک بکل قدم رفعتها أو وضعتها کثواب المتشحط بدمه فی سبیل الله
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۳۷۴، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
جابر جعفی می گوید امام صادق علیه السلام به مفضل فرمودند: چه مقدار بین تو و قبر حسین علیه السلام فاصله است ؟ گفت: پدر و مادرم به فدای شما، مقداری بیشتر از یک روز ؛ حضرت فرمودند: آیا او را زیارت می‌کنی ؟ پاسخ داد: آری! حضرت فرمودند: آیا به تو بشارت ندهم؟ آیا تو را به بخشی از ثواب این زیارت خوشنود نسازم ؟ گفتم چرا ؛ فرمود: یکی از شما وقتی وسائل سفر خود را مهیا کرده و آماده زیارت حضرت می شود، ملائکه آسمان خوشنود می‌شوند ؛ وقتی که از منزل خود سواره یا پیاده بیرون رفت، خدای متعال چهارهزار ملک را موکل بر او می‌کند که بر او درود بفرستند تا به قبر حسین علیه السلام برسد ؛ ای مفضل! وقتی به قبر حسین علیه السلام آمدی کنار در بایست و این کلمات را بگو که به هر کلمه ای پاداش یک جزء از رحمت الهی شامل حالت خواهد شد... وقتی چنین کردی به ازای هر قدمی که برداری یا بر زمین بگذاری مانند ثواب کسی داری که در راه خدا خونش بر زمین جاری شده باشد.
روایت دوم: بشیر دهان از امام صادق علیه السلام:
در این روایت امام صادق علیه السلام ثواب پیاده رفتن به قبر سید الشهدا علیه السلام در روز عرفه برای کسی که در فرات غسل کند را بیان می‌فرمایند ؛ البته این روایت با دو متن بیان شده است:
متن اول
حدثنی محمد بن جعفر القرشی الرزاز الکوفی، عن خاله محمد بن الحسین بن أبی الخطاب، عن محمد بن إسماعیل، عن صالح بن عقبة، عن بشیر الدهان قال: قلت لأبی عبد الله (علیه السلام): ربما فاتنی الحج فاعرف عند قبر الحسین (علیه السلام)، قال: أحسنت یا بشیر أیما مؤمن أتى قبر الحسین (علیه السلام) عارفا بحقه فی غیر یوم عید کتب الله له عشرین حجة وعشرین عمرة مبرورات متقبلات وعشرین غزوة مع نبی مرسل أو امام عادل، ومن أتاه فی یوم عید کتب الله له مائة حجة ومائة عمرة ومائة غزوة مع نبی مرسل أو امام عادل، ومن أتاه فی یوم عرفة عارفا بحقه کتب الله له الف حجة و الف عمرة متقبلات والف غزوة مع نبی مرسل أو امام عادل. قال: فقلت له: وکیف لی بمثل الموقف، قال: فنظر إلی شبه المغضب ثم قال: یا بشیر ان المؤمن إذا اتى قبر الحسین (علیه السلام) یوم عرفة واغتسل فی الفرات ثم توجه إلیه، کتب الله له بکل خطوة حجة بمناسکها ولا اعلمه الا قال: وغزوة.
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۳۱۶، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
بشیر دهان می‌گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: گاهی اوقات حج از من فوت می‌شود ولی روز عرفه را در کنار قبر امام حسین علیه السلام می‌روم ؛ حضرت فرمودند: کار نیکی انجام دادی ای بشیر! کسی که عارف به حق سید الشهدا علیه السلام باشد و در غیر روز عید به نزد قبر حضرت بیاید خدای متعال برای او ثواب بیست حج و بیست عمره مبرور و مقبول و بیست غزوه به همراه نبی مرسل یا امام عادل می‌نویسد ؛ و کسی که در یک روز عید به نزد قبر حضرت بیاید خدا برای او ثواب صد حج و صد عمره و صد غزوه به همراه پیامبر مرسل یا امام عادل می‌نویسد، وکسی که در روز عرفه عارفا به حق سید الشهدا به نزد قبر حضرت بیاید خدا برای او ثواب هزار حج و هزار عمره مقبول و هزار جهاد به همراه نبی مرسل و یا امام عادل می‌نویسد؛ به حضرت عرض کردم و چگونه می‌توانم مثل کسی باشم که در عرفات است ؟!
حضرت در حالتی شبیه خشم به من فرمودند: ای بشیر! به درستیکه مومن وقتی به قبر حسین علیه السلام در روز عرفه میاید و در فرات غسل می کند و به سمت قبر حضرت می‌رود، خدا برای او به هر قدمی یک حج را با مناسک آن می نویسد و سپس فرمود و یک جهاد!
