بزرگ‌ترین زلزله ساخت بشر

پرسش :

بزرگ‌ترین زلزله ساخت بشر چقدر می‌تواند باشد؟

پاسخ :

پاسخ از آقای دکتر محمد تاتار:

اصولاً زلزله‌های مصنوعی را زلزله‌های تحریک شده می‌نامند که ناشی از عوامل طبیعی نبوده و در دهه‌های اخیر به دلیل عملکردهای بشر در پوسته زمین، رخ داده‌اند. امروزه بحث زلزله‌های مصنوعی که توسط فعالیت‌های انسانی ساخته می‌شود؛ مورد توجه عموم مردم قرارگرفته و حتی شایعاتی نیز در این خصوص بیان شده است. حوادث سالیان اخیر مانند زلزله‌های بندر لنگه در سال 1386 و یا زلزله سیچوان چین در سال 2008 به این شایعات دامن زده است.

برای آنکه قدرت زلزله‌های مصنوعی را تخمین بزنیم لازم است که در ابتدا راه‌های تولید زلزله مصنوعی را بشناسیم. به طور کلی سه راه برای ایجاد زلزله مصنوعی وجود دارد که به شرح ذیل می‌باشند:

ساختن سد: یکی از عمده‌ترین عوامل ایجاد کننده‌ی زلزله‌ی مصنوعی، مخازن و دریاچه‌های سدهای بزرگ می‌باشند. در حقیقت انسان با ایجاد سد بر روی رودخانه، وضعیت محیط را که در طی سالیان دراز تشکیل شده است، بر هم می‌زند و با ایجاد سد، فشارهای هیدرو استاتیکی ناشـی از جمع شدن آب در پشت سد به ساختگاه اعمال می‌شود و باعث بروز زلزله می‌شود. از نمونه‌ی های بارز این نوع از زلزله‌ها، زلزله "سد کوینا "در هندوستان است که با بزرگی 3/6 ریشتر در دسامبر 1967 رخ داده است. بزرگی زلزله‌های مصنوعی ناشی از احداث سدها، بسته به شرایط ساختگاه و میزان آب ذخیره شده ممکن است به 6 تا 7 ریشتر برسد و باعث خسارت‌های فراوانی بشود.

تزریق مایع به داخل زمین: همواره یکی از بهترین راه‌های از بین بردن زباله‌های سمی و یا سایر موارد، دفن آن‌ها در زمین بوده است. برای این منظور چاه‌هایی با عمق بسیار زیاد حفر کرده و زباله‌های سمی را به درون آن‌ها تزریق می‌کنند. تزریق مواد باعث کاهش مقاومت سنگ‌های پوسته‌ی زمین شده و فشار تزریق باعث بروز ترک در سنگ می‌شود و به این ترتیب زلزله به وقوع می‌پیوندد. در نوامبر سال 2011 زلزله ای به بزرگی 7/5 ریشتر ایالت اوکلاهاما و 17 ایالت نزدیک به آن را لرزاند. علت این زلزله تزریق مواد به داخل زمین بوده است که بعد از 18 سال منجر به وقوع چنین زلزله ای شده است.

انفجارها: زلزله‌های انفجاری در اثر انفجارهای هسته ای و شیمیایی بوجود می‌آیند. وقتی انفجار هسته ای در حفره ای داخل زمین اتفاق می‌افتد، انرژی بسیار زیادی رها شده و در کسری از ثانیه، فشاری هزاران برابر فشار جو و دما به میلیون‌ها درجه می‌رسد. سنگ اطراف در اثر شوک ناشی از انفجار خرد می‌شوند و ممکن است اثرات آن به چند صد متر نیز برسد. بعضی از انفجارات بزرگ هسته ای موجب انتشار موج تا فواصل دور دست شده و بزرگی معادل لرزه ای با قدرت 7 ریشتر داشته باشند.

بنابراین با توجه به راه‌های ایجاد زلزله‌های مصنوعی و مطالعات موردی که در این زمینه ثبت شده است، می‌توان گفت که زلزله‌های مصنوعی، بزرگایی برابر با 6 تا 7 ریشتر خواهند داشت و دارای ژرفای کمی خواهد بود.

منبع: پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله