زیارت قبور پاکان
پرسش :
آیا زیارت قبور پاکان مستحب است؟
پاسخ :
زیارت قبور پاکان، بلکه زیارت وادی خاموشان در هر شهر و روستا، آثار سازنده‌ای دارد که به برخی از آنها اشاره می‌‌کنیم:
دیدار از این وادی، که نشانگر «عجز ذاتی» انسان و زوال قدرت‌ها و مکنت‌های مادّی است، آثار سازنده و حیات‌بخش دارد. انسان هوشمند، با مشاهده این وضع رقت بار، ناپایداری جهان را از نزدیک لمس کرده و در مقام چاره‌جویی برمی‌آید و با درک «هدفداری جهان آفرینش» خود را از گرداب غفلت و خودخواهی بیرون می‌کشد و به اندیشه تحصیل سعادت اخروی و «حیات جاوید» می‌افتد.
پیامبر خدا(ص) بر این نکته تربیتی انگشت نهاده، می‌فرماید:
«به زیارت قبور بروید که مایه یاد سرای آخرت است».[1]
و در دیگر سخن خود می‌فرماید:
«به زیارت قبور بروید زیرا در آن برای شما درس عبرت است».[2]
آنچه گفته شد درباره زیارت قبور افراد عادی است، ولی بالاتر از آن، زیارت تربت شهیدان است. زیارت تربت مجاهدانی که با خون خویش از شرف و عزّت ملّتی دفاع کرده و در راه پاسداری از آرمان‌های بزرگ انسانی و الهی جان باخته‌اند، مفهومی فراتر از زیارت قبور عادی دارد.
حضور بر تربت شهیدان راه حق، علاوه بر آثار سازنده روحی و تربیتی، نوعی پیمان بستن با آنان است. شخص زائر، با این حضور اعلام می‌دارد که به راه شهیدان وفادار است و آرمان مقدس و ارزشمندشان را پاس می‌دارد.
برای روشن شدن بیشتر مطلب، به یک مثال زنده توجه می‌دهیم:
زائر خانه خدا پیش از طواف، «حجر اسود» را استلام می‌کند و با گذاردن دست بر آن، با ابراهیم خلیل (ع) بیعت می‌کند که در «توحید» ثابت قدم باشد و در نشر آن سعی و تلاش نماید، ولی چون دست زائر به قهرمان توحید نمی‌رسد، به اثر بازمانده از او، دست نهاده و مراسم بیعت را انجام می‌دهد.
در احادیث اسلامی وارد شده است که زائر خانه خدا به هنگام استلام حجر چنین بگوید:
«امانتی که بر ذمه‌ام بود ادا کردم و بیعت خود را تجدید نمودم تا به ادای آن گواهی دهی».[3]
زیارت قبور شهیدان سرزمین بدر و اُحد و کربلا و دیگر عزیزان خفته به خون، نیز ترسیم‌گر این حقیقت است و زائران این مَشاهد با حضور در برابر ضریح و قبر آنان و فرستادن درود بر روان پاکشان، تعهد می‌کنند که تداوم بخش راه ایشان باشند.
و به دیگر سخن، زیارت قبر شهید نوعی تکریم واحترام به اوست و از آنجا که شهید، کشته آرمان‌ها و ایده‌های خویش است، هر کس نیز به شهید احتـرام گذارد در حقیقت آرمان او را مقدس شمرده و خود را پیرو راه و مرام وی دانسته است.
حضور در حرم پیامبر (ص)
حضور در حرم رسول اکرم (ص) یا جانشینان پاک او نیز، علاوه بر تقدیر و سپاس از فداکاری‌ها و جانفشانی‌های آنان در هدایت خلق، حکم نوعی بیعت با ایشان را دارد.امام هشتم (ع) در یکی از سخنان خود دربارة زیارت بارگاه معصومین(علیهم السلام) چنین فرمود:
«هر امامی عهد و میثاقی بر ذمه دوستان و شیعیان خویش دارد و زیارت قبور امامان، بخشی از عمل به این تعهّد است».[4]
در واقع، شخص زائر هنگام زیارت قبر پیامبر و امامان با آنها پیمان می‌بندد که در زندگی، جز راه و رسم آنان، روشی را تعقیب نکند.