متن دوم:
حدثنی أبی رحمه الله وجماعة أصحابی رحمهم الله، عن محمد بن یحیى وأحمد بن إدریس جمیعا، عن العمرکی بن علی، عن یحیى الخادم لأبی جعفر الثانی (علیه السلام)، عن محمد بن سنان، عن بشیر الدهان، قال: سمعت أبا عبد الله (علیه السلام) یقول وهو نازل بالحیرة وعنده جماعة من الشیعة، فأقبل إلی بوجهه فقال: یا بشیر أحججت العام، قلت: جعلت فداک لا ولکن عرفت بالقبر قبر الحسین (علیه السلام)، فقال: یا بشیر والله ما فاتک شئ مما کان لأصحاب مکة بمکة، قلت: جعلت فداک فیه عرفات فسره لی. فقال: یا بشیر ان الرجل منکم لیغتسل علی شاطئ الفرات ثم یأتی قبر الحسین (علیه السلام) عارفا بحقه فیعطیه الله بکل قدم یرفعها أو یضعها مائة حجة مقبولة ومائة عمرة مبرورة ومائة غزوة مع نبی مرسل إلى أعداء الله وأعداء رسوله، یا بشیر اسمع وأبلغ من احتمل قلبه، من زار الحسین (علیه السلام) یوم عرفة کان کمن زار الله فی عرشه
بشیر دهان می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که به همراه گروهی از شیعه به سمت حیره می رفت ؛ به من رو کرده و فرمودند: ای بشیر، آیا امسال حج به جا آوردی ؟ گفتم: فدای شما بشوم، خیر ولی عرفه در کنار قبر حسین علیه السلام بودم ؛ فرمودند: ای بشیر قسم به خدا چیزی از آنچه برای اصحاب مکه در مکه بود، از تو فوت نشده است ؛ گفتم: قربان شما شوم، آنجا عرفات هم هست، (چگونه ممکن است من از آنها بهره کمتری نبرده باشم) برای من توضیح دهید ؛ فرمودند: ای بشیر وقتی یکی از شما در ساحل فرات غسل می کند و سپس به قبر حسین بن علی عارفا بحقه می رود، خدا به او به هر قدمی که بردارد و یا بگذارد، صد حج مقبول و صد عمره مبرور و صد جهاد همراه پیامبر مرسل بر ضد دشمنان خدا و رسولش می دهد ؛ ای بشیر بشنو و این را به کسی که قلب وی توانایی داشته باشد بگو! کسی که حسین علیه السلام را زیارت کند مانند کسی است که خدا را در عرش زیارت کرده باشد!
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص۳۲۰، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
روایت سوم: رفاعة بن موسی النخاس از امام صادق علیه السلام
این روایت در مورد کسی است که در ایام عادی پیاده به نزد قبر حضرت علیه السلام رفته و در فرات غسل کند:
حدثنی جعفر بن محمد بن إبراهیم بن عبید الله الموسوی، عن عبد الله بن نهیک، عن محمد الفراشی (۳)، عن إبراهیم بن محمد الطحان، عن بشیر الدهان، عن رفاعة بن موسى النحاس، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال:
ان من خرج إلى قبر الحسین (علیه السلام) عارفا بحقه وبلغ الفرات واغتسل فیه وخرج من الماء کان کمثل الذی خرج من الذنوب، فإذا مشى إلى الحائر لم یرفع قدما ولم یضع أخرى الا کتب الله له عشر حسناتومحی عنه عشر سیئات
امام صادق علیه السلام فرمودند: کسی که عارف به حق امام حسین علیه السلام باشد و به زیارت آن حضرت رفته و به فرات برسد و در آن غسل کند و از آب بیرون آید مانند کسی است که از گناهان بیرون آمده باشد ؛ پس وقتی که پیاده به حائر برود قدم از قدم بر نمی دارد مگر اینکه خدا برای او ده حسنه نوشته واز او ده سیئه پاک می‌کند!
وسائل الشیعة (آل البیت) - الحر العاملی - ج ۱۴ ص ۴۸۴
البته این متن در وسائل الشیعة متن اسلامیه با کمی تغییر آمده است:
۴ - وعنه، عن الحسین (الحسن خ ل) بن محمد، عن حمید بن زیاد، عن عبید بن نهیک، عن محمد بن فراس، عن إبراهیم بن محمد الطحان، عن بشیر الدهان، عن رفاعة النحاس، عن أبی عبد الله علیه السلام قال: أخبرنی أبی ان من خرج إلى قبر الحسین علیه السلام عارفا بحقه غیر مستکبر وبلغ الفرات ووقع فی الماء وخرج من الماء کان مثل الذی یخرج من الذنوب، وإذا مشى إلى الحسین علیه السلام فرفع قدما ووضع أخرى کتب الله له عشر حسنات ومحى عنه عشر سیئات.