زائر حرم رسول خدا (ص) با زبان حال چنین می‌گوید:
ای رسول خدا، اگر مهاجر و انصار در حُدَیبیه با تو بیعت کردند که از حریم رسالت دفاع کنند[5] و اگر زنان با ایمان مکه با تو بیعت کردند که از شرک و گناه بپرهیزند[6] و اگر مؤمنان گنهکار دستور یافته‌اند که به حضور تو رسیده و از تو درخواست کنند که در حقّ آنان طلب آمرزش کنی،[7] من نیز ای رسول گرامی، و ای شفیع امت، با حضور در حرمت و استلامِ تربتت، با تو بیعت می‌کنم که پاسدار آرمان‌هایت باشم و از شرک و دیگر گناهان دوری جویم و در ازای این عمل، از تو می‌خواهم که برایم از درگاه الهی طلب آمرزش کنی.
از آنجا که استحباب زیارت قبور در تمام مذاهب فقهی، امری مستحب است، دیگر به نقل روایات آن نمی‌پردازیم حتّی خود پیامبر(ص) گاهی قصد بقیع می‌کرد و هرگاه وارد این سرزمین می‌شد، آنان را چنین خطاب می‌نمود:
«درود بر شما ای ساکنان خانه افراد با ایمان، خداوند آنچه را به شما وعده داده فردا به شما عطا فرماید. شما میان مرگ و رستاخیز به سر می‌برید و ما نیز به شما خواهیم پیوست. پروردگارا! اهل بقیع غرقد را بیامرز!».[8][9]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. سنن ابن ماجه:1/500، حدیث 1569.
[2]. کنز العمال:15/647، حدیث 42558.
[3]. وسائل الشیعه: 10/400، باب 12 از ابواب طواف، حدیث 1.
[4]. وسائل الشیعه: 10/346، باب 44 از ابواب مزار، حدیث2.
[5]. «لَقَدْ رَضی اللّه عَنِ الْمُؤْمِنینَ إِذْ یبایعُونَک تَحْتَ الشَّجَرة...» (فتح/18).
[6]. «إِذا جاءَک الْمُؤْمنات یبایعنَک عَلی أَنْ لا یشْرِکنَ بِاللّه» (ممتحنه/12).
[7]. «ولو أَنّهم إِذ ظَلَمُوا أَنفُسهُمْ جاؤُک فاسْتَغْفَروا اللّه واستغفر لهم الرَّسُول لَوَجَدُوا اللّه تَوّاباً رَحیماً» (نساء/64).
[8]. صحیح مسلم:3/63، کتاب جنائز.
منبع: گزیده راهنمای حقیقت، آیت الله سبحانی، ص 73
زیارت قبور پاکان، بلکه زیارت وادی خاموشان در هر شهر و روستا، آثار سازنده‌ای دارد که به برخی از آنها اشاره می‌‌کنیم:
دیدار از این وادی، که نشانگر «عجز ذاتی» انسان و زوال قدرت‌ها و مکنت‌های مادّی است، آثار سازنده و حیات‌بخش دارد. انسان هوشمند، با مشاهده این وضع رقت بار، ناپایداری جهان را از نزدیک لمس کرده و در مقام چاره‌جویی برمی‌آید و با درک «هدفداری جهان آفرینش» خود را از گرداب غفلت و خودخواهی بیرون می‌کشد و به اندیشه تحصیل سعادت اخروی و «حیات جاوید» می‌افتد.
پیامبر خدا(ص) بر این نکته تربیتی انگشت نهاده، می‌فرماید:
«به زیارت قبور بروید که مایه یاد سرای آخرت است».[1]
و در دیگر سخن خود می‌فرماید:
«به زیارت قبور بروید زیرا در آن برای شما درس عبرت است».[2]
آنچه گفته شد درباره زیارت قبور افراد عادی است، ولی بالاتر از آن، زیارت تربت شهیدان است. زیارت تربت مجاهدانی که با خون خویش از شرف و عزّت ملّتی دفاع کرده و در راه پاسداری از آرمان‌های بزرگ انسانی و الهی جان باخته‌اند، مفهومی فراتر از زیارت قبور عادی دارد.
حضور بر تربت شهیدان راه حق، علاوه بر آثار سازنده روحی و تربیتی، نوعی پیمان بستن با آنان است. شخص زائر، با این حضور اعلام می‌دارد که به راه شهیدان وفادار است و آرمان مقدس و ارزشمندشان را پاس می‌دارد.
برای روشن شدن بیشتر مطلب، به یک مثال زنده توجه می‌دهیم:
زائر خانه خدا پیش از طواف، «حجر اسود» را استلام می‌کند و با گذاردن دست بر آن، با ابراهیم خلیل (ع) بیعت می‌کند که در «توحید» ثابت قدم باشد و در نشر آن سعی و تلاش نماید، ولی چون دست زائر به قهرمان توحید نمی‌رسد، به اثر بازمانده از او، دست نهاده و مراسم بیعت را انجام می‌دهد.