وسائل الشیعة (الإسلامیة) - الحر العاملی - ج ۱۰ ص ۳۷۸
مستند دوم: قرائن دیگر روایی
تعدادی از گزارشهای روایی، اگر چه دلالت مستقیم بر زیارت امام حسین علیه السلام با پیاده ندارد، اما می توان از آنها به عنوان شواهدی برای جواز این امر استفاده نمود.
دسته یکم: با حالت غبارآلود به زیارت قبر امام حسین علیه السلام بروید
قرینه نخست، آن دسته روایاتی است که می گوید: شایسته است زائر با حالت غبار آلود، به زیارت امام حسین علیه السلام برود. روشن است پیاده روی برای زیارت سالار شهیدان علیه السلام، از جمله طُرُقی است که این حالت را به دنبال دارد.
ممکن است این پرسش مطرح شود: عباراتی مانند مَکْرُوباً شَعِثاً مُغْبَرّاً، به مقتضای مسافرت با امکانات آن روزگار است زیرا در آن روزگار مسافرت با مرکب بود و این به خودی خود غبارآلودگی و... را به همراه داشت. در واقع، امام علیه السلام وصف زیارت آن روزگار را می کند نه آنکه در این ایام هم که امکانات پیشرفته فراهم است انسان به گونهای مسافرت کند که غبار آلود گردد.
در پاسخ از این پرسش باید گفت: همانطور که از روایت ذیل بر می آید، نفس چنین عملی مطلوب است نه آنکه توصیف مسافرتهای آن روزگار بوده باشد.
روایت یکم:
حَدَّثَنِی أَبِی وَ أَخِی وَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ غَیْرُهُمْ رَحِمَهُمُ اللَّهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ زِیَارَةَ الْحُسَیْنِ ع فَزُرْهُ وَ أَنْتَ کَئِیبٌ حَزِینٌ مَکْرُوبٌ شَعِثاً مُغْبَرّاً جَائِعاً عَطْشَاناً فَإِنَّ الْحُسَیْنَ قُتِلَ حَزِیناً مَکْرُوباً شَعِثاً مُغْبَرّاً جَائِعاً عَطْشَاناً...
القمی، أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفاى۳۶۷هـ)، کامل الزیارات، ص ۲۵۲، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى۱۴۱۷هـ
امام صادق علیه السلام: هنگامى که خواستی حسین علیه السّلام را زیارت کنی، پس او را با حالى غمگین و اندوهناک و ناراحت و ژولیده و گرفته و گرسنه و تشنه زیارت کن، زیرا حسین علیه السلام در حالى که غمگین و ناراحت و ژولیده و گرفته و گرسنه و تشنه بود، کشته شد.
روایت دوم:
حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ ره قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ یَرْفَعُهُ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا زُرْتَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَزُرْهُ وَ أَنْتَ حَزِینٌ مَکْرُوبٌ شَعِثٌ مُغْبَرٌّ جَائِعٌ عَطْشَانُ فَإِنَّ الْحُسَیْنَ ع قُتِلَ حَزِیناً مَکْرُوباً شَعِثاً مُغْبَرّاً جَائِعاً عَطْشَاناً...
صدوق، ابو جعفر القمی، متوفای (۳۸۱)، ثواب الأعمال، ص ۸۹، تحقیق: تقدیم: السید محمد مهدی السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الشریف الرضی – قم.
امام صادق علیه السلام: اگر خواستی حسین علیه السلام را زیارت کنی، با حالتى محزون و اندوهگین و ژولیده موى و غبار آلود و گرسنه و عطشان به زیارت او برو، زیرا که حسین علیه السّلام در حالى که محزون و اندوهگین و ژولیده موى و غبار آلود و گرسنه و تشنه بود، کشته شد.
دسته دوم: دعوت به پیاده روی به زیارت قبر امیرمومنان علی علیه السلام
در برخی روایات، زیارت امیر مؤمنان علیه السلام با پای پیاده سفارش شده است. این روایات به نوبه خود می تواند شاهدی بر جواز پیاده روی به زیارت معصومان علیهم السلام از جمله امام حسین علیه السلام باشد زیرا می توان ادعا نمود این گزارشها از مطلوبیت این امر نزد ائمه علیهم السلام حکایت دارند و شخص امام علی علیه السلام خصوصیتی ندارد.
روایت یکم:
مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ قَالَ وَجَدْتُ فِی کِتَابٍ کَتَبَهُ بِبَغْدَادَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الرَّازِی عَنِ الْحُسَینِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الصَّیمَرِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَارَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَجَّةً وَ عُمْرَةً فَإِنْ رَجَعَ مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَجَّتَینِ وَ عُمْرَتَینِ.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى۴۶۰هـ)، تهذیب الأحکام، ج ۶ ص ۲۰، تحقیق: السید حسن الموسوی الخرسان، ناشر: دار الکتب الإسلامیة ـ طهران، الطبعة الرابعة،۱۳۶۵ ش.
امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که امیر مؤمنان علیه السلام را با پای پیاده زیارت کند، خداوند متعال در ازای هر قدمی که آن شخص بر می دارد، یک حج و عمره برایش می نویسد. و اگر پیاده بر گردد، خداوند در برابر هر گامی که او بر می دارد، دو حج و دو عمره برایش ثبت می کند.
روایت دوم:
عَنْهُ [مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُد] عَنْ أَبِی الْحُسَینِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُجَاوِرِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدِ بْنُ الْمُغِیرَةِ الْکُوفِی قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَینُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ أَخِیهِ جَعْفَرٍ عَنْ رِجَالِهِ یرْفَعُهُ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ ع وَ قَدْ ذُکِرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع فَقَالَ ابْنُ مَارِدٍ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا لِمَنْ زَارَ جَدَّکَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع فَقَالَ یا ابْنَ مَارِدٍ مَنْ زَارَ جَدِّی عَارِفاً بِحَقِّهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَجَّةً مَقْبُولَةً وَ عُمْرَةً مَبْرُورَةً وَ اللَّهِ یا ابْنَ مَارِدٍ مَا یطْعِمُ اللَّهُ النَّارَ قَدَماً اغْبَرَّتْ فِی زِیارَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع مَاشِیاً کَانَ أَوْ رَاکِباً یا ابْنَ مَارِدٍ اکْتُبْ هَذَا الْحَدِیثَ بِمَاءِ الذَّهَبِ.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى۴۶۰هـ)، تهذیب الأحکام، ج ۶ ص ۲۱، تحقیق: السید حسن الموسوی الخرسان، ناشر: دار الکتب الإسلامیة ـ طهران، الطبعة الرابعة،۱۳۶۵ ش.
حسین بن محمد بن مالک از برادرش جعفر و او از روایتکنندگانش که آن را به آخرین راوى می رساند، گفته است: نزد امام صادق علیه السلام بودم که نام امیر المؤمنین (علیه السّلام) به میان آمد، ابم مارد گفت: کسی که زیارت امام علی علیه السلام برود چه پاداشی دارد؟ امام علیه السلام فرمود: اى پسر مارد هر که جدّم امیر المؤمنین، علیه السّلام را زیارت نماید در حالى که به او معرفت داشته باشد، خداوند متعال براى او به ازای هر گام حج و عمره مقبول می نویسد. اى پسر مارد به خدا سوگند؛ خداوند گامى را که در برای زیارت امیر المؤمنین علیه السّلام غبار آلود گردد، حال پیاده باشد یا سواره، به آتش نمی سوزاند. ای پسر مارد، این حدیث را با آب طلا بنویس.
دسته سوم: روایات إحیاء امر اهل بیت علیهم السلام
ائمه علیهم السلام بر زنده نگه داشتن یاد آنها، همچنین رساندن پیامشان، سفارش اکید دارند. در آموزههای دینی، این مهم با مفاهیمی مانند «اِحیاء امر» به چشم می آید. امام صادق علیه السلام در روایتی می‌فرماید: رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْیَا أَمْرَنَا.
محمد بن الحسن، الطوسی (متوفای: ۴۶۰)، الأمالی ص ۱۳۵، تحقیق: قسم الدراسات الإسلامیة - مؤسسة البعثة، الناشر: دار الثقافة للطباعة والنشر والتوزیع – قم، الطبعة: الأولى، ۱۴۱۴
آنچه از سخن امام صادق علیه السلام قابل برداشت است آنکه «إحیاء امر» اهل بیت علیهم السلام به طور مطلق و با هر شکلی، مطلوب است. بنا بر این؛ هر عملی را که در راستای زنده نگه داشتن نام و یاد اهل بیت علیهم السلام و ترویج معارف آنها باشد، مورد پسند است.