در احادیث اسلامی وارد شده است که زائر خانه خدا به هنگام استلام حجر چنین بگوید:
«امانتی که بر ذمه‌ام بود ادا کردم و بیعت خود را تجدید نمودم تا به ادای آن گواهی دهی».[3]
زیارت قبور شهیدان سرزمین بدر و اُحد و کربلا و دیگر عزیزان خفته به خون، نیز ترسیم‌گر این حقیقت است و زائران این مَشاهد با حضور در برابر ضریح و قبر آنان و فرستادن درود بر روان پاکشان، تعهد می‌کنند که تداوم بخش راه ایشان باشند.
و به دیگر سخن، زیارت قبر شهید نوعی تکریم واحترام به اوست و از آنجا که شهید، کشته آرمان‌ها و ایده‌های خویش است، هر کس نیز به شهید احتـرام گذارد در حقیقت آرمان او را مقدس شمرده و خود را پیرو راه و مرام وی دانسته است.
حضور در حرم پیامبر (ص)
حضور در حرم رسول اکرم (ص) یا جانشینان پاک او نیز، علاوه بر تقدیر و سپاس از فداکاری‌ها و جانفشانی‌های آنان در هدایت خلق، حکم نوعی بیعت با ایشان را دارد.امام هشتم (ع) در یکی از سخنان خود دربارة زیارت بارگاه معصومین(علیهم السلام) چنین فرمود:
«هر امامی عهد و میثاقی بر ذمه دوستان و شیعیان خویش دارد و زیارت قبور امامان، بخشی از عمل به این تعهّد است».[4]
در واقع، شخص زائر هنگام زیارت قبر پیامبر و امامان با آنها پیمان می‌بندد که در زندگی، جز راه و رسم آنان، روشی را تعقیب نکند.
زائر حرم رسول خدا (ص) با زبان حال چنین می‌گوید:
ای رسول خدا، اگر مهاجر و انصار در حُدَیبیه با تو بیعت کردند که از حریم رسالت دفاع کنند[5] و اگر زنان با ایمان مکه با تو بیعت کردند که از شرک و گناه بپرهیزند[6] و اگر مؤمنان گنهکار دستور یافته‌اند که به حضور تو رسیده و از تو درخواست کنند که در حقّ آنان طلب آمرزش کنی،[7] من نیز ای رسول گرامی، و ای شفیع امت، با حضور در حرمت و استلامِ تربتت، با تو بیعت می‌کنم که پاسدار آرمان‌هایت باشم و از شرک و دیگر گناهان دوری جویم و در ازای این عمل، از تو می‌خواهم که برایم از درگاه الهی طلب آمرزش کنی.
از آنجا که استحباب زیارت قبور در تمام مذاهب فقهی، امری مستحب است، دیگر به نقل روایات آن نمی‌پردازیم حتّی خود پیامبر(ص) گاهی قصد بقیع می‌کرد و هرگاه وارد این سرزمین می‌شد، آنان را چنین خطاب می‌نمود:
«درود بر شما ای ساکنان خانه افراد با ایمان، خداوند آنچه را به شما وعده داده فردا به شما عطا فرماید. شما میان مرگ و رستاخیز به سر می‌برید و ما نیز به شما خواهیم پیوست. پروردگارا! اهل بقیع غرقد را بیامرز!».[8][9]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. سنن ابن ماجه:1/500، حدیث 1569.
[2]. کنز العمال:15/647، حدیث 42558.
[3]. وسائل الشیعه: 10/400، باب 12 از ابواب طواف، حدیث 1.
[4]. وسائل الشیعه: 10/346، باب 44 از ابواب مزار، حدیث2.
[5]. «لَقَدْ رَضی اللّه عَنِ الْمُؤْمِنینَ إِذْ یبایعُونَک تَحْتَ الشَّجَرة...» (فتح/18).
[6]. «إِذا جاءَک الْمُؤْمنات یبایعنَک عَلی أَنْ لا یشْرِکنَ بِاللّه» (ممتحنه/12).
[7]. «ولو أَنّهم إِذ ظَلَمُوا أَنفُسهُمْ جاؤُک فاسْتَغْفَروا اللّه واستغفر لهم الرَّسُول لَوَجَدُوا اللّه تَوّاباً رَحیماً» (نساء/64).
[8]. صحیح مسلم:3/63، کتاب جنائز.
منبع: گزیده راهنمای حقیقت، آیت الله سبحانی، ص 73