بدون تردید امروزه زیارت سالار شهیدان با پای پیاده در ایامی چون اربعین حسینی، با آنهمه شور و شوق وصف ناشدنی که در آن مشاهده می شود، شکوهمندترین شکل ممکن برای زنده نگه داشتن راه و رسم امام حسین علیه السلام است. به جرات می توان ادعا نمود، کمتر مراسمات مذهبی پیدا می شود که بتواند پیام عاشورا را با این شکوه و قداست به گوش جهانیان برساند.
بنا بر این؛ اگر هیچ دلیل دیگر بر جواز پیاده روی زیارت امام حسین علیه السلام نباشد، تنها مطلب فوق، به نوبه خود دلیل کافی بر مشروعیت این امر به شمار می رود.
مستند سوم: پیاده روی برای زیارت امام حسین علیه السلام از منظر فقه امامیه
اندیشمندان امامیه، با استمداد از کلمات اهل بیت علیهم السلام، قائل به استحباب زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده شده و این مسأله را در میراث فقهیشان مطرح نمودند. آنچه در پی می آید نمونههایی از آراء فقهاء امامیه در این باره است.
شیخ صدوق رحمة الله علیه
شیخ صدوق رحمة الله علیه در کتاب «ثواب الأعمال» زیارت امام حسین علیه السلام را از جمله کارهای مستحبی بر می شمرد و دو روایت «مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یرِیدُ زِیارَةَ قَبْرِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی علیه السلام إِنْ کَانَ مَاشِیاً...» و روایت « إِنَّ الرَّجُلَ لَیَخْرُجُ إِلَى قَبْرِ الْحُسَیْنِ ع فَلَهُ إِذَا خَرَجَ مِنْ أَهْلِهِ بِأَوَّلِ خُطْوَةٍ...» را لابلای مجموعه روایات این قسمت می آورد.
صدوق، ابو جعفر القمی، متوفای (۳۸۱)، ثواب الأعمال، ص ۹۱، تحقیق: تقدیم: السید محمد مهدی السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الشریف الرضی – قم.
شیخ مفید رحمة الله علیه
شیخ مفید رحمة الله علیه در کتاب «المزار» روایت « مَن خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یُرِیدُ زِیَارَةَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ص إِنْ کَانَ مَاشِیاً... » را ضمن مجموعه روایات پیشین آورده است.
الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری البغدادی (متوفاى۴۱۳ هـ)، کتاب المزار ص ۳۰، تحقیق آیة الله السید محمد باقر الأبطحی، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع ـ بیروت، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴هـ ـ ۱۹۹۳م
شیخ طوسی رحمة الله علیه
شیخ طوسی رحمة الله علیه در کتاب فقهی «تهذیب الاحکام» همین روایت را در باب «فضل زیارة الحسین علیه السلام» آورده است.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى۴۶۰هـ)، تهذیب الأحکام، ج ۶ ص ۴۳، تحقیق: السید حسن الموسوی الخرسان، ناشر: دار الکتب الإسلامیة ـ طهران، الطبعة الرابعة،۱۳۶۵ ش.
شیخ حر عاملی رحمة الله علیه
صاحب وسائل از مجموع روایات ائمه علیهم السلام، استحباب پیاده روی برای زیارت امام حسین علیه السلام را استفاده می کند و باب مستقلی را تحت عنوان « بَابُ اسْتِحْبَابِ الْمَشْی إِلَى زِیارَةِ الْحُسَین علیه السلام» می گشاید.
الحر العاملی، محمد بن الحسن (متوفاى۱۱۰۴هـ)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ج ۱۴ ص ۴۳۹، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴هـ.
جمع بندی:
بر پایه آنچه گذشت؛ چنین نتیجه حاصل شد که زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده، نمونه بارز إحیاء امر اهل بیت علیهم السلام است. همچنین با استناد به روایاتی که زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده را ترغیب نموده، و روایاتی که قدم برداشتن در مسیر زیارت امام حسین علیه السلام را دارای اجر و پاداش می داند، زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده از جمله در ایام اربعین حسینی، نه تنها یک مستحب عادی است بلکه ائمه علیهم السلام به این اَمر عنایت داشتند و شیعیان را بدان تشویق فراوان نمودند. در پایان بیان شد که این مسأله از منظر فقه امامیه قطعا مستحب است.
منبع: مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)
